Biến chứng viêm màng não ở trẻ em: Những hậu quả nguy hiểm cha mẹ không được chủ quan

Viêm màng não là một bệnh lý nguy hiểm, đặc biệt ở trẻ dưới 5 tuổi, khi hệ miễn dịch còn non yếu. Điều đáng lo ngại là nhiều phụ huynh chỉ tập trung điều trị triệu chứng mà không nhận thức đầy đủ về những biến chứng viêm màng não ở trẻ em. Bài viết này cung cấp thông tin chi tiết, dễ hiểu để giúp phụ huynh chủ động phòng tránh và bảo vệ con.

Tổng quan về viêm màng não ở trẻ em

Viêm màng não là tình trạng viêm các lớp màng bảo vệ não và tủy sống, thường gặp ở trẻ nhỏ do hệ miễn dịch chưa phát triển hoàn thiện. Bệnh có thể gây ra bởi nhiều nguyên nhân, bao gồm:

• Vi khuẩn: Não mô cầu (Neisseria meningitidis), phế cầu (Streptococcus pneumoniae) và Hib (Haemophilus influenzae type B) là những tác nhân chính.
• Virus: Thường gây bệnh nhẹ hơn nhưng vẫn cần được theo dõi chặt chẽ.
• Nấm hoặc ký sinh trùng: Hiếm gặp hơn nhưng có thể xảy ra ở trẻ suy giảm miễn dịch.

Trẻ từ 2 tháng đến 5 tuổi là nhóm nguy cơ cao nhất. Bệnh lây lan qua đường hô hấp, tiếp xúc gần hoặc qua dịch tiết mũi họng. Các dấu hiệu sớm của viêm màng não ở trẻ bao gồm:

• Sốt cao đột ngột, buồn nôn, nôn mửa.
• Cổ cứng, nhạy cảm với ánh sáng.
• Co giật, thóp phồng (ở trẻ sơ sinh).
• Quấy khóc liên tục, lơ mơ, bỏ bú hoặc bú kém.

Việc nhận biết sớm các triệu chứng này là yếu tố then chốt để ngăn chặn những biến chứng viêm màng não ở trẻ em.

Biến chứng viêm màng não ở trẻ em

Viêm màng não nếu không được điều trị kịp thời có thể gây ra hàng loạt biến chứng nghiêm trọng, đặc biệt ở trẻ nhỏ - độ tuổi mà hệ thần kinh trung ương vẫn đang phát triển. Dưới đây là những biến chứng viêm màng não ở trẻ em thường gặp cùng với những hệ quả lâu dài đối với sức khỏe và sự phát triển của trẻ, bạn đọc có thể tham khảo:

Mất thính lực vĩnh viễn hoặc suy giảm thính giác

Mất thính lực là một trong những biến chứng viêm màng não ở trẻ em phổ biến nhất, đặc biệt ở các ca do vi khuẩn Hib hoặc phế cầu. Nhiễm trùng có thể gây tổn thương dây thần kinh thính giác (dây thần kinh số VIII) hoặc ốc tai, dẫn đến:

• Trẻ không phản ứng với âm thanh, không quay đầu khi gọi.
• Trẻ chậm nói, phát âm không rõ ràng.
• Khó khăn trong học tập và giao tiếp xã hội.

Nếu không được can thiệp sớm bằng máy trợ thính hoặc cấy ốc tai điện tử, trẻ có nguy cơ bị rối loạn ngôn ngữ vĩnh viễn. Theo nghiên cứu, khoảng 10 - 35% trẻ mắc viêm màng não do vi khuẩn gặp vấn đề về thính lực.

Chậm phát triển trí tuệ và rối loạn hành vi

Viêm màng não có thể gây tổn thương các vùng vỏ não chịu trách nhiệm kiểm soát nhận thức, trí nhớ và hành vi. Những trẻ từng mắc bệnh có thể gặp các vấn đề sau:

• Khó tập trung, trí nhớ kém.
• Gặp trở ngại trong học tập, chậm phát triển ngôn ngữ.
• Biểu hiện rối loạn hành vi như tăng động, khó kiểm soát cảm xúc.

Những biến chứng viêm màng não ở trẻ em liên quan đến trí tuệ thường khó phục hồi hoàn toàn. Trẻ có thể cần can thiệp giáo dục đặc biệt hoặc hỗ trợ tâm lý dài hạn để cải thiện chất lượng sống.

Động kinh và co giật kéo dài

Viêm màng não gây phù não và tổn thương hệ thần kinh trung ương, dẫn đến các cơn co giật hoặc động kinh. Cụ thể:

• Trẻ có thể trải qua các cơn co giật từng cơn hoặc toàn thân.
• Một số trường hợp phát triển thành động kinh mạn tính.
• Ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt hàng ngày và chất lượng cuộc sống.

