Đậu mùa khỉ là gì? Triệu chứng, nguy cơ, điều trị và phòng ngừa

Đậu mùa khỉ là một bệnh truyền nhiễm có thể gây ra tình trạng phát ban đau đớn, sưng hạch bạch huyết, sốt, đau đầu, đau cơ, đau lưng và mệt mỏi. Phần lớn người mắc bệnh có thể hồi phục hoàn toàn, nhưng một số trường hợp có thể trở nên rất nặng.

Theo phân loại hiện tại, virus đậu mùa khỉ được chia thành hai nhánh chính:

• Nhánh I (trước đây gọi là phân nhóm Trung Phi) lưu hành chủ yếu tại Trung và Đông Phi.
• Nhánh II (trước đây gọi là phân nhóm Tây Phi) gồm các nhánh phụ IIa và IIb, với IIb là nguyên nhân chính của đợt bùng phát toàn cầu từ năm 2022. 

Nguồn chứa tự nhiên của virus vẫn chưa rõ, nhưng nhiều động vật nhỏ như sóc và khỉ dễ bị nhiễm.

Những dấu hiệu và triệu chứng của đậu mùa khỉ

Đậu mùa khỉ thường gây ra các dấu hiệu và triệu chứng trong vòng một tuần nhưng cũng có thể xuất hiện từ 1 đến 21 ngày sau khi tiếp xúc. Triệu chứng thường kéo dài từ 2 đến 4 tuần, nhưng có thể kéo dài hơn ở những người có hệ miễn dịch yếu.

Các triệu chứng phổ biến của đậu mùa khỉ bao gồm:

• Phát ban;
• Sốt;
• Đau họng;
• Đau đầu;
• Đau cơ;
• Đau lưng;
• Mệt mỏi;
• Sưng hạch bạch huyết.

Ở một số người, triệu chứng đầu tiên của đậu mùa khỉ có thể là phát ban, trong khi những người khác có thể bị sốt, đau cơ hoặc đau họng trước.

Phát ban do đậu mùa khỉ thường bắt đầu ở mặt và lan ra khắp cơ thể, bao gồm cả lòng bàn tay và lòng bàn chân. Phát ban cũng có thể bắt đầu ở những vùng khác trên cơ thể nơi tiếp xúc, như bộ phận sinh dục. Phát ban bắt đầu dưới dạng những vết thương phẳng, sau đó phát triển thành các mụn nước chứa dịch, có thể gây ngứa hoặc đau. Khi phát ban lành, các tổn thương sẽ khô lại, đóng vảy và rơi ra.

Bạn có thể chỉ có một hoặc vài tổn thương trên da, trong khi một số người khác có thể có hàng trăm hoặc nhiều hơn. Những tổn thương này có thể xuất hiện ở bất kỳ vị trí nào trên cơ thể, bao gồm:

• Lòng bàn tay và lòng bàn chân;
• Mặt, miệng và họng;
• Vùng bẹn và bộ phận sinh dục;
• Hậu môn.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh đậu mùa khỉ

Khi bạn bị đậu mùa khỉ, bệnh có thể trở nên rất nặng. Ví dụ, da có thể bị nhiễm khuẩn dẫn đến áp xe hoặc tổn thương da nghiêm trọng. Các biến chứng khác bao gồm viêm phổi; viêm giác mạc gây mất thị lực; đau hoặc khó nuốt; nôn mửa và tiêu chảy gây mất nước hoặc suy dinh dưỡng; và nhiễm trùng máu (nhiễm trùng huyết), não (viêm não), tim (viêm cơ tim), trực tràng (viêm trực tràng), cơ quan sinh dục (viêm bao quy đầu) hoặc đường tiết niệu (viêm niệu đạo). Đậu mùa khỉ có thể gây tử vong trong một số trường hợp.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Hãy đi khám bác sĩ nếu bạn:

• Cảm thấy khó chịu với triệu chứng sốt, đau nhức hoặc sưng hạch bạch huyết.
• Có phát ban hoặc vết loét mới.
• Đã tiếp xúc gần với người mắc bệnh đậu mùa khỉ.

Nếu bạn đang mang thai, hãy cho bác sĩ sản của bạn biết ngay nếu bạn đã tiếp xúc với đậu mùa khỉ hoặc có triệu chứng. Bác sĩ có thể giúp bạn giảm nguy cơ mắc bệnh nặng và truyền đậu mùa khỉ cho thai nhi trong quá trình mang thai và sinh nở.

