Viêm phổi do cúm: Nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa

Cúm vốn được xem là bệnh phổ biến và thường tự khỏi nhưng trong nhiều trường hợp, virus cúm có thể tấn công sâu vào phổi gây viêm phổi nặng. Theo các tổ chức y tế quốc tế, viêm phổi do cúm là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong liên quan đến cúm, đặc biệt trong các mùa dịch. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu nguy hiểm và chủ động phòng ngừa sẽ giúp giảm đáng kể nguy cơ biến chứng.

Nguyên nhân gây viêm phổi do cúm

Viêm phổi do cúm là một biến chứng nghiêm trọng xảy ra khi virus cúm xâm nhập và gây viêm, tổn thương mô phổi dẫn đến suy giảm chức năng hô hấp. Bệnh có thể là viêm phổi nguyên phát (do virus trực tiếp) hoặc thứ phát (nhiễm khuẩn bội nhiễm sau cúm).

Các chủng virus cúm gây viêm phổi chủ yếu thuộc nhóm là cúm A (phổ biến nhất là các phân tuýp H1N1 và H3N2) và cúm B (thường phổ biến hơn ở trẻ em và người lớn tuổi). Các chủng này lây lan nhanh qua đường hô hấp và lưu hành theo mùa.

Về cơ chế gây tổn thương phổi: Virus cúm xâm nhập vào lớp tế bào biểu mô đường hô hấp, làm phá hủy cấu trúc bảo vệ tự nhiên của phổi. Virus kích hoạt hệ miễn dịch giải phóng các cytokine, gây ra phản ứng viêm mạnh mẽ. Phản ứng viêm làm sưng phù và tích tụ dịch trong phế nang (túi khí nhỏ) - nơi diễn ra quá trình trao đổi oxy. Chức năng trao đổi khí bị suy giảm nghiêm trọng dẫn đến thiếu oxy trong máu và có thể tiến triển thành suy hô hấp cấp tính. Đôi khi, tổn thương do virus tạo điều kiện cho vi khuẩn (như Streptococcus pneumoniae) xâm nhập và gây nhiễm khuẩn bội nhiễm, làm tình trạng bệnh nặng thêm.

Một số nhóm đối tượng dễ bị tổn thương và có nguy cơ cao phát triển thành viêm phổi do cúm nặng bao gồm người cao tuổi (trên 65 tuổi), trẻ em (đặc biệt là trẻ dưới 5 tuổi), người mắc bệnh mạn tính, phụ nữ mang thai và người suy giảm miễn dịch.

Triệu chứng viêm phổi do cúm

Triệu chứng viêm phổi do cúm thường diễn tiến nhanh và nặng hơn so với cúm thông thường, đòi hỏi sự theo dõi sát sao để tránh các biến chứng nguy kịch. Ban đầu, các dấu hiệu có thể giống cúm thông thường nhưng nhanh chóng chuyển sang ảnh hưởng nghiêm trọng đến phổi. Các triệu chứng viêm phổi do cúm có thể kể đến như:

Sốt cao kéo dài

Sốt cao là dấu hiệu đầu tiên và dai dẳng của viêm phổi do cúm, thường trên 38 - 39°C và ít đáp ứng với thuốc hạ sốt thông thường như Paracetamol. Bệnh nhân thường kèm theo rét run dữ dội và cảm giác mệt lả toàn thân. Sốt kéo dài hơn 3 - 5 ngày là tín hiệu cảnh báo cần kiểm tra phổi ngay lập tức.

Ho nhiều, ho sâu

Ho là triệu chứng hô hấp nổi bật trong viêm phổi do cúm, thường bắt đầu khan rồi chuyển sang ho có đờm đặc, đôi khi lẫn máu. Ho sâu từ ngực gây đau tức ngực dữ dội mỗi khi gắng sức, phản ánh tổn thương ở phế nang. Điều này khác với ho bề mặt ở cúm nhẹ và nếu không kiểm soát, ho có thể dẫn đến kiệt sức nhanh chóng.

Khó thở, thở nhanh

Khó thở tăng dần là dấu hiệu cảnh báo rõ ràng nhất của tổn thương phổi trong viêm phổi do cúm. Bệnh nhân cảm thấy thở gấp, hụt hơi ngay cả khi nghỉ ngơi với nhịp thở nhanh hơn 20 - 30 lần/phút ở người lớn. Đây là lúc oxy không đủ cung cấp cho cơ thể, đòi hỏi theo dõi SpO2 (độ bão hòa oxy) để đánh giá mức độ nghiêm trọng.

Đau tức ngực

Đau tức ngực là triệu chứng phổ biến của viêm phổi do cúm. Tình trạng này tăng lên khi hít sâu hoặc ho do phổi bị viêm và màng phổi bị kích thích. Cảm giác như bị đè nén hoặc đau nhói ở một bên ngực, đôi khi lan ra vai khiến bệnh nhân khó nằm nghiêng.

