Thanh quản​: Giải phẫu cấu trúc và chức năng

Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu cấu tạo, chức năng và các bệnh lý thường gặp ở thanh quản, đồng thời cung cấp những thông tin hữu ích giúp bạn bảo vệ giọng nói và sức khỏe đường hô hấp hiệu quả hơn. Hãy cùng khám phá ngay nhé!

Tổng quan về thanh quản

Vị trí của thanh quản trong hệ hô hấp

Thanh quản là một bộ phận quan trọng trong hệ hô hấp, có cấu trúc như một ống rỗng dài khoảng 4 đến 5 cm, cho phép không khí đi từ hầu họng xuống khí quản và phổi. Ngoài vai trò dẫn khí, thanh quản còn đảm nhiệm chức năng tạo âm thanh.

Thanh quản nằm ở giữa vùng cổ, tại điểm nối giữa hầu họng và khí quản. Ở trẻ nhỏ, thanh quản nằm cao hơn phần cổ, nhưng khi cơ thể phát triển, vị trí của nó dần hạ xuống giữa cổ.

Về mặt giải phẫu, thanh quản ở người trưởng thành nằm từ đốt sống cổ C2 đến C6, còn ở trẻ em thường ở C2 đến C3. Cơ quan này có thể di chuyển linh hoạt khi nuốt, cúi hoặc ngẩng đầu. Đặc biệt, trong giai đoạn dậy thì, thanh quản phát triển song song với cơ quan sinh dục khiến giọng nói thay đổi, hiện tượng được gọi là vỡ giọng.

Giải phẫu thanh quản

Thanh quản có hình dạng giống một chiếc tháp nhỏ với ba mặt nằm ở vùng cổ. Ở nam giới, thanh quản thường dài khoảng 44mm, trong khi ở nữ giới chỉ khoảng 36mm nên giọng nam thường trầm hơn. Cấu trúc của thanh quản gồm các sụn được liên kết với nhau bằng khớp, màng, cơ và dây chằng giúp cơ quan này vững chắc nhưng vẫn linh hoạt khi phát âm hoặc nuốt, cụ thể:

• Hệ thống sụn của thanh quản: Gồm hai nhóm chính. Nhóm sụn đơn bao gồm sụn giáp, sụn nhẫn, sụn nắp thanh môn và sụn liên phễu. Nhóm sụn kép còn gọi là sụn đôi gồm sụn sừng, sụn chêm, sụn thóc, sụn vừng, sụn phễu. Các sụn này liên kết với nhau bằng khớp thanh quản và các dây chằng để tạo chuyển động nhịp nhàng.

• Màng cố định: Bao quanh hệ thống sụn, giúp cố định và bảo vệ thanh quản như màng giáp móng, màng nhẫn giáp, màng tứ giác, màng nhẫn thanh âm, màng nhẫn khí quản. 

• Dây chằng: Có vai trò điều khiển hoạt động của thanh quản, bao gồm dây chằng giáp móng, nhẫn giáp, phễu nắp thanh hầu, nhẫn hầu, nhẫn phễu, dây chằng thanh âm trên, dây chằng thanh âm dưới và các dây chằng nắp thanh môn.

• Các khớp: Như khớp nhẫn giáp và khớp nhẫn phễu giúp thanh quản di chuyển linh hoạt khi hít thở, nói hoặc nuốt. 

• Hệ thống cơ: Chia thành ba nhóm chính. Nhóm cơ làm hẹp thanh môn gồm cơ nhẫn phễu bên, giáp phễu, phễu chéo, phễu ngang, phễu nắp thanh hầu. Nhóm cơ làm rộng nắp thanh môn gồm cơ nhẫn phễu sau và cơ giáp nắp thanh hầu. Nhóm cơ điều chỉnh độ căng của dây thanh âm gồm cơ nhẫn giáp và cơ thanh âm, giúp thay đổi cao độ và âm sắc của giọng nói.

Vai trò của thanh quản và các bệnh lý liên quan

Vai trò của thanh quản là gì?

Thanh quản giữ nhiều chức năng quan trọng trong cơ thể:

• Hô hấp: Thanh quản giúp điều hòa luồng khí đi vào phổi nhờ sự co giãn của cơ nhẫn phễu sau. Khi thanh môn bị hẹp hoặc tắc nghẽn, người bệnh sẽ khó thở, thậm chí nguy hiểm đến tính mạng, cần được can thiệp để khai thông đường thở hoặc phẫu thuật mở khí quản.