Hãy gọi cấp cứu nếu bạn gặp phải:

• Khó thở;
• Đau ngực mới xuất hiện hoặc đau nặng hơn;
• Cứng cổ;
• Lẫn lộn hoặc khó suy nghĩ rõ ràng;
• Khó khăn khi nói hoặc di chuyển;
• Mất ý thức;
• Cơn động kinh;
• Một vết thương không lành hoặc rất đau.

Nhiễm trùng do virus đậu mùa khỉ (Orthopoxvirus monkeypox) gây ra bệnh đậu mùa khỉ. Virus là những mảnh thông tin di truyền nhỏ trong lớp phủ bảo vệ. Virus gây ra bệnh đậu mùa khỉ là virus đậu mùa và là thành viên của chi Orthopoxvirus.

Những ai có nguy cơ mắc bệnh đậu mùa khỉ?

Những người có nguy cơ mắc bệnh đậu mùa khỉ:

• Người mà bạn đã quan hệ tình dục trong hai tuần qua đã được chẩn đoán mắc đậu mùa khỉ.
• Bạn đã quan hệ tình dục tại một sự kiện hoặc địa điểm nơi đậu mùa khỉ đang lây lan.
• Bạn đã được chẩn đoán mắc một hoặc nhiều bệnh lây truyền qua đường tình dục trong sáu tháng qua, bao gồm: HIV cấp tính, lậu, giang mai, hạ cam, hoặc chlamydia.
• Bạn đã quan hệ tình dục với hơn một người trong sáu tháng qua.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh đậu mùa khỉ

Những yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh đậu mùa khỉ là:

• Bị động vật nhiễm bệnh cắn hoặc cào.
• Ăn thịt động vật nhiễm bệnh.
• Hệ miễn dịch của bạn bị suy yếu, đặc biệt nếu do HIV.
• Bạn có tiền sử mắc chàm.
• Bạn đang mang thai.
• Trẻ sơ sinh dưới 1 tuổi cũng có nguy cơ cao bị bệnh nặng.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán đậu mùa khỉ

Việc xác định đậu mùa khỉ có thể khó khăn vì các bệnh nhiễm trùng và tình trạng khác cũng có thể có biểu hiện tương tự. Việc phân biệt đậu mùa khỉ với thủy đậu, sởi, nhiễm trùng da do vi khuẩn, ghẻ, herpes, giang mai, các bệnh lây truyền qua đường tình dục khác và dị ứng do thuốc là rất quan trọng.

Khi bạn bị đậu mùa khỉ, bạn vẫn có thể đồng thời mắc một bệnh lây truyền qua đường tình dục khác, chẳng hạn như giang mai hoặc herpes. Ngoài ra, trẻ em nghi ngờ bị đậu mùa khỉ cũng có thể mắc thủy đậu. Vì những lý do này, việc xét nghiệm là rất quan trọng để người bệnh được chăm sóc sớm nhất có thể, ngăn ngừa bệnh nặng và hạn chế lây lan.

Xét nghiệm ưu tiên để chẩn đoán đậu mùa khỉ là phát hiện DNA virus bằng phản ứng chuỗi polymerase (PCR). Mẫu chẩn đoán tốt nhất được lấy trực tiếp từ phát ban – da, dịch hoặc vảy – bằng cách dùng tăm bông. Nếu không có tổn thương trên da, có thể lấy mẫu bằng cách dùng tăm bông lấy mẫu họng hoặc hậu môn. Việc xét nghiệm máu không được khuyến cáo. Phương pháp phát hiện kháng thể có thể không hữu ích vì không phân biệt được các virus orthopoxvirus khác nhau.

