Tiêu chảy do vi khuẩn và virus: Làm sao phân biệt và điều trị hiệu quả?

Tiêu chảy là tình trạng thường xuyên gặp phải ở mọi lứa tuổi, đặc biệt là trong các mùa dịch bệnh hoặc khi tiếp xúc với nguồn thực phẩm không đảm bảo. Tuy nhiên, không phải lúc nào nguyên nhân gây tiêu chảy cũng giống nhau. Tiêu chảy do vi khuẩn và virus có nhiều điểm tương đồng, nhưng cũng tồn tại những khác biệt rõ rệt về nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị. Trong bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ cách phân biệt giữa tiêu chảy do vi khuẩn và virus, đồng thời cung cấp những thông tin quan trọng để phòng ngừa và điều trị hiệu quả.

Nguyên nhân gây tiêu chảy do vi khuẩn và virus

Các virus gây tiêu chảy thường gặp nhất bao gồm Rotavirus, Norovirus, Adenovirus và Astrovirus. Đây là những tác nhân gây bệnh chủ yếu lây lan qua đường tiêu hóa, đặc biệt qua đường phân – miệng. Virus có thể tồn tại trong môi trường ngoài cơ thể trong một thời gian dài, do đó chúng rất dễ lây qua tiếp xúc trực tiếp, thực phẩm hoặc nước bị nhiễm virus.

• Thời gian ủ bệnh của virus thường ngắn, chỉ từ vài giờ đến vài ngày sau khi tiếp xúc với nguồn lây.
• Tình trạng lây lan nhanh chóng: Virus có thể dễ dàng lây lan trong cộng đồng, đặc biệt là ở những nơi đông người như trường học, nhà trẻ hoặc các cơ sở y tế.
• Tiêu chảy do virus có thể tự giới hạn và cải thiện sau vài ngày mà không cần điều trị đặc biệt, nhưng nếu không chăm sóc đúng cách, vẫn có thể dẫn đến mất nước nghiêm trọng.

Trong khi đó, vi khuẩn là nguyên nhân gây ra các trường hợp tiêu chảy nặng, có thể gây ra biến chứng nguy hiểm nếu không được điều trị kịp thời. Các loại vi khuẩn phổ biến gây tiêu chảy bao gồm Salmonella, Shigella, E. coli, Campylobacter và Vibrio cholerae. Vi khuẩn có thể xâm nhập trực tiếp vào niêm mạc ruột hoặc tiết ra độc tố gây tổn thương nghiêm trọng cho cơ thể.

• Nguyên nhân lây nhiễm: Thường do ăn phải thực phẩm hoặc uống nước bị nhiễm khuẩn, chẳng hạn như thực phẩm sống, chưa nấu chín hoặc nước không đảm bảo vệ sinh.
• Thời gian khởi phát có thể kéo dài hơn: Sau khi bị nhiễm vi khuẩn, triệu chứng tiêu chảy có thể xuất hiện sau vài giờ hoặc vài ngày.
• Biến chứng có thể xảy ra: Tiêu chảy do vi khuẩn có thể dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng như viêm ruột, suy thận hoặc nhiễm trùng huyết.

Phân biệt tiêu chảy do vi khuẩn và virus

Mặc dù các triệu chứng của tiêu chảy do vi khuẩn và virus có thể giống nhau ở một số điểm, nhưng chúng vẫn có thể được phân biệt rõ ràng nhờ vào các dấu hiệu và đặc điểm đặc trưng. Việc hiểu rõ những sự khác biệt này giúp người bệnh nhận diện đúng nguyên nhân, từ đó có thể lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.

Lây truyền

• Tiêu chảy do virus thường lây lan rất nhanh và dễ dàng, đặc biệt qua tiếp xúc trực tiếp với người bệnh, hoặc thực phẩm, nước nhiễm virus. Ví dụ, virus như Rotavirus và Norovirus có thể tồn tại lâu trên bề mặt và lây lan qua việc tiếp xúc với đồ vật, tay, hoặc thực phẩm không được xử lý đúng cách.
• Tiêu chảy do vi khuẩn chủ yếu lây qua thực phẩm và nước không đảm bảo vệ sinh. Các loại vi khuẩn như Salmonella, Shigella, E. coli thường lây qua thực phẩm sống, chưa nấu chín kỹ hoặc nước uống bị ô nhiễm. Các vi khuẩn này có khả năng phát triển trong môi trường không vệ sinh, đặc biệt trong các cơ sở chế biến thực phẩm hoặc hệ thống nước sinh hoạt không đạt yêu cầu an toàn.

Thời gian khởi phát

• Tiêu chảy do virus thường có thời gian khởi phát nhanh, thường là từ vài giờ đến vài ngày sau khi tiếp xúc với nguồn lây. Khi nhiễm virus, triệu chứng tiêu chảy có thể xuất hiện rất nhanh, sau một khoảng thời gian ngắn sau khi tiếp xúc với virus. Ví dụ, Norovirus có thể gây tiêu chảy trong vòng 12-48 giờ sau khi tiếp xúc với nguồn bệnh.
• Tiêu chảy do vi khuẩn lại có thể mất vài giờ đến vài ngày để phát tác triệu chứng. Vi khuẩn phải xâm nhập vào cơ thể và gây tổn thương niêm mạc đường tiêu hóa trước khi triệu chứng xuất hiện. Thời gian ủ bệnh có thể kéo dài hơn so với virus, và bệnh có thể khởi phát sau khi người bệnh ăn phải thực phẩm hoặc nước bị nhiễm khuẩn.