Nhiều trẻ cần sử dụng thuốc chống động kinh lâu dài và theo dõi định kỳ tại các chuyên khoa thần kinh để kiểm soát tình trạng này.

Bại não hoặc liệt vận động

Viêm màng não nghiêm trọng có thể gây tổn thương vĩnh viễn ở các vùng não kiểm soát vận động, dẫn đến:

• Trẻ chậm đạt các mốc phát triển như bò, đi, đứng.
• Liệt nửa người hoặc toàn thân.
• Rối loạn phối hợp tay chân, giảm phản xạ cơ thể.

Phục hồi chức năng vận động đòi hỏi nhiều năm trị liệu vật lý và sự kiên trì từ gia đình. Đây là một trong những biến chứng viêm màng não ở trẻ em để lại hậu quả nặng nề nhất.

Tràn dịch não, não úng thủy

Viêm màng não có thể làm tắc nghẽn hoặc rối loạn dòng chảy dịch não tủy, dẫn đến:

• Tăng áp lực nội sọ, gây phình to não.
• Đầu to bất thường (ở trẻ nhỏ).
• Đau đầu, buồn nôn, giảm thị lực.

Trong những trường hợp này, phẫu thuật đặt van dẫn lưu não thất - ổ bụng thường là cần thiết để điều trị. Nếu không can thiệp kịp thời, biến chứng này có thể gây tổn thương não nghiêm trọng.

Tử vong do sốc nhiễm trùng hoặc tổn thương não lan rộng

Đây là biến chứng nghiêm trọng và diễn tiến nhanh nhất, đặc biệt ở các ca viêm màng não do vi khuẩn não mô cầu. Bệnh có thể khiến trẻ tử vong chỉ trong vài giờ nếu không được cấp cứu kịp thời. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tỷ lệ tử vong của viêm màng não do vi khuẩn ở trẻ em dao động từ 5 - 15% tùy thuộc vào nguyên nhân và khả năng tiếp cận điều trị.

Làm sao để phòng ngừa viêm màng não ở trẻ em?

Để giảm thiểu nguy cơ và biến chứng viêm màng não ở trẻ em, phụ huynh cần chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa và điều trị kịp thời.

Chủ động phòng ngừa

Tiêm phòng vắc xin là cách hiệu quả nhất để bảo vệ trẻ khỏi viêm màng não. Các loại vắc xin quan trọng bao gồm:

• Vắc xin Hib: Có trong chương trình tiêm chủng mở rộng hoặc vắc xin 6 trong 1.
• Vắc xin phế cầu: Synflorix hoặc Prevenar 13, bảo vệ trẻ khỏi phế cầu khuẩn.
• Vắc xin não mô cầu: Được khuyến cáo cho trẻ từ 9 tháng tuổi trở lên. Phụ huynh có thể đặt lịch tiêm vắc xin não mô cầu mới là MenQuadfi (nhóm A, C, W-135 và Y) tại Trung tâm tiêm chủng Long Châu.

Phát hiện sớm và điều trị kịp thời

Cha mẹ nên đưa trẻ đi khám ngay khi có các dấu hiệu nghi ngờ như sốt cao, cổ cứng, quấy khóc, hoặc lơ mơ. Tuyệt đối không tự ý sử dụng thuốc hạ sốt hoặc kháng sinh mà không có chỉ định của bác sĩ. Bên cạnh đó, cha mẹ cần theo dõi sát các di chứng sau điều trị, bao gồm thính lực, hành vi và phát triển trí tuệ.

Bảo vệ trẻ hằng ngày

Cha mẹ có thể bảo vệ sức khỏe của trẻ thông qua các biện pháp đơn giản như:

• Rửa tay thường xuyên cho trẻ và người chăm sóc.
• Hạn chế tiếp xúc với người có triệu chứng viêm đường hô hấp.
• Giữ môi trường sống sạch sẽ, thông thoáng, tránh vi khuẩn phát triển.

Biến chứng viêm màng não ở trẻ em là mối nguy tiềm ẩn nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Từ mất thính lực, bại não, động kinh cho đến nguy cơ tử vong. Những hậu quả này có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến tương lai của trẻ. Tiêm chủng đầy đủ, đặc biệt là các vắc xin phòng não mô cầu, Hib và phế cầu, là cách hiệu quả nhất để bảo vệ trẻ. Cha mẹ cần chủ động theo dõi các dấu hiệu bất thường và đưa trẻ đi khám sớm để ngăn chặn những biến chứng nguy hiểm ngay từ đầu.