Cuốn mũi​ là gì? Các bệnh lý thường gặp tại cuốn mũi

Trong cấu trúc mũi của chúng ta, cuốn mũi giữ vai trò giống như một “máy điều hòa” tự nhiên, giúp lọc, làm ấm và làm ẩm không khí trước khi đưa vào phổi. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ cuốn mũi là gì, nằm ở đâu và ảnh hưởng thế nào đến sức khỏe hô hấp hằng ngày. Khi cuốn mũi bị phì đại, xẹp hoặc viêm, các triệu chứng như nghẹt mũi, khò khè, ngủ ngáy hay giảm khả năng ngửi có thể xuất hiện và gây ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống.

Cuốn mũi là gì?

Cuốn mũi là những tấm xương mảnh, kéo dài và nhô vào trong hốc mũi, góp phần tạo nên thành ngoài của mũi xoang. Ở mỗi bên khoang mũi có ba cuốn mũi chính: Cuốn trên, cuốn giữa và cuốn dưới, đôi khi còn xuất hiện thêm cuốn mũi trên cùng. 

Tương ứng với mỗi cuốn là các khe mũi: Khe mũi trên, khe mũi giữa và khe mũi dưới. Bề mặt cuốn mũi được phủ bởi lớp niêm mạc chứa biểu mô đường hô hấp và nhiều tuyến tiết nhầy, giúp giữ ẩm và lọc bụi. Bên dưới lớp niêm mạc này là hệ thống mạch máu phong phú, có khả năng giãn rộng khiến cuốn mũi trở nên cương to trong một số thời điểm.

Trong số các cuốn, cuốn mũi dưới là cấu trúc tách biệt và cũng là cuốn lớn nhất. Phần đầu cuốn dưới được bao phủ bởi một nếp niêm mạc gọi là van Hasner. Vị trí và kích thước của cuốn dưới có ảnh hưởng rõ rệt đến thể tích và chất lượng luồng khí đi qua mũi trước khi xuống phổi. Ngay dưới cuốn dưới là khe mũi dưới, nơi chứa lỗ đổ của ống lệ mũi. 

Trong khi đó, cuốn mũi trên và cuốn giữa là phần nhô ra của xương sàng. Hai cuốn này giữ vai trò quan trọng trong cơ chế bệnh sinh của viêm xoang và có nhiều ứng dụng trong phẫu thuật nội soi mũi xoang. Tương tự cuốn dưới, niêm mạc phủ lên cuốn giữa và cuốn trên cũng hỗ trợ điều hòa luồng khí hít vào. Đặc biệt, niêm mạc cuốn trên và cuốn trên cùng chứa tế bào khứu giác, giúp chúng ta nhận biết và phân biệt mùi hương.

Các bệnh lý thường gặp tại cuốn mũi

Một số bệnh lý thường gặp tại cuốn mũi có thể kể tới như:

Quá phát hay phì đại cuốn mũi

Đây là tình trạng phổ biến nhất, đặc biệt xảy ra ở cuốn mũi dưới. Khi phần niêm mạc hoặc phần xương của cuốn dưới phát triển quá mức, khoang mũi sẽ bị thu hẹp, gây ra hàng loạt triệu chứng như nghẹt mũi kéo dài, khó thở, chảy mũi liên tục, giảm khả năng ngửi mùi, thậm chí chảy máu mũi bất thường.

Nếu không được điều trị, phì đại cuốn mũi có thể dẫn đến giảm khứu giác, ảnh hưởng thính lực, gây viêm xoang cấp hoặc mạn tính. Không khí vào mũi bị cản trở cũng khiến lượng oxy lên não suy giảm, khiến người bệnh dễ hoa mắt, chóng mặt, giảm tập trung. Hai nguyên nhân thường gặp nhất gây phì đại cuốn mũi là:

• Viêm mũi dị ứng: Khi các dị nguyên trong môi trường tiếp xúc với niêm mạc, cuốn mũi phản ứng bằng cách tăng tiết dịch và phù nề, dẫn đến tắc nghẽn.
• Viêm mũi vận mạch: Không có tác nhân dị ứng cụ thể, thay vào đó, sự điều hòa thần kinh - mạch máu trong niêm mạc mũi suy giảm, khiến cuốn mũi dễ bị sung huyết.

Bóng khí cuốn mũi

Bóng khí cuốn mũi (Concha bullosa) là tình trạng xuất hiện bóng khí trong cuốn mũi, thường gặp nhất ở cuốn giữa. Sự tăng thể tích bất thường này khiến khe giữa bị hẹp lại, tạo điều kiện phát triển viêm xoang. 

Bệnh không có nguyên nhân rõ ràng và cũng không có triệu chứng đặc hiệu, đa phần dấu hiệu giống với viêm xoang thông thường. Nhiều người thậm chí không biết mình có Concha bullosa trong suốt cuộc đời. Tuy nhiên, khi bóng khí phát triển lớn, bệnh nhân có thể cảm thấy khó chịu như đau quanh mắt, vùng mũi xoang, cảm giác vướng hoặc như có vật cản trong mũi.

Teo cuốn mũi

Teo cuốn mũi thường xảy ra ở bệnh nhân lạm dụng thuốc nhỏ mũi chứa chất co mạch trong thời gian dài. Việc này khiến chức năng thụ thể hô hấp và các tế bào tiết nhầy ở cuốn mũi bị suy giảm. Mặc dù khoang mũi có vẻ thông thoáng nhưng người bệnh vẫn cảm thấy nghẹt mũi, khó chịu, tình trạng này gọi là nghẹt mũi nghịch lý, khá đặc trưng của teo cuốn mũi.

