Bong gân ngón chân cái: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách xử lý

Ngón chân cái giữ vai trò quan trọng trong việc giữ thăng bằng và hỗ trợ vận động. Tuy nhiên, đây cũng là vị trí dễ bị tổn thương khi chơi thể thao, đi lại hoặc gặp các tai nạn thường ngày. Trong số đó, bong gân là tình trạng phổ biến nhất nhưng lại hay bị xem nhẹ. Bài viết sau của Tiêm chủng Long Châu sẽ mang đến cho bạn cái nhìn toàn diện, dễ hiểu và chính xác về tình trạng ngón chân cái bị bong gân, một chấn thương tưởng chừng đơn giản nhưng có thể gây ra nhiều hậu quả nếu xử trí sai cách. 

Bong gân ngón chân cái là gì và tại sao dễ bị chấn thương?

Ngón chân bị bong gân là tình trạng gì?

Ngón chân cái bị bong gân là tình trạng xảy ra khi các dây chằng quanh khớp ngón chân bị kéo giãn quá mức hoặc rách do tác động lực mạnh. Dây chằng là các dải mô collagen có nhiệm vụ nối các xương, giữ khớp ổn định và giúp ngón chân vận động chính xác theo trục. Chúng chịu lực căng lớn và đảm bảo ngón chân uốn, duỗi, xoay linh hoạt nhờ phối hợp với cơ và gân. Khi bị tổn thương, dây chằng khiến khớp lỏng lẻo, đồng thời gây đau, sưng và bầm tím, làm hạn chế khả năng đi lại và các hoạt động hàng ngày.

Tại sao ngón chân cái dễ bị bong gân?

Ngón chân thường chịu toàn bộ trọng lượng cơ thể và tiếp xúc trực tiếp với mặt đất, vì vậy dễ gặp chấn thương khi gặp các tác động bất ngờ. Một số nguyên nhân phổ biến bao gồm:

• Chạy hoặc nhảy trên bề mặt gồ ghề, không bằng phẳng.
• Tập luyện quá sức hoặc chưa khởi động kỹ trước khi vận động.
• Mang giày cao gót, giày chật hoặc đế trơn trượt.
• Va chạm mạnh trong các môn thể thao như bóng đá, bóng chuyền, cầu lông.
• Tai nạn sinh hoạt như vấp cạnh bàn ghế, trượt ngã, té cầu thang.

Ai thường bị bong gân ngón cái?

Bong gân và đau nhức ở ngón chân có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, nhưng đặc biệt phổ biến ở:

• Trẻ em hiếu động, thường xuyên chạy nhảy.
• Vận động viên hoặc những người thường xuyên chơi thể thao.
• Người lớn tuổi có mô liên kết kém đàn hồi.
• Phụ nữ thường xuyên đi giày cao gót hoặc giày không vừa chân.

Dấu hiệu nhận biết ngón chân cái bị bong gân và phân mức độ chấn thương

Triệu chứng điển hình

Tuỳ vào mức độ tổn thương, người bệnh có thể gặp các biểu hiện:

• Đau nhói ngay sau chấn thương, nhất là khi chống chân hoặc cố gắng gập duỗi ngón.
• Sưng nề quanh khớp ngón chân vài giờ sau va đập.
• Bầm tím do tổn thương mao mạch.
• Hạn chế vận động, không thể đi lại hoặc mang giày dép như bình thường.
• Cảm giác lỏng khớp, bước đi mất vững.
• Một số trường hợp nặng nghe tiếng “bốp” khi dây chằng bị kéo giãn quá mức.

Các mức độ bong gân

Bong gân được phân thành ba mức độ:

• Độ 1 (Bong gân nhẹ): Dây chằng bị kéo giãn nhưng chưa rách. Khớp vẫn ổn định. Sưng nhẹ, có thể đi lại nhưng hơi đau.
• Độ 2 (Bong gân mức độ vừa): Một phần sợi dây chằng bị rách. Đau tăng, bầm tím rõ, vận động hạn chế.
• Độ 3 (Bong gân nặng): Dây chằng bị rách toàn bộ hoặc gần như hoàn toàn. Khớp lỏng lẻo, sưng nhiều, đau dữ dội và không thể đi lại. Có thể cần can thiệp y khoa như bó bột hoặc phẫu thuật.

Cách xử lý chấn thương dây chằng ngón chân hiệu quả trong 24 giờ đầu

Việc xử lý ngón chân bị tổn thương dây chằng ngay trong 24 giờ đầu sau chấn thương đóng vai trò quyết định đến tốc độ hồi phục và giảm nguy cơ biến chứng lâu dài. Để đạt hiệu quả tốt nhất, người bị chấn thương cần thực hiện theo nguyên tắc R.I.C.E:

R - Rest (Nghỉ ngơi tuyệt đối)

Bao gồm các bước:

• Ngay sau khi bị bong gân, cần ngừng mọi hoạt động gây đau hoặc chịu lực lên ngón chân.
• Tránh cố gắng đứng, đi lại hoặc chống chân lên mặt sàn quá sớm vì điều này có thể khiến dây chằng bị kéo giãn thêm và làm sưng nề tăng nhanh.
• Nếu cần di chuyển, hãy dùng nạng hoặc chống nhẹ để giảm áp lực trực tiếp lên ngón chân.

