Viêm màng não do ký sinh trùng là gì? Những vấn đề cần biết về viêm màng não do ký sinh trùng

Viêm màng não do ký sinh trùng là gì? 

Viêm màng não do ký sinh trùng là một dạng viêm màng não hiếm gặp, gây ra bởi sự xâm nhập và tấn công của ký sinh trùng vào các màng bảo vệ bao quanh não và tủy sống (màng não). Màng não bao gồm ba lớp: màng cứng (dura mater), màng nhện (arachnoid mater) và màng mềm (pia mater). Trong đó, viêm màng não do ký sinh trùng là tình trạng viêm ở màng nhện và màng mềm. Bệnh này ít phổ biến hơn nhiều so với viêm màng não do vi khuẩn và virus. Tuy nhiên, viêm màng não do ký sinh trùng vẫn là một mối đe dọa nghiêm trọng với tỷ lệ mắc bệnh và tử vong cao.

Viêm màng não do ký sinh trùng còn được gọi là viêm màng não tăng bạch cầu ái toan vì tình trạng này được đặc trưng bởi sự gia tăng số lượng bạch cầu ái toan - một loại tế bào bạch cầu có vai trò trong phản ứng miễn dịch, trong dịch não tủy.

Những triệu chứng của viêm màng não do ký sinh trùng

Những triệu chứng của viêm màng não do ký sinh trùng có thể khác nhau tùy thuộc vào loại ký sinh trùng gây bệnh, mức độ nghiêm trọng của nhiễm trùng và phản ứng miễn dịch của người bệnh. Một số trường hợp có thể biểu hiện các dấu hiệu điển hình của viêm màng não. Các triệu chứng thường gặp bao gồm:

• Đau đầu dữ dội và đột ngột;
• Cứng cổ hoặc không thể cúi cổ về phía trước;
• Buồn nôn;
• Nôn mửa;
• Nhạy cảm với ánh sáng (sợ ánh sáng);
• Lú lẫn;
• Cảm giác đau khi chạm vào da;
• Yếu cơ;
• Sốt;
• Phát ban ngứa;
• Cảm giác châm chích.

Ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ các triệu chứng có thể không đặc hiệu như ở người lớn, bao gồm:

• Nôn mửa;
• Khó chịu, quấy khóc;
• Bú kém;
• Thiếu năng lượng, li bì;
• Khó đánh thức;
• Thóp phồng ở trẻ sơ sinh.

Khi bệnh tiến triển, các triệu chứng có thể trở nên nghiêm trọng hơn và xuất hiện các biến chứng. Lú lẫn, mất phương hướng và thay đổi ý thức có thể xảy ra khi nhiễm trùng ảnh hưởng đến chức năng não. Co giật có thể phát triển do tăng áp lực nội sọ hoặc tổn thương trực tiếp đến mô não. Các tổn khuyết thần kinh khác có thể bao gồm yếu cơ, mất cảm giác, bất thường dây thần kinh sọ hoặc liệt tùy thuộc vào khu vực não và tủy sống bị ảnh hưởng.

Một số loại ký sinh trùng có liên quan đến các biểu hiện lâm sàng cụ thể, có thể giúp hướng dẫn chẩn đoán và điều trị:

• Angiostrongylus cantonensis (giun phổi chuột) thường gây viêm màng não tăng bạch cầu ái toan, có thể dẫn đến tổn thương thần kinh ngoại biên và tăng cảm giác. Ngoài ra, người bệnh nhiễm A. cantonensis thường có cảm giác ngứa ran hoặc đau ở da.
• Baylisascaris procyonis (giun tròn ở gấu trúc) có thể gây tổn thương thần kinh đáng kể do ấu trùng di chuyển trong hệ thần kinh trung ương.
• Naegleria fowleri (amip ăn não) gây viêm não màng não nguyên phát do amip (Primary Amoebic Meningoencephalitis - PAM), một bệnh nhiễm trùng hiếm gặp nhưng gần như luôn gây tử vong.

Tác động của viêm màng não do ký sinh trùng với sức khỏe 

Viêm màng não do ký sinh trùng có thể gây ra những tác động nghiêm trọng đến sức khỏe, thậm chí dẫn đến các biến chứng lâu dài và đe dọa tính mạng. Do sự viêm nhiễm và tổn thương trực tiếp đến hệ thần kinh trung ương, người bệnh có thể phải đối mặt với nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng.

