Dấu hiệu gãy xương: Nhận biết sớm để xử lý đúng cách

Khi xảy ra chấn thương, nhiều người dễ nhầm lẫn giữa gãy xương, bong gân hoặc trật khớp, dẫn đến sơ cứu sai cách và khiến tổn thương nghiêm trọng hơn. Việc hiểu rõ các dấu hiệu gãy xương, biết cách sơ cứu ban đầu và hướng xử lý y tế phù hợp là yếu tố quan trọng giúp bảo vệ xương khớp và phục hồi tốt nhất. Đồng thời, nhận biết nguyên nhân và yếu tố nguy cơ cũng giúp chủ động phòng ngừa, đặc biệt ở người cao tuổi hoặc những người có bệnh lý về xương.

Dấu hiệu gãy xương thường gặp

Gãy xương là tình trạng xương bị mất tính liên tục, có thể nứt rạn hoặc gãy rời hoàn toàn. Triệu chứng gãy xương thường rất điển hình, tuy nhiên mức độ biểu hiện có thể khác nhau tùy vị trí, loại xương và lực chấn thương.

Một số dấu hiệu gãy xương thường gặp bao gồm:

• Đau nhức dữ dội tại vị trí chấn thương: Đây là biểu hiện sớm và rõ ràng nhất. Cơn đau thường tăng lên khi cử động, chạm vào hoặc chịu lực. Đau có thể lan sang các vùng lân cận do các dây thần kinh xung quanh xương bị kích thích.
• Sưng, bầm tím, biến dạng chi thể: Do mạch máu tổn thương và tụ máu dưới da. Vùng da quanh vị trí gãy có thể sưng phồng, nóng đỏ hoặc biến dạng rõ rệt. Trong trường hợp gãy hở, vết thương có thể chảy máu và lộ đầu xương ra ngoài, làm tăng nguy cơ nhiễm trùng.
• Mất khả năng vận động: Người bị gãy xương thường không thể cử động chi bị thương, hoặc nếu cố gắng cử động sẽ cảm thấy đau buốt dữ dội.
• Nghe tiếng “rắc” khi bị chấn thương: Âm thanh này cho thấy xương có thể đã gãy. Khi di chuyển chi gãy, người bệnh có thể cảm giác tiếng lạo xạo do hai đầu xương cọ xát.
• Biến dạng chi thể: Chi bị gãy có thể cong, ngắn hoặc xoay sai vị trí so với bên lành. Đây là dấu hiệu gợi ý mạnh mẽ nhất cần được cấp cứu kịp thời.

Phân biệt gãy xương với bong gân và trật khớp

Không ít trường hợp, bong gân hoặc trật khớp bị nhầm là gãy xương vì cùng có sưng đau và mất vận động. Tuy nhiên, có một số điểm giúp phân biệt:

• Bong gân thường chỉ tổn thương dây chằng quanh khớp, không gây biến dạng xương rõ rệt. Người bệnh vẫn có thể cử động nhẹ, dù đau.
• Trật khớp là hiện tượng đầu xương bị lệch khỏi ổ khớp, chi biến dạng nhưng không có tiếng lạo xạo khi cử động.
• Gãy xương thường sưng nhanh, đau nhức dữ dội, biến dạng rõ, kèm tiếng rắc hoặc cảm giác cọ xương.

Việc phân biệt chính xác cần chẩn đoán hình ảnh (X-quang), do đó không nên chủ quan hoặc tự phán đoán tại nhà. Nhận biết sớm và đi khám chuyên khoa giúp ngăn ngừa các biến chứng như teo cơ, dính khớp, nhiễm trùng hoặc gãy lệch xương.

Cách sơ cứu ban đầu khi nghi ngờ gãy xương

Sơ cứu đúng cách đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc hạn chế biến chứng và giúp điều trị sau này hiệu quả hơn. Khi nghi ngờ gãy xương, cần thực hiện theo các bước sau:

• Không di chuyển người bệnh nếu nghi ngờ gãy xương cột sống: Nếu nạn nhân có dấu hiệu tê liệt, đau lưng hoặc cổ dữ dội, tuyệt đối không nâng dậy hay xoay người. Gọi cấp cứu ngay để nhân viên y tế hỗ trợ.
• Cố định vùng bị gãy: Sử dụng nẹp gỗ, bìa cứng hoặc vật chắc tương đương, cố định hai khớp trên và dưới vị trí gãy. Nếu không có nẹp, có thể buộc chi bị thương với chi lành để hạn chế di chuyển.
• Chườm lạnh để giảm sưng: Dùng túi đá hoặc khăn lạnh chườm lên vùng bị thương trong 10 - 15 phút để giảm đau và tụ máu. Không chườm trực tiếp đá lên da trần để tránh bỏng lạnh.
• Không tự ý nắn chỉnh xương: Đây là sai lầm nghiêm trọng có thể làm tổn thương thêm mạch máu, dây thần kinh hoặc mô mềm. Việc nắn chỉnh phải do bác sĩ chuyên khoa thực hiện.
• Đưa đến cơ sở y tế gần nhất: Sau khi cố định tạm thời, nhanh chóng vận chuyển người bị gãy xương đến bệnh viện để được chụp X-quang hoặc CT scan, xác định vị trí gãy và chỉ định điều trị phù hợp.

Chẩn đoán và điều trị gãy xương

Bác sĩ sẽ dựa vào thăm khám lâm sàng và cận lâm sàng để xác định loại và mức độ gãy:

• X-quang: Phương pháp phổ biến, giúp xác định vị trí gãy, hướng gãy và mức độ di lệch.
• CT scan hoặc MRI: Dùng trong trường hợp gãy phức tạp, gãy kín hoặc nghi ngờ tổn thương kèm theo phần mềm, dây chằng, mạch máu.

Phương pháp điều trị tùy vào loại gãy xương, vị trí, và thể trạng người bệnh:

• Bó bột hoặc nẹp: Áp dụng cho các trường hợp gãy kín, ít di lệch. Thời gian bó bột thường kéo dài 4 - 8 tuần.
• Phẫu thuật kết hợp xương: Sử dụng đinh, nẹp, vít kim loại giúp cố định xương trong gãy phức tạp, gãy hở hoặc gãy di lệch.
• Điều trị nội khoa: Dùng thuốc giảm đau, kháng viêm, hỗ trợ liền xương bằng canxi, vitamin D và khoáng chất cần thiết.

Sau giai đoạn điều trị ban đầu, người bệnh cần vật lý trị liệu để phục hồi vận động, giảm cứng khớp và tăng sức cơ. Một số bài tập được hướng dẫn bởi chuyên viên trị liệu giúp phục hồi nhanh hơn, ngăn teo cơ và hạn chế nguy cơ dính khớp.

Bên cạnh đó, chế độ dinh dưỡng giàu canxi, protein và vitamin D đóng vai trò quan trọng trong quá trình tái tạo mô xương. Các thực phẩm nên bổ sung gồm sữa, cá hồi, trứng, rau xanh và hạt ngũ cốc.

Phòng ngừa gãy xương và tái gãy

Để phòng ngừa gãy xương và tái gãy, cần kết hợp chế độ dinh dưỡng, luyện tập, kiểm soát bệnh lý nền và phòng tránh té ngã. Người từng bị gãy xương càng phải chú ý hơn để hạn chế nguy cơ tái gãy.

• Tăng cường sức khỏe xương: Duy trì chế độ ăn đầy đủ canxi, vitamin D, magie, kẽm.
• Tập luyện thể thao hợp lý: Các bài tập chịu trọng lực như đi bộ, yoga, hoặc bơi giúp xương chắc khỏe và linh hoạt.
• Kiểm tra mật độ xương định kỳ: Đặc biệt ở người cao tuổi, phụ nữ sau mãn kinh hoặc người dùng corticoid kéo dài.
• Phòng tránh té ngã: Dọn dẹp chướng ngại vật, lắp tay vịn trong nhà tắm, dùng giày chống trượt.

Tóm lại, việc nhận biết sớm dấu hiệu gãy xương và xử lý đúng cách có ý nghĩa quyết định trong việc giảm biến chứng, bảo tồn chức năng vận động và rút ngắn thời gian hồi phục. Khi nghi ngờ gãy xương, người bệnh cần được cố định, không tự ý nắn và đến cơ sở y tế sớm nhất để được chẩn đoán và điều trị đúng chuyên môn. Đồng thời, duy trì chế độ ăn uống, luyện tập và môi trường sống an toàn sẽ giúp phòng ngừa gãy xương hiệu quả, đặc biệt ở những người có nguy cơ cao.