Tím tái, mệt lả, giảm oxy

Trong trường hợp nặng, viêm phổi do cúm có thể gây tụt oxy máu dẫn đến tím tái ở môi, đầu chi và móng tay. Bệnh nhân mệt lả đến mức không thể nói chuyện kèm theo lú lẫn hoặc buồn ngủ. Đây là dấu hiệu suy hô hấp cấp, cần cấp cứu ngay lập tức để tránh tử vong.

Cách phòng ngừa viêm phổi do cúm

Phòng ngừa là cách tốt nhất để tránh viêm phổi do cúm, đặc biệt ở người có nguy cơ cao. Bằng cách kết hợp các biện pháp chủ động và thói quen hàng ngày, bạn có thể giảm đáng kể khả năng virus tấn công phổi.

Tiêm vắc xin

Tiêm chủng là "lá chắn" bảo vệ hàng đầu, giúp giảm đáng kể nguy cơ biến chứng hô hấp nghiêm trọng:

• Vắc xin cúm mùa: Tiêm hằng năm giúp giảm nguy cơ mắc cúm lên đến 40 - 60%. Vắc xin được cập nhật thường xuyên để chống lại các chủng lưu hành như H1N1 và H3N2.
• Vắc xin phế cầu: Tiêm vắc xin phế cầu (PCV13 hoặc PPSV23) giúp giảm nguy cơ viêm phổi do vi khuẩn bội nhiễm sau cúm. Đây là một biến chứng phổ biến, xảy ra ở khoảng 25% các ca cúm nặng.

Người lớn tuổi (trên 65), trẻ nhỏ dưới 5 tuổi và người có bệnh nền nên tiêm phòng sớm, lý tưởng là trước mùa cúm (tháng 9 - 10).

Giữ vệ sinh cá nhân

Thực hiện các biện pháp vệ sinh cơ bản dưới đây là chìa khóa để cắt đứt chuỗi lây nhiễm virus:

• Rửa tay: Rửa tay bằng xà phòng ít nhất 20 giây sau khi tiếp xúc với các bề mặt công cộng.
• Hô hấp đúng cách: Che miệng khi ho hoặc hắt hơi bằng khăn giấy dùng một lần sau đó vứt bỏ đúng nơi quy định.
• Tránh dùng chung: Không dùng chung đồ cá nhân như cốc uống nước, khăn mặt.
• Tự cách ly: Nếu có triệu chứng cúm, hãy ở nhà ít nhất 24 giờ sau khi hết sốt để tránh lây lan cho người khác.

Tăng cường sức đề kháng

Hệ miễn dịch khỏe mạnh là chìa khóa giúp cơ thể chống chọi tốt hơn với virus cúm và giảm nguy cơ tiến triển thành viêm phổi. Bạn có thể tăng cường sức đề kháng thông qua các biện pháp:

• Ăn uống đủ chất, ưu tiên rau củ quả giàu Vitamin C và D cùng protein từ thịt nạc và cá.
• Ngủ đủ 7 - 9 giờ mỗi đêm.
• Duy trì tập luyện nhẹ nhàng như đi bộ 30 phút/ngày để tăng cường hệ miễn dịch.
• Tránh hút thuốc và hạn chế rượu bia để bảo vệ phổi khỏi tổn thương thêm.

Tránh tiếp xúc nguồn lây

Việc chủ động hạn chế tiếp xúc là một biện pháp phòng ngừa hiệu quả, đặc biệt trong mùa dịch cúm bùng phát:

• Hạn chế nơi đông người: Tránh đến các khu vực đông đúc như chợ, rạp chiếu phim, trung tâm thương mại trong mùa dịch để giảm thiểu nguy cơ tiếp xúc với người mang mầm bệnh.
• Đeo khẩu trang: Luôn đeo khẩu trang y tế khi ra ngoài, khi ở nơi công cộng hoặc khi cần thiết, đặc biệt là khi chăm sóc người bệnh cúm. Khẩu trang giúp ngăn chặn giọt bắn chứa virus.

Viêm phổi do cúm là biến chứng nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa nếu chúng ta chủ động. Từ nguyên nhân đến các triệu chứng, việc nhận biết sớm sẽ giúp xử lý kịp thời và cứu sống. Tiêm vắc xin cúm và phế cầu là biện pháp hiệu quả nhất để bảo vệ phổi, kết hợp với vệ sinh cá nhân và tăng cường miễn dịch. Hãy đến Tiêm chủng Long Châu tiêm phòng ngay hôm nay để bảo vệ sức khỏe toàn diện bạn nhé.