Biến chứng có thể gặp viêm màng não do ký sinh trùng

Nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời, viêm màng não do ký sinh trùng có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng, bao gồm:

• Mất phối hợp và kiểm soát cơ bắp;
• Yếu cơ hoặc liệt;
• Hôn mê;
• Tàn tật vĩnh viễn;
• Tử vong;
• Mất thính giác hoặc thị lực;
• Các vấn đề về trí nhớ và khả năng tập trung;
• Động kinh;
• Các vấn đề về vận động và giữ thăng bằng;
• Các vấn đề về hành vi hoặc khó khăn trong học tập ở trẻ em;
• Suy thận;
• Tổn thương não;

Các biến chứng lâu dài có nhiều khả năng xảy ra hơn ở những người bị viêm màng não do vi khuẩn so với các loại viêm màng não khác.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bất kỳ ai có các triệu chứng nghi ngờ viêm màng não nên đến gặp bác sĩ ngay lập tức. Việc chẩn đoán và điều trị kịp thời là rất quan trọng để ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng và cải thiện tiên lượng bệnh. 

Nguyên nhân gây viêm màng não do ký sinh trùng

Viêm màng não do ký sinh trùng xảy ra khi các loại ký sinh trùng xâm nhập vào hệ thần kinh trung ương và gây viêm nhiễm. Các loại ký sinh trùng chính gây ra viêm màng não tăng bạch cầu ái toan (EM) ở người bao gồm:

Angiostrongylus cantonensis (giun phổi chuột)

Ký sinh trùng này thường lây nhiễm cho chuột. Người có thể bị nhiễm bệnh chủ yếu do ăn phải ốc sên sống hoặc chưa nấu chín hoặc ăn phải rau củ quả bị nhiễm ấu trùng từ chất thải của chuột. Hầu hết các ca nhiễm A. cantonensis được chẩn đoán ở Đông Nam Á và các đảo Thái Bình Dương, bao gồm cả Hawaii.

Baylisascaris procyonis (giun tròn ở gấu trúc) 

Ký sinh trùng này lây nhiễm cho gấu trúc và thải trứng qua phân. Người có thể bị nhiễm bệnh khi tiếp xúc với môi trường (như đất) bị ô nhiễm phân gấu trúc có chứa trứng giun và vô tình nuốt phải. Giun tròn ở gấu trúc phổ biến ở gấu trúc trên khắp Hoa Kỳ, chủ yếu ở vùng Trung Tây, Đông Bắc, Trung Đại Tây Dương và Bờ Tây. Trẻ nhỏ có nguy cơ cao hơn do tăng khả năng đưa ngón tay, đất hoặc đồ vật bị ô nhiễm vào miệng.

Gnathostoma spinigerum (giun đầu gai) 

Người có thể bị nhiễm bệnh chủ yếu do ăn phải cá nước ngọt hoặc lươn, ếch, gia cầm, rắn sống hoặc chưa nấu chín có chứa ấu trùng. Bệnh thường được chẩn đoán ở Đông Nam Á, đặc biệt là ở Thái Lan và Nhật Bản. Giun đầu gai hiếm khi nhắm vào não và tủy sống, nhưng vẫn có khả năng gây viêm màng não.

Một loại ký sinh trùng khác gây viêm màng não là Naegleria fowleri (Amip ăn não). 

Đây là một loại amip tự do sống trong nước ngọt ấm như hồ, ao, sông và các bể bơi bảo trì kém. Người bị nhiễm bệnh khi nước có chứa amip xâm nhập vào mũi, sau đó amip di chuyển lên não và gây viêm não màng não nguyên phát (PAM), một bệnh nhiễm trùng rất nguy hiểm và thường gây tử vong.

Điều quan trọng cần lưu ý là viêm màng não do ký sinh trùng thường không lây truyền trực tiếp từ người sang người. Người mắc bệnh chủ yếu do ăn phải hoặc tiếp xúc với các nguồn ô nhiễm có chứa ký sinh trùng.

Những ai có nguy cơ mắc phải viêm màng não do ký sinh trùng?

Nguy cơ mắc viêm màng não do ký sinh trùng có thể khác nhau tùy thuộc vào loại ký sinh trùng và các yếu tố liên quan đến cá nhân và môi trường.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải viêm màng não do ký sinh trùng

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải viêm màng não do ký sinh trùng bao gồm:

• Tuổi tác: Trẻ em dưới 5 tuổi có nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng, bao gồm cả viêm màng não, cao hơn. Trẻ nhỏ cũng có nguy cơ nhiễm Baylisascaris procyonis cao hơn do thói quen đưa tay và đồ vật vào miệng.