I - Ice (Chườm lạnh)

Sau khi nghỉ ngơi, chườm đá lạnh là bước quan trọng giúp co mạch, giảm sưng nề và giảm đau nhanh. Thời gian chườm lý tưởng là 15 - 20 phút mỗi lần, lặp lại sau 2 - 3 giờ trong 24 giờ đầu. 

Bạn nên dùng túi đá bọc trong khăn mỏng để tránh bỏng lạnh trực tiếp trên da. Tuyệt đối không chườm nóng trong 48 giờ đầu vì nhiệt sẽ làm giãn mạch, sưng nề tăng và nguy cơ bầm tím nặng hơn.

C - Compression (Băng ép nhẹ)

Tiếp đến, bạn cần:

• Sử dụng băng thun hoặc băng co giãn để quấn quanh ngón chân và bàn chân giúp hạn chế sưng và ổn định khớp.
• Quấn vừa phải, đủ để hỗ trợ ngón chân nhưng không quá chặt, tránh làm máu không lưu thông, gây tê, tím hoặc chèn ép mạch máu.

E - Elevation (Kê cao chân)

Cuối cùng, bạn nên kê chân cao hơn tim, ví dụ đặt trên gối khi nằm, giúp giảm áp lực máu xuống ngón chân và giảm sưng nề. Phương pháp này đặc biệt hữu ích khi sưng nhiều, giúp cơ thể đẩy dịch viêm trở lại tuần hoàn và rút phù nề nhanh hơn.

Những điều nên tránh khi bị bong gân

Để ngón chân đau do bong gân hồi phục nhanh và không biến chứng, người bệnh cần tránh:

• Xoa bóp nóng hoặc dùng dầu, rượu, cao nóng lên vết thương.
• Tiêm thuốc hoặc bôi các thuốc giảm đau mạnh tại chỗ mà không có chỉ định bác sĩ.
• Ngâm nước ấm hoặc hơ lửa trên ngón chân.
• Cố gắng bẻ, kéo, nắn ngón chân.
• Tập luyện, chơi thể thao hoặc mang giày nặng quá sớm.

Những hành động trên có thể khiến dây chằng rách nặng hơn, tăng chảy máu mô và sưng nề, làm quá trình hồi phục kéo dài hoặc dẫn đến biến chứng lâu dài. Người bệnh nên đến cơ sở y tế ngay nếu xuất hiện các tình trạng sau:

• Đau dữ dội hoặc không giảm sau 24 - 48 giờ.
• Không thể chịu trọng lượng cơ thể lên chân, đi lại khó khăn.
• Ngón chân biến dạng, sưng tím nhiều.
• Nghi ngờ gãy xương hoặc trật khớp.
• Cảm giác tê bì, lạnh ngón chân hoặc mất cảm giác.

Phương pháp phòng ngừa bong gân ngón cái hiệu quả 

Dưới đây là những phương pháp phòng ngừa hiệu quả bạn có thể áp dụng tại nhà:

• Khởi động từ 5 - 10 phút với các động tác xoay cổ chân, gập duỗi ngón và đi mũi, đi gót để làm nóng cơ khớp và giảm đáng kể nguy cơ bong gân.
• Chọn giày phù hợp với kích thước chân, ưu tiên đế chống trượt và hạn chế giày cao gót nhằm bảo vệ ngón chân khi vận động.
• Tập luyện đúng kỹ thuật bằng cách tránh nhảy trên bề mặt trơn, tiếp đất nhẹ nhàng và tăng cường sức mạnh cơ bàn chân, bắp chân.
• Kiểm soát cân nặng hợp lý để giảm áp lực lên bàn chân và hạn chế nguy cơ giãn hoặc rách dây chằng ở ngón chân.
• Duy trì thói quen sinh hoạt an toàn như không đi chân trần trên sàn trơn, sắp xếp nhà cửa gọn gàng, nghỉ ngơi và chườm lạnh ngay khi xuất hiện dấu hiệu bong gân.

Bong gân ngón chân là chấn thương rất phổ biến nhưng có thể gây hậu quả nghiêm trọng nếu xử lý sai cách. Nhận biết đúng dấu hiệu, tuân thủ quy tắc R.I.C.E và đến khám bác sĩ khi cần thiết sẽ giúp người bệnh hồi phục nhanh chóng và hạn chế biến chứng. Hy vọng bài viết của Trung tâm Tiêm chủng Long Châu giúp bạn hiểu hơn về tình trạng này và biết cách bảo vệ đôi chân của mình. Nếu đang gặp triệu chứng kéo dài, hãy đến cơ sở y tế sớm để được tư vấn và điều trị kịp thời.