Phương pháp điều trị đậu mùa khỉ

Hiện nay, chưa có thuốc kháng virus nào được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) phê duyệt đặc hiệu cho bệnh đậu mùa khỉ. Tuy nhiên, trong những trường hợp nặng hoặc người bệnh có nguy cơ cao (như phụ nữ mang thai, người suy giảm miễn dịch), bác sĩ có thể cân nhắc sử dụng một số thuốc kháng virus dưới dạng tiếp cận mở rộng hoặc theo hướng dẫn đặc biệt:

• Tecovirimat (TPOXX): Là thuốc kháng virus được FDA phê duyệt điều trị bệnh đậu mùa, nhưng có thể sử dụng điều trị đậu mùa khỉ theo chương trình tiếp cận mở rộng (EA-IND). Đây là lựa chọn đầu tay trong điều trị các trường hợp nặng.
• Cidofovir và Brincidofovir: Có tác dụng kháng các virus thuộc chi Orthopoxvirus. Tuy nhiên, dữ liệu lâm sàng về hiệu quả điều trị đậu mùa khỉ còn hạn chế, và cần cân nhắc tác dụng phụ, đặc biệt là độc tính trên thận (với cidofovir).
• Globulin miễn dịch từ người đã tiêm vắc xin (VIG-IV): Có thể được sử dụng trong một số trường hợp nhất định, đặc biệt khi không có sẵn các lựa chọn điều trị khác, mặc dù hiệu quả chưa được xác định rõ ràng.

Mục tiêu điều trị là giảm triệu chứng, chăm sóc tổn thương da, ngăn ngừa biến chứng và hỗ trợ phục hồi. Việc điều trị hỗ trợ và chăm sóc sớm đóng vai trò quan trọng trong tiên lượng bệnh.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của đậu mùa khỉ

Chế độ sinh hoạt:

• Nghỉ ngơi và uống nhiều nước. Điều quan trọng là phải ở nhà, nghỉ ngơi và uống nhiều nước để giúp bạn hồi phục.
• Ở nhà và trong phòng riêng có thông gió tốt nếu có thể.
• Tự cách ly nếu bạn bị nhiễm bệnh. Tránh tiếp xúc với người khác cho đến khi da bạn lành lại.
• Đeo khẩu trang và che phủ các tổn thương khi ở gần người khác cho đến khi phát ban lành lại.
• Che phủ các vùng nhỏ của vết loét hoặc vết thương. Sử dụng gạc hoặc băng để hạn chế lây lan cho người khác và các vật dụng bạn chạm vào.
• Tránh tiếp xúc với vật nuôi (đặc biệt là động vật gặm nhấm). Đậu mùa khỉ có thể lây truyền giữa người và động vật.
• Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng và nước hoặc dung dịch sát khuẩn tay, đặc biệt trước và sau khi chạm vào các vết loét.
• Giữ da khô và không che phủ (trừ khi ở trong phòng với người khác).
• Tránh chạm vào các vật dụng trong không gian chung và thường xuyên khử trùng các không gian dùng chung.
• Súc miệng bằng nước muối cho các vết loét trong miệng.
• Không nặn mụn nước hoặc gãi các vết loét, vì điều này có thể làm chậm quá trình lành, lan phát ban ra các vùng khác trên cơ thể và gây nhiễm trùng vết loét.
• Không cạo vùng da có vết loét cho đến khi vảy mụn nước lành hẳn và da mới mọc lên (vì có thể làm lan phát ban sang các vùng khác).

Chế độ dinh dưỡng:

• Nên ăn thức ăn mềm, dễ tiêu như cháo, súp, canh rau củ ninh nhừ.
• Uống đủ nước.
• Nếu bạn bị loét miệng hoặc đau họng, nên ăn lỏng, nguội, tránh đồ cứng hoặc cay.

Phương pháp phòng ngừa đậu mùa khỉ

Các biện pháp khác giúp ngăn ngừa nhiễm bệnh đậu mùa khỉ bao gồm:

• Không chạm vào các tổn thương da do đậu mùa khỉ như phát ban, bóng nước hay vẩy đóng.
• Tránh tiếp xúc với chăn, ga, khăn tắm hoặc các vật dụng có thể đã bị nhiễm đậu mùa khỉ.
• Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng và nước.
• Thực hành quan hệ tình dục an toàn.
• Đeo khẩu trang che mũi và miệng khi ở gần người khác.
• Làm sạch và khử trùng các bề mặt thường xuyên chạm vào.
• Sử dụng thiết bị bảo hộ cá nhân, như găng tay và khẩu trang, khi chăm sóc người mắc đậu mùa khỉ.
• Tránh tiếp xúc với động vật bị nhiễm bệnh hoặc động vật hoang dã.
• Nấu chín kỹ tất cả các loại thực phẩm có chứa thịt và không ăn thịt động vật hoang dã.