Dấu hiệu sốt

• Tiêu chảy do virus thường gây sốt nhẹ hoặc thậm chí không sốt. Các triệu chứng chính của tiêu chảy do virus là phân lỏng, nôn, buồn nôn, mệt mỏi và có thể kèm theo sốt nhẹ. Do đó, người bị tiêu chảy do virus thường cảm thấy mệt mỏi và mất sức, nhưng không gặp phải sốt cao hoặc đau bụng dữ dội.
• Tiêu chảy do vi khuẩn lại thường gây sốt cao và đau bụng dữ dội. Các vi khuẩn như Salmonella, Shigella và E. coli có thể gây ra những cơn sốt cao kéo dài và đau quặn bụng nghiêm trọng. Bên cạnh đó, tiêu chảy do vi khuẩn thường đi kèm với cảm giác rất khó chịu và tình trạng mất nước nghiêm trọng.

Tình trạng phân

• Phân trong tiêu chảy do virus thường là phân lỏng, không có máu. Đây là một trong những dấu hiệu quan trọng để phân biệt tiêu chảy do virus. Người bệnh thường sẽ có phân lỏng hoặc có thể có nhầy, nhưng không có máu trong phân.
• Phân trong tiêu chảy do vi khuẩn có thể có máu hoặc chất nhầy, đặc biệt là trong các trường hợp nhiễm vi khuẩn như Shigella hoặc E. coli. Đây là dấu hiệu cảnh báo rằng vi khuẩn có thể đã gây tổn thương niêm mạc ruột, làm rối loạn chức năng tiêu hóa và dẫn đến tình trạng viêm ruột. Tiêu chảy do vi khuẩn thường đi kèm với chất nhầy hoặc máu trong phân, báo hiệu mức độ nghiêm trọng của nhiễm khuẩn.

Điều trị và phòng ngừa tiêu chảy do vi khuẩn và virus

Điều trị tiêu chảy do virus

Tiêu chảy do virus không cần dùng kháng sinh vì virus không thể bị tiêu diệt bằng thuốc kháng sinh. Việc điều trị chủ yếu là bù nước và điện giải để ngăn ngừa mất nước. Sử dụng dung dịch Oresol là một biện pháp phổ biến để bổ sung nước và chất điện giải.

Ngoài ra, người bệnh cũng nên ăn các thực phẩm nhẹ, dễ tiêu hóa như cháo, súp, và tránh các thực phẩm chứa nhiều dầu mỡ hoặc sữa. Điều này giúp giảm bớt gánh nặng cho hệ tiêu hóa khi đang trong tình trạng bị rối loạn.

Điều trị tiêu chảy do vi khuẩn

Tiêu chảy do vi khuẩn có thể cần điều trị bằng kháng sinh, đặc biệt khi vi khuẩn đã được xác định qua xét nghiệm. Tuy nhiên, không nên tự ý dùng kháng sinh mà cần tuân thủ chỉ định của bác sĩ. Việc sử dụng kháng sinh không đúng có thể dẫn đến kháng thuốc, làm tình trạng bệnh trở nên nghiêm trọng hơn.

Ngoài việc sử dụng kháng sinh, nếu tiêu chảy gây ra các triệu chứng nghiêm trọng như mất nước nặng, phân có máu, hoặc sốt cao kéo dài, người bệnh cần đến cơ sở y tế để được theo dõi và điều trị kịp thời.

Phòng ngừa tiêu chảy do vi khuẩn và virus

Phòng ngừa tiêu chảy do virus và vi khuẩn chủ yếu dựa vào các biện pháp vệ sinh cá nhân, an toàn thực phẩm và tiêm chủng đầy đủ. Dưới đây là các biện pháp phòng ngừa hiệu quả:

• Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, đặc biệt là trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.
• Ăn thực phẩm đã nấu chín kỹ, tránh ăn thực phẩm sống, không rõ nguồn gốc hoặc thực phẩm chế biến sẵn.
• Uống nước sạch và đảm bảo vệ sinh trong việc bảo quản và sử dụng thực phẩm.
• Cho trẻ uống đầy đủ các liều vắc xin phòng Rotavirus theo khuyến cáo, cùng với các vắc xin khác theo lịch tiêm chủng và hướng dẫn của bác sĩ.

Tiêu chảy do vi khuẩn và virus có những điểm tương đồng, nhưng cũng có sự khác biệt rõ rệt về nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị. Trung tâm tiêm chủng Long Châu hy vọng bài viết này đã giúp bạn hiểu rõ hơn về sự khác biệt giữa tiêu chảy do vi khuẩn và virus, cũng như các biện pháp phòng ngừa hiệu quả. Việc duy trì một chế độ vệ sinh tốt, tiêm chủng đúng lịch và nhận biết sớm các triệu chứng sẽ giúp bạn bảo vệ sức khỏe cá nhân và cộng đồng, từ đó giảm thiểu nguy cơ mắc phải những bệnh lý nghiêm trọng này. Hãy chủ động trong việc chăm sóc sức khỏe để bảo vệ bản thân và những người xung quanh.