Hẹp van mũi

Van mũi là vùng hẹp nhất của đường thở mũi, nằm ngay phía trên vách ngăn. Chấn thương vùng mũi, lệch vách ngăn hoặc can thiệp phẫu thuật trước đây đều có thể gây hẹp van mũi. Người bệnh thường xuất hiện triệu chứng như nghẹt mũi nặng, khó thở, hoặc đôi khi chảy máu mũi.

Điều trị các bệnh lý tại cuốn mũi

Việc điều trị sẽ còn phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh và chẩn đoán cụ thể, từ đó bác sĩ sẽ quyết định sử dụng thuốc hay can thiệp phẫu thuật. Người bệnh tuyệt đối không nên tự ý dùng các loại thuốc nhỏ mũi không rõ thành phần trong thời gian dài, vì điều này dễ dẫn đến viêm teo cuốn mũi, khiến nghẹt mũi kéo dài và khó điều trị hơn.

Điều trị nội khoa (dùng thuốc)

Các phương pháp điều trị bằng thuốc thường được chỉ định trước khi xem xét phẫu thuật, bao gồm:

• Nước muối xịt hoặc rửa mũi: Giúp làm sạch chất nhầy, giảm phù nề và làm đường thở thông thoáng.
• Thuốc xịt kháng histamin: Hữu ích trong trường hợp viêm mũi dị ứng, giúp giảm chảy mũi, hắt hơi và ngứa mũi.
• Thuốc xịt steroid: Có tác dụng chống viêm mạnh, làm giảm sung huyết và thu nhỏ cuốn mũi.
• Liệu pháp miễn dịch dị ứng: Áp dụng cho bệnh nhân dị ứng kéo dài, nhằm giảm phản ứng quá mức của hệ miễn dịch với dị nguyên.

Nếu sau một thời gian điều trị bằng thuốc mà các triệu chứng vẫn không cải thiện, bệnh nhân sẽ được xem xét chuyển sang can thiệp phẫu thuật, đặc biệt trong trường hợp phì đại cuốn mũi mạn tính hoặc bóng khí cuốn mũi.

Điều trị ngoại khoa (phẫu thuật)

Phẫu thuật cuốn mũi thường được thực hiện dưới gây mê toàn thân, với sự hỗ trợ của:

• Máy nội soi;
• Máy bào mô;
• Và hình ảnh bệnh tích trên CT Scan.

Bác sĩ có thể tiến hành:

• Cắt bỏ một phần hoặc toàn bộ cuốn mũi;
• Chỉnh hình cuốn mũi nhằm tạo khoảng không phù hợp và tối ưu luồng khí hít vào.

Mục tiêu của phẫu thuật là mở rộng đường thở, cải thiện khả năng hô hấp và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh.

Phòng ngừa bệnh lý tại cuốn mũi như thế nào?

Để bảo vệ cuốn mũi và giảm nguy cơ mắc các bệnh lý liên quan, bạn nên duy trì những thói quen chăm sóc sức khỏe khoa học và phù hợp dưới đây:

• Bổ sung dinh dưỡng đầy đủ nhằm tăng cường hệ miễn dịch và nâng cao sức đề kháng.
• Tránh để cơ thể bị cảm lạnh, hạn chế để quạt hay máy lạnh thổi trực tiếp vào mặt.
• Tiêm vắc xin cúm hằng năm để giảm nguy cơ xuất hiện các đợt viêm nhiễm đường hô hấp.
• Đeo khẩu trang khi ra ngoài, đặc biệt trong môi trường bụi bẩn, ô nhiễm hoặc có nhiều dị nguyên.
• Hạn chế tắm nước lạnh, vệ sinh mũi thườn xuyên, giữ phòng ngủ kín gió để tránh kích thích niêm mạc mũi.
• Không hút thuốc lá và tránh hít phải khói thuốc, vì đây là yếu tố gây kích ứng mạnh lên niêm mạc cuốn mũi.
• Tránh tiếp xúc với hóa chất độc hại và các tác nhân dễ gây dị ứng như phấn hoa, lông thú, mạt bụi, mùi hóa chất,…
• Khám sức khỏe định kỳ hằng năm để sớm phát hiện và xử lý các vấn đề ở mũi - xoang nếu có.

Cuốn mũi là một cấu trúc nhỏ nhưng giữ vai trò vô cùng quan trọng trong việc lọc, làm ấm và điều hòa luồng không khí đi qua đường thở. Khi cuốn mũi gặp vấn đề, chất lượng hô hấp và sinh hoạt hằng ngày có thể bị ảnh hưởng đáng kể. Việc hiểu rõ cấu tạo, các bệnh lý thường gặp cũng như phương pháp điều trị và phòng ngừa sẽ giúp bạn chủ động hơn trong chăm sóc sức khỏe mũi - xoang.

Nếu bạn nhận thấy các triệu chứng kéo dài như nghẹt mũi, chảy mũi liên tục, giảm ngửi hay đau vùng mũi xoang, đừng chủ quan. Hãy thăm khám sớm với bác sĩ chuyên khoa Tai Mũi Họng để được chẩn đoán và điều trị kịp thời, giúp bảo vệ hệ hô hấp và nâng cao chất lượng cuộc sống.