• Tiếp xúc với động vật: Những người thường xuyên tiếp xúc với động vật hoang dã như gấu trúc có nguy cơ nhiễm các ký sinh trùng như Baylisascaris procyonis cao hơn.

• Vị trí địa lý và du lịch: Một số vùng địa lý có tỷ lệ mắc các bệnh nhiễm trùng ký sinh trùng cao hơn. Những người sống hoặc đi du lịch đến các khu vực lưu hành các ký sinh trùng gây viêm màng não (Đông Nam Á, các đảo Thái Bình Dương, Hoa Kỳ đối với B. procyonis) có nguy cơ cao hơn.

• Hệ thống miễn dịch suy yếu: Những người có hệ thống miễn dịch suy yếu do HIV/AIDS, ung thư, ghép tạng hoặc dùng thuốc ức chế miễn dịch có nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng, bao gồm cả viêm màng não do ký sinh trùng cao hơn và bệnh có thể diễn tiến nghiêm trọng hơn.

• Thói quen ăn uống: Ăn các loại thực phẩm sống hoặc chưa nấu chín có thể bị nhiễm ký sinh trùng (ốc sên, sên, cá nước ngọt, lươn, rau củ quả nhiễm bẩn) làm tăng nguy cơ mắc bệnh.

• Tiếp xúc với nước ô nhiễm: Bơi lội hoặc tham gia các hoạt động dưới nước ở các hồ, ao, sông nước ngọt ấm có thể bị nhiễm Naegleria fowleri làm tăng nguy cơ mắc viêm não màng não nguyên phát. Sử dụng nước máy chưa được xử lý đúng cách để rửa mũi cũng có thể gây nhiễm trùng.

• Điều kiện vệ sinh kém: Vệ sinh cá nhân kém, đặc biệt là không rửa tay kỹ sau khi tiếp xúc với đất, động vật hoặc trước khi ăn uống, có thể làm tăng nguy cơ nuốt phải trứng hoặc ấu trùng ký sinh trùng.

• Nghề nghiệp: Những người làm việc trong các ngành nông nghiệp, quản lý động vật hoang dã hoặc nghiên cứu thực địa ở các khu vực lưu hành bệnh có nguy cơ tiếp xúc với ký sinh trùng hoặc vật chủ trung gian cao hơn.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán viêm màng não do ký sinh trùng

Việc chẩn đoán viêm màng não do ký sinh trùng bao gồm đánh giá lâm sàng chi tiết, tiền sử bệnh, các triệu chứng và yếu tố nguy cơ của bệnh nhân. 

Khám lâm sàng

Bác sĩ sẽ kiểm tra các dấu hiệu như sốt, cứng cổ, phát ban và đánh giá ý thức, khả năng tập trung và các dấu hiệu thần kinh khác. Tiền sử đi du lịch gần đây, tiếp xúc với nước ngọt ấm hoặc ăn thịt sống cũng là những thông tin quan trọng cho chẩn đoán.

Chọc dò tủy sống

Mẫu dịch não tủy (CSF) được thu thập và phân tích để tìm các dấu hiệu nhiễm trùng, bao gồm sự tăng số lượng bạch cầu ái toan (trong trường hợp viêm màng não tăng bạch cầu ái toan), sự hiện diện của ký sinh trùng hoặc các kháng nguyên của chúng. Đối với viêm não màng não nguyên phát do Naegleria fowleri, chọc dò tủy sống là công cụ chẩn đoán chính.

Xét nghiệm máu

Xét nghiệm máu có thể giúp phát hiện các dấu hiệu nhiễm trùng hoặc các kháng thể đặc hiệu đối với một số loại ký sinh trùng. Các xét nghiệm huyết thanh học như ELISA hoặc Western blot có thể được sử dụng để phát hiện kháng thể hoặc kháng nguyên ký sinh trùng.

Xét nghiệm hình ảnh 

Chụp cắt lớp vi tính (CT) hoặc chụp cộng hưởng từ (MRI) não có thể được thực hiện để đánh giá mức độ tổn thương hệ thần kinh trung ương, phát hiện các bất thường cấu trúc, viêm nhiễm hoặc phù não.

