Bại não thể múa vờn: Triệu chứng, chẩn đoán và cách phục hồi hiệu quả

Nhiều phụ huynh khi nghĩ đến bại não thường hình dung về tình trạng co cứng hoặc hạn chế vận động, nhưng thực tế bệnh lý này có nhiều dạng khác nhau với các đặc điểm riêng. Một trong số đó là thể múa vờn, vốn thường khó nhận biết trong giai đoạn đầu vì cử động bất thường xuất hiện không liên tục và thay đổi theo thời điểm.

Bại não thể múa vờn là gì?

Bại não là nhóm các rối loạn vận động có nguồn gốc từ tổn thương não xảy ra trong giai đoạn bào thai, lúc sinh hoặc sau sinh sớm. Tình trạng này không tiến triển theo thời gian nhưng có thể biểu hiện nặng hơn nếu không được can thiệp đúng cách. 

Bại não được chia thành nhiều thể gồm co cứng, múa vờn, thất điều, phối hợp hoặc các dạng hỗn hợp. Trong đó, thể múa vờn xuất hiện ở một tỷ lệ đáng kể trong tổng số trẻ mắc bại não, dao động khoảng 10 - 12%.

Trẻ có nguy cơ bị bại não ở thể múa vờn cao hơn nếu sinh non, bị ngạt lúc sinh, bị vàng da nặng sau sinh, nhiễm trùng hoặc gặp chấn thương não trong giai đoạn đầu đời. Những yếu tố này làm ảnh hưởng đến các vùng não kiểm soát cử động chủ ý và điều hòa trương lực cơ, từ đó gây ra các biểu hiện đặc trưng của thể múa vờn.

Triệu chứng và biểu hiện đặc trưng của tình trạng múa vờn

Các dấu hiệu của thể múa vờn không giống với dạng co cứng hay thất điều, vì chúng thay đổi liên tục và thường biểu hiện rõ khi trẻ cố gắng thực hiện một cử động có mục tiêu. Dưới đây là các triệu chứng đặc trưng của bệnh bại não ở thể múa vờn, bao gồm:

• Trương lực cơ thay đổi không ổn định: Trẻ có sự thay đổi trương lực cơ theo từng thời điểm trong ngày. Có khi cơ mềm nhão, lúc khác lại tăng trương lực khiến trẻ khó duy trì tư thế ổn định. Trạng thái không nhất quán này gây cản trở đáng kể trong việc kiểm soát vận động chủ ý.
• Có các cử động không chủ ý: Như xoắn vặn tay chân, rung giật, lắc đầu hoặc chuyển động giống động tác múa vờn. Một số trẻ còn có biểu hiện ở mặt như co giật nhẹ, méo miệng hoặc vận động bất thường của lưỡi. Những cử động này tăng khi trẻ căng thẳng, mệt mỏi hoặc cố gắng tập trung vào một hoạt động cụ thể.
• Khó khăn trong vận động thô: Việc kiểm soát vận động thô cũng bị ảnh hưởng, khiến trẻ chậm đạt các mốc phát triển như lẫy, ngồi hoặc đi. Trẻ dễ mất thăng bằng và ngã, đặc biệt khi ở môi trường mới hoặc khi có kích thích mạnh.
• Các vấn đề khác đi kèm: Một số trẻ gặp khó khăn về nuốt, tiết nhiều nước bọt, nói khó hoặc rối loạn giao tiếp. Một nhóm nhỏ có thể xuất hiện động kinh kèm theo, đòi hỏi phụ huynh quan sát cẩn thận và phối hợp chặt chẽ với chuyên gia để được hỗ trợ phù hợp.

Làm thế nào để chẩn đoán tình trạng múa vờn sớm và chính xác?

Chẩn đoán bại não thể múa vờn đòi hỏi một quy trình đánh giá toàn diện, kết hợp giữa khám lâm sàng, khai thác tiền sử và các phương pháp cận lâm sàng chuyên sâu. Mục tiêu là nhận diện sớm các đặc điểm rối loạn vận động đặc trưng để can thiệp kịp thời và hiệu quả. Các bước đánh giá bao gồm:

Khám lâm sàng toàn diện

Bác sĩ tiến hành khai thác tiền sử thai kỳ, tình trạng chu sinh, quá trình phát triển sau sinh và các biểu hiện bất thường do gia đình cung cấp. Trẻ được quan sát về khả năng kiểm soát vận động, phạm vi cử động, các cử động bất thường không chủ đích (chẳng hạn như xoắn vặn, động tác dạng múa vờn), cũng như mức độ thay đổi trương lực cơ. Sự thay đổi thất thường của trương lực cơ theo thời điểm hoặc theo trạng thái cảm xúc là dấu hiệu gợi ý quan trọng.

Hình ảnh học thần kinh

Chụp cộng hưởng từ (MRI) não là phương pháp hình ảnh tiêu chuẩn giúp phát hiện tổn thương tại các cấu trúc liên quan đến điều hòa vận động, chẳng hạn như nhân nền hoặc bao trong. Trong một số trường hợp đặc biệt, các kỹ thuật nâng cao như chụp cộng hưởng từ khuếch tán (Diffusion Tensor Imaging - DTI) hoặc trí tuệ nhân tạo phân tích kết nối thần kinh (connectome analysis) có thể được sử dụng để làm rõ tổn thương vi cấu trúc. Siêu âm qua thóp chỉ có giá trị chẩn đoán giới hạn ở trẻ sơ sinh, trong khi chụp cắt lớp vi tính (CT) ít được ưu tiên do độ phân giải mô mềm thấp và phơi nhiễm tia.