• Bảo vệ đường hô hấp dưới: Thanh quản ngăn dị vật lọt vào phổi. Khi có vật lạ xâm nhập, cơ thể sẽ phản ứng bằng các phản xạ như ho hoặc hắt hơi, giúp đẩy dị vật ra ngoài. Khi luồng khí từ phổi bị đẩy mạnh ra ngoài một cách đột ngột, khe thanh môn đóng rồi mở nhanh chóng, tạo nên âm thanh đặc trưng của phản xạ này.

• Tạo âm thanh: Chức năng thanh quản này có ý nghĩa đặc biệt, giúp con người nói, hát và giao tiếp. Khi luồng khí từ phổi được đẩy ra ngoài nhờ sự co của cơ hoành, cơ bụng, cơ gian sườn, các dây thanh âm trong thanh quản rung lên tạo thành âm thanh. Âm thanh này sau đó được điều chỉnh qua môi, lưỡi, hầu họng để tạo nên giọng nói và ngữ điệu đặc trưng của mỗi người.

Bệnh lý về thanh quản 

Các bệnh lý về thanh quản rất đa dạng và có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng nói cũng như hô hấp. 

• Viêm thanh quản cấp tính: Là tình trạng phổ biến, thường xuất hiện khi bị nhiễm trùng đường hô hấp hoặc do lạm dụng giọng nói, nói quá to hoặc nói liên tục trong thời gian dài. Bệnh lý viêm thanh quản mạn tính có thể do hút thuốc lá, dị ứng hoặc trào ngược dạ dày thực quản gây ra.

• Ung thư thanh quản: Thường thuộc dạng ung thư biểu mô tế bào vảy. Bệnh xảy ra khi các tế bào ở biểu mô thanh quản phát triển mất kiểm soát, hình thành khối u và gây biến đổi giọng nói, khó nuốt hoặc đau họng kéo dài.

• Rối loạn chức năng dây thanh: Khi dây thanh âm không hoạt động đồng bộ hoặc tổn thương dây thanh với các dạng như nốt sần, polyp, u nang do sử dụng giọng nói quá mức. 

• Liệt dây thanh: Đây là trường hợp nghiêm trọng khi một hoặc cả hai dây thanh không thể di chuyển, gây khàn tiếng hoặc khó thở. 

• Chấn thương thanh quản: Có thể gặp do la hét kéo dài, hát sai kỹ thuật hoặc do va chạm mạnh vùng cổ họng. 

Việc phát hiện sớm và điều trị đúng cách giúp phục hồi chức năng thanh quản, bảo vệ giọng nói và giảm nguy cơ biến chứng lâu dài.

Chăm sóc và phòng ngừa bệnh lý về thanh quản

Để chăm sóc và bảo vệ thanh quản, cần duy trì thói quen sinh hoạt lành mạnh và phòng ngừa các yếu tố gây hại như:

• Hạn chế hút thuốc lá, uống rượu bia và các chất kích thích vì chúng có thể gây kích ứng niêm mạc họng và tổn thương dây thanh âm. 

• Giữ cho cổ họng luôn ẩm bằng cách uống đủ 1,5 đến 2 lít nước mỗi ngày.

• Tránh nói quá to hoặc la hét kéo dài để không làm căng dây thanh. 

• Phòng tránh nhiễm trùng đường hô hấp trên bằng cách hạn chế tiếp xúc với người đang mắc bệnh và luôn giữ ấm vùng cổ.

Để phòng ngừa bệnh lý về thanh quản:

• Nên khám tai mũi họng định kỳ để phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường. 

• Khi làm việc trong môi trường ô nhiễm hoặc nhiều bụi, hãy đeo khẩu trang bảo vệ. 

• Nếu phải sử dụng giọng nói thường xuyên, nên nghỉ ngơi hợp lý và uống nước ấm để bảo vệ dây thanh. 

Duy trì các thói quen này sẽ giúp thanh quản khỏe mạnh và giọng nói luôn trong sáng, tự nhiên.

Hy vọng rằng những thông tin trong bài viết đã giúp bạn hiểu rõ hơn về vị trí, chức năng và các bệnh lý liên quan đến thanh quản. Việc chăm sóc và bảo vệ thanh quản đúng cách không chỉ giúp duy trì giọng nói trong trẻo mà còn góp phần bảo vệ sức khỏe hô hấp lâu dài. Bạn cũng có thể tham khảo thêm các bài viết về chăm sóc sức khỏe và phòng ngừa bệnh tại Trung tâm Tiêm chủng Long Châu, đồng thời thực hiện tiêm chủng đúng hẹn để tăng cường sức đề kháng và giảm nguy cơ mắc các bệnh lý đường hô hấp.