Các xét nghiệm khác

Trong một số trường hợp, có thể cần xét nghiệm dịch từ các cơ quan khác (dịch rửa phế quản nếu nghi ngờ nhiễm trùng phổi liên quan), hoặc sinh thiết mô (sinh thiết não trong trường hợp viêm não Amip u hạt - Granulomatous Amebic Encephalitis - GAE) để xác định ký sinh trùng. 

Xét nghiệm PCR có thể được sử dụng để phát hiện DNA của ký sinh trùng trong dịch não tủy

Phương pháp điều trị viêm màng não do ký sinh trùng

Nội khoa

Hiện tại, không có phương pháp điều trị đặc hiệu cho hầu hết các trường hợp viêm màng não do ký sinh trùng. Việc điều trị chủ yếu tập trung vào việc hỗ trợ, giảm các triệu chứng và phản ứng viêm của cơ thể.

• Thuốc giảm đau và hạ sốt: Được sử dụng để giảm đau đầu và hạ sốt.

• Thuốc chống viêm: Có thể được sử dụng để giảm viêm và phù não, giúp giảm áp lực nội sọ và các triệu chứng thần kinh.

• Thuốc chống ký sinh trùng: Trong một số trường hợp, các loại thuốc chống ký sinh trùng như Albendazole hoặc Ivermectin có thể được sử dụng đặc biệt đối với các bệnh như viêm màng não do Angiostrongylus cantonensis hoặc Baylisascaris procyonis, mặc dù hiệu quả của chúng có thể khác nhau. Đối với viêm não màng não nguyên phát do Naegleria fowleri, một số loại thuốc kháng Amip đã được sử dụng nhưng tỷ lệ sống sót vẫn rất thấp.

• Điều trị hỗ trợ: Bao gồm việc duy trì chức năng hô hấp và tuần hoàn, kiểm soát co giật (bằng các thuốc như phenobarbital hoặc benzodiazepine) và chăm sóc toàn diện tại đơn vị hồi sức tích cực nếu cần.

Ngoại khoa

Phẫu thuật hiếm khi được chỉ định trong điều trị viêm màng não do ký sinh trùng. Trong một số trường hợp nhất định như khi có áp lực nội sọ tăng cao do tắc nghẽn lưu thông dịch não tủy, có thể cần phẫu thuật để dẫn lưu dịch não tủy.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến nặng của viêm màng não do ký sinh trùng

Việc tuân thủ chặt chẽ hướng dẫn điều trị của bác sĩ, nghỉ ngơi đầy đủ và duy trì một lối sống lành mạnh có thể giúp hỗ trợ quá trình phục hồi. Theo dõi sát các triệu chứng và báo cáo ngay cho bác sĩ nếu có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào.

Phương pháp phòng ngừa viêm màng não do ký sinh trùng hiệu quả

Vệ sinh an toàn thực phẩm

• Không ăn ốc sên sống hoặc chưa nấu chín.
• Giám sát trẻ nhỏ ở những nơi có thể tìm thấy ốc sên, sên hoặc động vật lang thang.
• Không ăn cá nước ngọt, lươn, ếch, gia cầm hoặc rắn sống hoặc chưa nấu chín ở những khu vực có nguy cơ.
• Rửa tay kỹ bằng xà phòng và nước sau khi làm vườn, tiếp xúc với động vật hoặc trước khi ăn uống.

Tránh tiếp xúc với môi trường ô nhiễm

• Tránh bơi lội hoặc ngâm mình trong các hồ, ao, sông nước ngọt ấm chưa được khử trùng. Sử dụng nước đã được chưng cất hoặc xử lý cho việc rửa mũi.
• Kiểm soát ốc sên và sên xung quanh vườn và khu vực trồng trọt, đồng thời kiểm soát động vật gây hại xung quanh nhà. Nếu sử dụng thuốc diệt ốc sên hoặc bả chuột, cần thực hiện các biện pháp phòng ngừa để đảm bảo trẻ em không vô tình ăn phải.
• Tránh tiếp xúc với phân gấu trúc và các khu vực có thể bị ô nhiễm phân gấu trúc.
• Vệ sinh cá nhân tốt để ngăn ngừa sự lây lan của ký sinh trùng.
• Khi đi du lịch đến các khu vực có nguy cơ cao mắc các bệnh nhiễm trùng ký sinh trùng, hãy thực hiện các biện pháp phòng ngừa bổ sung như uống nước đóng chai, ăn thức ăn đã được nấu chín kỹ và tránh tiếp xúc với nước ngọt không an toàn.