Chấn thương thận: Cảnh báo triệu chứng và cách điều trị hiệu quả

Chấn thương thận là dạng tổn thương nguy hiểm ảnh hưởng đến chức năng lọc máu và điều hòa huyết áp của cơ thể. Tình trạng này thường xảy ra do va chạm mạnh ở vùng bụng hoặc lưng, cần được chẩn đoán và xử trí kịp thời để tránh biến chứng nghiêm trọng.

Một số nguyên nhân gây chấn thương thận phổ biến

Chấn thương thận là một dạng tổn thương hệ tiết niệu có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời. Thận có vị trí sâu trong khoang sau phúc mạc, được bảo vệ bởi khung xương sườn và khối cơ lưng, tuy nhiên trong nhiều tình huống, chúng vẫn có thể bị tổn thương nghiêm trọng. Dưới đây là những nguyên nhân phổ biến nhất gây ra chấn thương thận:

Tai nạn giao thông

Các vụ va chạm ô tô, xe máy hoặc xe đạp, đặc biệt ở tốc độ cao, là một trong những nguyên nhân thường gặp nhất gây chấn thương thận. Khi xảy ra tai nạn, lực tác động mạnh có thể truyền trực tiếp đến vùng bụng hoặc hông lưng, dẫn đến rách bao thận, vỡ nhu mô, hoặc đứt cuống thận. Các tổn thương này thường đi kèm với chấn thương đa cơ quan và cần được chẩn đoán nhanh chóng bằng phương pháp hình ảnh như CT scan để xác định mức độ và chỉ định điều trị.

Chấn thương thể thao

Người chơi các môn thể thao như bóng đá, bóng bầu dục, võ thuật hoặc trượt tuyết có nguy cơ bị chấn thương thận nếu bị va chạm mạnh vào vùng hông hoặc lưng. Ngoài ra, những hoạt động như đạp xe địa hình hoặc nhảy xa cũng tiềm ẩn nguy cơ nếu người chơi bị ngã hoặc va vào bề mặt cứng. Trong nhiều trường hợp, chấn thương thể thao gây ra xuất huyết dưới bao thận hoặc tụ máu quanh thận, đôi khi không biểu hiện triệu chứng ngay lập tức, khiến việc phát hiện chậm trễ.

Tai nạn lao động 

Những người làm việc trong ngành xây dựng, cơ khí, vận chuyển hàng nặng hoặc khai thác mỏ có thể gặp tai nạn do rơi vật nặng, bị kẹp hoặc va đập vào vùng lưng dưới. Những tai nạn này có thể gây tổn thương cơ học trực tiếp đến thận, từ nhẹ như tụ máu quanh thận đến nghiêm trọng như rách mô thận hoặc vỡ toàn bộ thận. Việc thiếu trang bị bảo hộ phù hợp và môi trường làm việc không an toàn là các yếu tố làm tăng nguy cơ.

Bạo lực

Các hành vi bạo lực thể chất, đặc biệt là đánh đập vào vùng bụng hoặc lưng bằng tay, chân hoặc vật cứng, có thể dẫn đến chấn thương thận nghiêm trọng. Các tổn thương do bạo lực thường không rõ ràng về cơ chế, do đó bác sĩ cần đánh giá toàn diện cả lâm sàng và hình ảnh học để không bỏ sót các tổn thương kín.

Tai biến y khoa trong quá trình can thiệp hoặc thủ thuật xâm lấn

Một số thủ thuật y tế, như sinh thiết thận, phẫu thuật cột sống vùng thắt lưng, đặt ống thông niệu quản hoặc can thiệp nội soi, nếu thực hiện không đúng kỹ thuật hoặc trong điều kiện vô trùng kém, có thể gây tổn thương trực tiếp đến cấu trúc giải phẫu của thận. Dù ít gặp hơn, nhưng chấn thương iatrogenic (do y khoa gây ra) cần được lưu ý, đặc biệt ở những bệnh nhân có thận đơn hoặc bệnh lý nền phức tạp.

Một số triệu chứng thận bị tổn thương

Khi thận bị tổn thương, người bệnh có thể biểu hiện nhiều triệu chứng đa dạng, tùy thuộc vào mức độ và vị trí tổn thương. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu này có ý nghĩa quan trọng trong quá trình chẩn đoán và điều trị kịp thời. Sau đây là một số triệu chứng thường gặp khi thận bị tổn thương:

• Đau vùng hông lưng: Đây là triệu chứng phổ biến nhất. Người bệnh thường cảm thấy đau âm ỉ hoặc đau dữ dội một bên lưng, có thể lan sang vùng bụng hoặc vùng hạ sườn. Cảm giác đau thường khởi phát sau chấn thương, tăng lên khi vận động hoặc khi ấn vào vùng thận bị ảnh hưởng.
• Tiểu ra máu: Tiểu ra máu là một dấu hiệu đặc trưng gợi ý tổn thương hệ tiết niệu. Máu trong nước tiểu có thể nhìn thấy bằng mắt thường hoặc chỉ được phát hiện khi làm xét nghiệm nước tiểu. Tuy nhiên, không phải lúc nào mức độ tiểu ra máu cũng phản ánh đúng mức độ tổn thương mô thận.
• Bầm tím hoặc tụ máu vùng lưng: Quan sát thấy vết bầm hoặc khối tụ máu ở vùng hông lưng là chỉ dấu cho thấy có thể đã xảy ra tổn thương sâu ở sau phúc mạc, bao gồm cả thận. Đặc biệt, nếu xuất hiện bầm tím vùng mạn sườn, có thể gặp dấu hiệu Grey-Turner, một dấu hiệu gợi ý xuất huyết sau phúc mạc nghiêm trọng.
• Huyết áp thấp và dấu hiệu sốc: Ở những trường hợp tổn thương thận nặng kèm theo mất máu nhiều, người bệnh có thể xuất hiện các dấu hiệu sốc như huyết áp tụt, da lạnh ẩm, mạch nhanh, thở nhanh và ý thức giảm. Đây là tình trạng khẩn cấp cần được cấp cứu ngay lập tức.
• Rối loạn tiểu tiện: Người bệnh có thể gặp cảm giác đau khi đi tiểu, tiểu khó hoặc bí tiểu. Các triệu chứng này có thể xảy ra khi tổn thương lan đến niệu quản, bàng quang hoặc do cục máu đông gây tắc nghẽn dòng chảy nước tiểu.
• Buồn nôn, nôn và chướng bụng: Đây là các triệu chứng phụ có thể xuất hiện khi phản ứng đau dữ dội kích thích thần kinh phúc mạc hoặc khi có tổn thương lan rộng trong ổ bụng. Các biểu hiện này dễ gây nhầm lẫn với bệnh lý tiêu hóa nếu không khai thác rõ tiền sử chấn thương.

Chấn thương thận được điều trị như thế nào?

Việc điều trị chấn thương thận phụ thuộc vào mức độ tổn thương, tình trạng huyết động của bệnh nhân, cũng như sự hiện diện của các tổn thương phối hợp. Mục tiêu điều trị là bảo tồn chức năng thận tối đa có thể, đồng thời kiểm soát xuất huyết, phòng ngừa nhiễm trùng và các biến chứng muộn. Các phương pháp điều trị có thể bao gồm:

Điều trị bảo tồn

Đây là phương pháp được áp dụng chủ yếu cho các trường hợp chấn thương thận độ nhẹ đến trung bình (độ I đến độ III theo phân loại AAST), khi bệnh nhân ổn định về huyết động. Điều trị bảo tồn bao gồm nghỉ ngơi tại giường, theo dõi sát dấu hiệu sinh tồn, lượng nước tiểu, công thức máu, và tiến hành hình ảnh học định kỳ (siêu âm hoặc CT scan) để đánh giá diễn tiến tổn thương. Kháng sinh được sử dụng để phòng ngừa nhiễm trùng, và giảm đau được chỉ định khi cần thiết. Phương pháp này có tỷ lệ thành công cao, đặc biệt ở trẻ em và người lớn không có bệnh thận nền.

Can thiệp nội mạch 

Được chỉ định trong các trường hợp có chảy máu đang diễn tiến nhưng bệnh nhân vẫn còn ổn định huyết động hoặc đáp ứng tốt với bù dịch. Thủ thuật thuyên tắc mạch bằng chất gây tắc qua ống thông nội mạch giúp cầm máu hiệu quả, tránh được phẫu thuật mở và bảo tồn tối đa mô thận lành. Đây là lựa chọn ưu tiên ngày càng phổ biến trong các trung tâm có điều kiện kỹ thuật can thiệp mạch.

Phẫu thuật

Phẫu thuật được chỉ định khi bệnh nhân có biểu hiện sốc mất máu không đáp ứng với điều trị nội khoa, có vỡ thận hoàn toàn, đứt cuống thận, hoặc tổn thương phối hợp ổ bụng cần can thiệp khẩn cấp. Mục tiêu phẫu thuật là kiểm soát xuất huyết, loại bỏ mô hoại tử, sửa chữa hoặc trong trường hợp nặng có thể phải cắt bỏ thận tổn thương. Tuy nhiên, hiện nay xu hướng điều trị ngoại khoa thận trong chấn thương ngày càng giảm nhờ sự phát triển của các kỹ thuật bảo tồn và can thiệp mạch.

Theo dõi lâu dài và quản lý biến chứng

Sau khi tổn thương cấp tính được xử lý, bệnh nhân cần được theo dõi lâu dài để phát hiện các biến chứng muộn như tăng huyết áp, hẹp niệu quản, mất chức năng thận từng phần hoặc toàn bộ, và hình thành nang giả quanh thận. Việc kiểm tra chức năng thận định kỳ và đánh giá hình ảnh học đóng vai trò quan trọng trong quá trình hồi phục.

Chấn thương thận là tình trạng nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể được phát hiện sớm và điều trị hiệu quả nếu người bệnh được tiếp cận y tế kịp thời. Việc nâng cao nhận thức, thận trọng trong sinh hoạt, lao động và thể thao, cùng với chẩn đoán chính xác và theo dõi sát sau điều trị sẽ góp phần bảo vệ chức năng thận và hạn chế biến chứng về lâu dài.