Dấu hiệu hạ đường huyết: Cách nhận biết nhanh và xử trí kịp thời

Cảm giác mệt mỏi, vã mồ hôi, choáng váng hay tim đập nhanh có thể là những dấu hiệu cảnh báo một cơn hạ đường huyết đang đến gần. Tuy nhiên, nhiều người thường chủ quan hoặc nhầm lẫn những biểu hiện này với các vấn đề sức khỏe khác. Trong thực tế, hạ đường huyết nếu không được phát hiện sớm và xử lý kịp thời có thể dẫn đến mất ý thức, co giật hoặc hôn mê. Vì vậy, hiểu rõ các dấu hiệu hạ đường huyết sớm và cách xử trí là điều cần thiết để bảo vệ sức khỏe, đặc biệt đối với người đang điều trị bệnh tiểu đường.

Cách nhận biết các dấu hiệu hạ đường huyết

Đường huyết, hay cụ thể là glucose máu, giống như nhiên liệu chính giúp cơ thể vận hành. Nó đến từ các loại thực phẩm chứa carbohydrate và được máu đưa đến khắp cơ thể để cung cấp năng lượng, đặc biệt là cho não. Khi lượng đường này tụt xuống quá thấp, cơ thể sẽ gửi đi những tín hiệu rõ ràng.

Hạ đường huyết thường xảy ra ở người mắc bệnh đái tháo đường, đặc biệt là những người sử dụng insulin. Hạ đường huyết là khi lượng đường trong máu xuống dưới 70 mg/dL hoặc 3,9 mmol/L. Trong thực tế, hầu hết người bệnh tiểu đường tuýp 1 và gần một nửa người dùng insulin trong tiểu đường tuýp 2 từng trải qua ít nhất một đợt hạ đường huyết trong vòng một tháng. Nguy cơ cũng tăng cao nếu đang dùng các loại thuốc uống điều trị như sulfonylurea hoặc meglitinide. Mặc dù hiếm, nhưng người không bị tiểu đường cũng có thể bị hạ đường huyết trong một số trường hợp đặc biệt.

Một điều đáng lưu ý là triệu chứng hạ đường huyết không giống nhau ở tất cả mọi người, và thậm chí mỗi lần xảy ra cũng có thể biểu hiện khác nhau. Tuy nhiên, có một số tín hiệu cảnh báo phổ biến mà cơ thể thường phát ra:

• Ban đầu có thể cảm thấy run rẩy, mệt lả, đổ mồ hôi, lạnh người, đói cồn cào, tim đập nhanh, choáng váng hoặc hơi mất thăng bằng.
• Tâm trí có thể trở nên mơ hồ, khó tập trung, dễ nổi cáu và da mặt có thể nhợt nhạt bất thường.
• Một số người còn có cảm giác tê hoặc ngứa ran quanh môi và má.

Nếu không xử lý kịp thời, hạ đường huyết có thể trở nên nghiêm trọng hơn. Lúc đó, thị lực có thể bị ảnh hưởng, thấy mờ hoặc nhìn đôi. Lời nói trở nên lắp bắp, hành động vụng về, phối hợp cơ thể kém. Bên cạnh đó, có thể bị mất phương hướng, co giật và cuối cùng là ngất xỉu. Những tình huống như vậy không thể chờ đợi, cần được cấp cứu ngay, vì trong một số trường hợp hiếm, hạ đường huyết nghiêm trọng có thể dẫn đến hôn mê hoặc tử vong.

Hạ đường huyết không chỉ xảy ra ban ngày. Khi đang ngủ vẫn có thể bị tụt đường huyết, gọi là hạ đường huyết về đêm. Dấu hiệu có thể là giấc ngủ không yên, mồ hôi đẫm áo hoặc ga trải giường, ác mộng hoặc khóc trong khi ngủ. Sáng thức dậy, bạn có thể thấy mình mệt mỏi, mất phương hướng hoặc bối rối mà không rõ lý do.

Một điều thú vị là cơ thể có thể điều chỉnh cảm nhận về “mức bình thường” của đường huyết. Nếu bạn thường xuyên sống với đường huyết cao, cơ thể sẽ quen với mức đó, và các dấu hiệu của hạ đường huyết có thể xuất hiện ngay cả khi đường huyết vẫn chưa quá thấp theo tiêu chuẩn y học. Ngược lại, có người bị hạ đường huyết mà không cảm nhận được bất kỳ dấu hiệu nào, tình trạng này được gọi là "hạ đường huyết không nhận thức được". Đây là một nguy cơ lớn vì người bệnh có thể rơi vào tình trạng nghiêm trọng mà không được báo trước bằng các triệu chứng thông thường.

Vì vậy, hiểu rõ những dấu hiệu hạ đường huyết không chỉ giúp phản ứng kịp thời mà còn bảo vệ tính mạng của chính bạn hoặc người thân. Nếu bạn đang sống chung với tiểu đường, đừng quên theo dõi đường huyết đều đặn và luôn mang theo đồ ăn nhẹ có chứa glucose bên mình.

Tại sao lại xảy ra tình trạng hạ đường huyết?

Bình thường, khi glucose trong máu giảm, tuyến tụy sẽ ngừng sản xuất insulin – hormone giúp hạ đường huyết. Đây là bước đầu tiên và quan trọng trong chuỗi phản ứng tự bảo vệ của cơ thể. Khi insulin giảm, gan bắt đầu giải phóng glucose dự trữ bằng cách phân giải glycogen, một dạng dự trữ của đường. Quá trình này giúp duy trì đường huyết trong khoảng 8 – 12 giờ nếu bạn không ăn gì.