Đánh giá chức năng đa lĩnh vực

Trẻ được kiểm tra bổ sung về thị lực, thính lực, phản xạ nuốt, ngôn ngữ và các kỹ năng giao tiếp xã hội. Đánh giá phát triển thần kinh-vận động và nhận thức đóng vai trò quan trọng để phân biệt giữa các rối loạn vận động có nguyên nhân bại não với các tình trạng phát triển chậm hoặc bệnh lý thần kinh tiến triển.

Việc chẩn đoán sớm và chính xác thể múa vờn cho phép trẻ tiếp cận các chương trình can thiệp và phục hồi chức năng đúng thời điểm, từ đó nâng cao tiềm năng cải thiện vận động và tối ưu hóa chất lượng cuộc sống về lâu dài.

Phương pháp điều trị và phục hồi chức năng cho trẻ thể múa vờn

Phục hồi chức năng là yếu tố quan trọng nhằm hỗ trợ trẻ cải thiện khả năng vận động, giao tiếp và tự lập trong sinh hoạt. 

Theo chuyên gia, trẻ thuộc nhóm này cần được điều trị theo hướng giảm cử động không chủ đích, tối ưu hóa các kỹ năng vận động có mục tiêu và rèn luyện khả năng giữ thăng bằng. Các chuyên gia thường xây dựng kế hoạch phục hồi dựa trên mức độ ảnh hưởng của từng trẻ, kết hợp giữa vận động, tư thế và kỹ năng sinh hoạt. Việc can thiệp thường xuyên giúp hệ cơ khớp thích nghi tốt hơn, đồng thời hỗ trợ trẻ hình thành phản xạ có chủ ý thay cho các cử động tự phát. Dưới đây là các phương pháp điều trị trẻ bị bại não ở thể múa vờn được áp dụng, bao gồm:

Các phương pháp vận động trị liệu 

Trị liệu vận động tập trung vào việc giúp trẻ đạt các mốc phát triển phù hợp với độ tuổi. Trẻ được hướng dẫn các bài tập từ kiểm soát đầu cổ, tập lẫy, ngồi, bò đến đứng và đi. Kỹ thuật viên hướng dẫn các thao tác phá tư thế bất lợi như duỗi cứng hoặc xoắn vặn, đồng thời khuyến khích trẻ thực hiện cử động có mục tiêu như cầm nắm hoặc đưa tay về phía trước. Việc luyện tập đều đặn giúp trẻ cải thiện khả năng phối hợp và kiểm soát chi.

Điện trị liệu và thủy trị liệu 

Điện trị liệu được sử dụng trong một số trường hợp để hỗ trợ thư giãn cơ và tăng khả năng kiểm soát vận động. Dòng điện sinh học với cường độ thấp giúp kích thích nhẹ nhàng, giảm tình trạng co rút và hỗ trợ trẻ tập trung vào chuyển động có chủ ý. Song song đó, thủy trị liệu mang lại lợi ích nhờ môi trường nước giúp giảm áp lực lên khớp, giúp trẻ thư giãn và di chuyển dễ dàng hơn. Phương pháp này phù hợp với nhiều mức độ nặng nhẹ và giúp trẻ cảm thấy thoải mái hơn khi luyện tập.

Giáo dục ngôn ngữ, giao tiếp và kỹ năng sinh hoạt 

Nhiều trẻ gặp khó khăn trong phát âm, giao tiếp hoặc tương tác xã hội. Nhà ngôn ngữ trị liệu sẽ hướng dẫn trẻ cách phát âm, điều hòa hơi thở và sử dụng ngôn ngữ cơ thể. Bên cạnh đó, trẻ được rèn luyện các kỹ năng sinh hoạt như cầm thìa, tự ăn, thay quần áo hoặc thực hiện các hoạt động tự chăm sóc phù hợp với khả năng. Việc rèn luyện này giúp trẻ nâng cao sự tự tin và tăng cơ hội hòa nhập cộng đồng.

Hỗ trợ chuyên sâu và dụng cụ chỉnh hình

Một số trẻ cần dụng cụ hỗ trợ như nẹp, áo chỉnh hình hoặc thiết bị giúp giữ tư thế để hạn chế biến dạng và cải thiện thăng bằng. Những thiết bị này giúp trẻ duy trì tư thế đúng trong khi luyện tập hoặc sinh hoạt, tránh tạo thêm căng thẳng lên hệ cơ xương. Trong một số trường hợp đặc biệt, trẻ được đánh giá để sử dụng phương tiện hỗ trợ di chuyển nhằm tăng khả năng tham gia các hoạt động hằng ngày. Các biện pháp này giúp tối ưu hiệu quả phục hồi và tạo điều kiện để trẻ hoạt động độc lập hơn.

Bại não thể múa vờn là một dạng rối loạn vận động phức tạp với đặc điểm nổi bật là các cử động không chủ đích và sự thay đổi thất thường của trương lực cơ. Nếu phụ huynh hiểu rõ dấu hiệu và tìm kiếm đánh giá sớm, trẻ sẽ có cơ hội tiếp cận các phương pháp can thiệp phù hợp và cải thiện khả năng vận động theo thời gian. Việc phối hợp giữa gia đình và đội ngũ chuyên môn đóng vai trò quan trọng, giúp xây dựng kế hoạch hỗ trợ toàn diện nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống và thúc đẩy khả năng hòa nhập của trẻ.