Sau khi lượng glycogen dự trữ cạn kiệt, cơ thể chuyển sang quá trình tạo đường mới (tân tạo glucose) từ các nguyên liệu không phải carbohydrate như axit amin, chủ yếu ở gan và thận. Đây là cách cơ thể “sản xuất” đường từ chính những gì sẵn có trong máu và mô.

Tuy nhiên, nếu lượng glucose tiếp tục giảm sâu vượt ngoài giới hạn bình thường, các tuyến nội tiết khác sẽ tham gia. Lúc này, tế bào alpha của tụy tiết ra glucagon, một hormone có tác dụng kích thích gan sản xuất thêm glucose. Nếu glucagon không đủ để khôi phục mức đường huyết, epinephrine từ tuyến thượng thận sẽ được huy động để kích hoạt phản ứng khẩn cấp: tăng nhịp tim, huy động năng lượng và ngăn chặn tiêu thụ glucose không cần thiết. Nếu tình trạng hạ đường huyết kéo dài hơn, cortisol và hormone tăng trưởng, hai hormone phản ứng chậm hơn, sẽ được giải phóng để hỗ trợ duy trì lượng đường huyết lâu dài.

Tình trạng hạ đường huyết xảy ra khi những “lá chắn” bảo vệ kể trên bị rối loạn, suy yếu hoặc bị can thiệp. Điều này thường gặp nhất ở người mắc tiểu đường đang điều trị bằng insulin hoặc thuốc kích thích tiết insulin. Trong các trường hợp này, insulin từ bên ngoài đưa vào vẫn tiếp tục hoạt động ngay cả khi cơ thể không còn cần đến, khiến lượng đường bị kéo xuống quá thấp mà không kịp phục hồi.

Ngoài ra, hạ đường huyết cũng có thể xảy ra khi dự trữ glycogen trong gan cạn kiệt (như trong thời gian nhịn đói kéo dài, suy dinh dưỡng, bệnh gan nặng) hoặc khi cơ thể không thể sản xuất đủ glucagon và epinephrine như ở một số bệnh nhân tiểu đường lâu năm bị tổn thương thần kinh tự chủ.

Tóm lại, hạ đường huyết là kết quả của sự mất cân bằng giữa lượng glucose được hấp thu, dự trữ, sử dụng và sản xuất. Dù cơ thể có những cơ chế bảo vệ rất mạnh mẽ để giữ đường huyết ổn định, nhưng một khi những cơ chế này bị phá vỡ, hạ đường huyết có thể xuất hiện, thậm chí trở nên nguy hiểm nếu không được xử trí kịp thời.

Cần làm gì khi có dấu hiệu hạ đường huyết?

Khi bắt đầu cảm thấy đói cồn cào, run rẩy, choáng váng, hoặc tim đập nhanh, đó có thể là những tín hiệu đầu tiên của hạ đường huyết. Trong trường hợp này, quy tắc “15-15” được xem là biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả để xử lý nhanh chóng:

Tiêu thụ 15 gram carbohydrate tác dụng nhanh, ví dụ như:

• Nửa quả chuối hoặc một miếng trái cây nhỏ.
• Nửa cốc nước ép trái cây hoặc nước ngọt có đường (không phải loại dành cho người ăn kiêng).
• Một thìa canh mật ong, đường hoặc si-rô.

Chờ 15 phút, sau đó kiểm tra lại đường huyết. Nếu vẫn dưới 70 mg/dL, tiếp tục lặp lại bước đầu tiên cho đến khi mức đường trở lại trên ngưỡng an toàn.

Nếu không có thiết bị đo đường huyết bên cạnh nhưng xuất hiện triệu chứng rõ ràng, đừng chờ đợi, cứ tiến hành điều trị như đang bị hạ đường huyết. Đôi khi sự chậm trễ sẽ khiến tình trạng trở nên nguy hiểm hơn. Lưu ý trẻ em có nhu cầu carbohydrate thấp hơn người lớn, nên cần điều chỉnh liều lượng phù hợp. Hãy hỏi ý kiến bác sĩ để biết lượng chính xác.

Trong một số trường hợp, người bị hạ đường huyết có thể trở nên mất ý thức, nói lắp, lú lẫn nặng hoặc co giật. Lúc này, tuyệt đối không cố gắng đút đồ ăn hoặc nước uống vào miệng họ, vì rất dễ gây sặc hoặc nghẹn. Giải pháp duy nhất và hiệu quả nhất trong tình huống này là sử dụng glucagon khẩn cấp, một loại hormone giúp gan nhanh chóng giải phóng glucose vào máu. Thường chỉ trong vòng 5 đến 15 phút, người bệnh sẽ tỉnh lại. Tuy nhiên, họ có thể buồn nôn, chóng mặt hoặc nôn, do đó, nếu họ đang nằm, hãy đặt họ nằm nghiêng để tránh bị sặc.

Cuối cùng, nếu không có glucagon hoặc không biết cách dùng, hãy gọi ngay cấp cứu. Sự can thiệp y tế kịp thời có thể cứu sống người bệnh.

Nhận biết sớm dấu hiệu hạ đường huyết và xử trí đúng cách là kỹ năng quan trọng để ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm. Bên cạnh đó, người bệnh và người thân cần được trang bị kiến thức cơ bản để kịp thời phản ứng trong mọi tình huống, góp phần đảm bảo an toàn và duy trì chất lượng cuộc sống.