Tắc ống dẫn tinh: Dấu hiệu, nguyên nhân, chẩn đoán, điều trị và phòng ngừa

Ống dẫn tinh là một phần không thể thiếu trong hệ sinh sản nam giới, có vai trò vận chuyển tinh trùng từ tinh hoàn qua túi tinh, niệu đạo để xuất tinh ra ngoài. Khi ống dẫn tinh bị tắc, tinh trùng không thể di chuyển, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng sinh sản. Bệnh tắc ống dẫn tinh là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây vô sinh nam giới nhưng thường bị bỏ qua do không có triệu chứng rõ ràng.

Tắc ống dẫn tinh có thể xảy ra ở một hoặc cả hai bên, dẫn đến tình trạng tinh dịch không chứa tinh trùng (vô tinh do tắc nghẽn). Đây là bệnh lý có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, nhưng phổ biến nhất là ở những nam giới trong độ tuổi sinh sản. Nếu được phát hiện và điều trị kịp thời, tỷ lệ hồi phục chức năng sinh sản là rất cao.

Những dấu hiệu và triệu chứng của tắc ống dẫn tinh

Bệnh tắc ống dẫn tinh thường diễn tiến âm thầm, không có biểu hiện cụ thể nên người bệnh khó nhận biết. Tuy nhiên, một số triệu chứng gợi ý cho bạn bao gồm:

• Tinh dịch không có tinh trùng: Đây là dấu hiệu điển hình nhất, chỉ có thể phát hiện qua xét nghiệm tinh dịch đồ.
• Tinh hoàn bình thường, không teo: Vì tinh trùng vẫn được sản xuất nhưng không được phóng ra ngoài.
• Đau tức nhẹ ở vùng bìu hoặc mào tinh hoàn: Nếu tắc do viêm nhiễm hoặc tổn thương.
• Tinh hoàn sưng, đỏ hoặc đau (trường hợp có viêm mào tinh hoàn kèm theo).
• Không có con sau thời gian dài quan hệ đều đặn và không dùng biện pháp tránh thai.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh tắc ống dẫn tinh

Tắc ống dẫn tinh nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe sinh sản và chất lượng sống của nam giới.

• Vô sinh: Đây là biến chứng phổ biến nhất. Tinh trùng được sản xuất nhưng không thể thoát ra ngoài, gây tình trạng không có tinh trùng trong tinh dịch (vô tinh do tắc nghẽn).
• Ứ đọng tinh trùng: Khi tinh trùng bị ứ đọng trong mào tinh hoàn có thể gây đau tức vùng bìu, sưng mào tinh và hình thành nang.
• Viêm nhiễm kéo dài: Tắc nghẽn có thể dẫn đến viêm mào tinh, viêm tinh hoàn hoặc nhiễm trùng lan rộng, làm tổn thương mô và tăng nguy cơ xơ hóa.
• Giảm ham muốn tình dục: Việc không thể có con có thể gây tâm lý căng thẳng, tự ti, ảnh hưởng đến đời sống tình dục và tâm lý nam giới.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bạn hãy đến bệnh viện để được thăm khám khi có những dấu hiệu nghi ngờ liên quan đến tắc ống dẫn tinh.

• Sau một năm quan hệ tình dục đều đặn, không sử dụng biện pháp tránh thai mà vẫn chưa có con.
• Đau hoặc sưng vùng tinh hoàn, mào tinh hoàn.
• Tiền sử viêm nhiễm đường sinh dục, từng phẫu thuật ở bìu, bẹn, niệu đạo.
• Thấy tinh hoàn có khối cứng, đau âm ỉ kéo dài hoặc không đều.

Tắc ống dẫn tinh có thể do nguyên nhân bẩm sinh hoặc mắc phải. Trong trường hợp bẩm sinh, nam giới có thể bị thiếu một phần hoặc toàn bộ ống dẫn tinh ngay từ khi sinh ra, thường liên quan đến đột biến gen CFTR - nguyên nhân gây bệnh xơ nang. Những người này thường không có triệu chứng rõ ràng và chỉ được phát hiện khi khám vô sinh.

Với nguyên nhân mắc phải, tắc nghẽn thường xảy ra do viêm nhiễm hệ sinh dục (như viêm mào tinh hoàn, viêm tinh hoàn), đặc biệt sau khi nhiễm virus quai bị hoặc mắc bệnh lây truyền qua đường tình dục. Ngoài ra, các chấn thương vùng bìu, phẫu thuật vùng bẹn hoặc tiết niệu, hay thắt ống dẫn tinh để triệt sản cũng có thể gây tổn thương và tắc ống. Một số ít trường hợp có thể bị tắc do u nang, khối u chèn ép hoặc nguyên nhân không rõ.

Những ai có nguy cơ mắc bệnh tắc ống dẫn tinh?

Tắc ống dẫn tinh có thể xảy ra ở nhiều đối tượng, nhưng nguy cơ cao hơn ở những người:

• Nam giới trong độ tuổi sinh sản đang gặp khó khăn trong việc có con sau một thời gian quan hệ không dùng biện pháp tránh thai.
• Người từng bị nhiễm trùng sinh dục như viêm mào tinh hoàn, viêm tinh hoàn, lao sinh dục.
• Người có tiền sử phẫu thuật vùng bìu hoặc bẹn, chẳng hạn như mổ thoát vị bẹn, mổ giãn tĩnh mạch thừng tinh hoặc triệt sản.
• Người có dị tật bẩm sinh liên quan đến hệ thống sinh sản như không có ống dẫn tinh bẩm sinh.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh tắc ống dẫn tinh

Một số yếu tố có thể làm tăng khả năng bị tắc ống dẫn tinh, bao gồm:

• Nhiễm trùng lặp đi lặp lại ở đường tiết niệu - sinh dục, đặc biệt là nếu không được điều trị dứt điểm.
• Tiền sử chấn thương vùng bìu, háng hoặc tầng sinh môn gây tổn thương các ống dẫn.
• Phẫu thuật không an toàn hoặc biến chứng sau mổ trong các can thiệp ngoại khoa vùng sinh dục.
• Yếu tố di truyền, đặc biệt là các bất thường gen liên quan đến sự phát triển và hình thành của ống dẫn tinh.
• Phơi nhiễm hóa chất độc hại hoặc bức xạ, có thể ảnh hưởng đến cấu trúc và chức năng của hệ sinh sản nam.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán tắc ống dẫn tinh

Để chẩn đoán chính xác, bác sĩ có thể chỉ định một số kỹ thuật phù hợp với tình trạng bệnh:

• Xét nghiệm tinh dịch đồ: Phát hiện vô tinh, tinh trùng yếu hoặc bất thường về số lượng, hình dạng.
• Siêu âm tinh hoàn, siêu âm Doppler: Đánh giá cấu trúc tinh hoàn, mào tinh, phát hiện giãn tĩnh mạch tinh hoặc u nang.
• MRI vùng chậu hoặc ống dẫn tinh: Cho hình ảnh chi tiết trong các trường hợp phức tạp.
• Chụp ống dẫn tinh có cản quang: Giúp xác định vị trí và mức độ tắc nghẽn.
• Sinh thiết mào tinh hoàn: Phát hiện tình trạng tinh trùng vẫn sản xuất bình thường nhưng bị tắc trên đường đi.
• Xét nghiệm gen CFTR: Khi nghi ngờ tắc ống dẫn tinh bẩm sinh.

Điều trị tắc ống dẫn tinh

Nội khoa

Áp dụng trong các trường hợp tắc nghẽn do viêm nhiễm cấp tính hoặc bán cấp. Hiệu quả khi tắc nghẽn mới hình thành, chưa có xơ hóa hoặc tổn thương vĩnh viễn.

Các nhóm thuốc thường được sử dụng:

• Kháng sinh: Tiêu diệt vi khuẩn gây viêm mào tinh, ống dẫn tinh, niệu đạo như Doxycycline, azithromycin, ceftriaxone, levofloxacin…
• Thuốc kháng viêm và giảm đau (NSAIDs): Giúp giảm sưng, đau, viêm; hạn chế mô xơ hình thành thường dùng như Ibuprofen, naproxen, diclofenac. Cần sử dụng đúng liều để tránh ảnh hưởng dạ dày, gan, thận.
• Thuốc hỗ trợ sinh tinh và cải thiện tinh trùng: Dùng bổ sung sau đợt viêm để hỗ trợ phục hồi sinh sản, bác sĩ sẽ kê cho bạn Vitamin E, kẽm, L-carnitine,…

Ngoại khoa

Điều trị ngoại khoa là phương pháp được áp dụng khi các biện pháp nội khoa không mang lại hiệu quả. Mục tiêu của điều trị ngoại khoa là khôi phục lại dòng dẫn tinh để tinh trùng có thể di chuyển bình thường ra ngoài và thực hiện chức năng sinh sản tự nhiên.

• Phẫu thuật nối ống dẫn tinh (vasovasostomy): Là kỹ thuật phẫu thuật vi phẫu dùng kính hiển vi để nối lại hai đầu ống dẫn tinh bị đứt/tắc. Thường áp dụng trong các trường hợp tắc do thắt ống dẫn tinh trước đó hoặc tắc do sẹo sau viêm.
• Phẫu thuật nối ống dẫn tinh với mào tinh (vasoepididymostomy): Được chỉ định khi tắc nằm ở vị trí cao, gần mào tinh. Kỹ thuật này phức tạp hơn, đòi hỏi bác sĩ phẫu thuật có kinh nghiệm.
• Hút tinh trùng từ mào tinh hoặc tinh hoàn: Trong trường hợp không thể nối ống dẫn tinh thành công, bác sĩ có thể tiến hành hút tinh trùng (PESA, MESA, TESE) để sử dụng trong các kỹ thuật hỗ trợ sinh sản như IVF hoặc ICSI.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của tắc ống dẫn tinh

Chế độ sinh hoạt:

• Nghỉ ngơi hợp lý, giảm căng thẳng, ngủ đủ giấc, tránh thức khuya.
• Tránh làm việc nặng và vận động mạnh vùng bụng - bìu như bê vác nặng, đạp xe đường dài có thể gây áp lực lên vùng sinh dục.
• Mặc đồ thoải mái, tránh nóng ẩm vùng kín, ưu tiên mặc quần lót rộng, thấm hút tốt, tránh ngồi lâu trong môi trường nóng.
• Không tự ý dùng thuốc bổ tinh, thuốc tăng cường sinh lý khi chưa có chỉ định.
• Giữ vệ sinh vùng kín sạch sẽ, vệ sinh hàng ngày đúng cách giúp hạn chế nguy cơ viêm nhiễm.
• Kiêng quan hệ tình dục trong giai đoạn viêm cấp hoặc sau phẫu thuật.
• Không uống rượu bia, tránh thuốc lá và chất kích thích.

Chế độ dinh dưỡng:

• Tăng cường thực phẩm giàu kẽm và selen như trong hàu, hải sản, lòng đỏ trứng, hạt bí, hạnh nhân...
• Ăn nhiều rau xanh và trái cây tươi giàu chất chống oxy hóa như cam, bưởi, cà rốt, rau bina...
• Uống đủ nước mỗi ngày.
• Hạn chế thực phẩm chứa nhiều chất béo bão hòa và đường như đồ chiên rán, nước ngọt có gas.

Phương pháp phòng ngừa tắc ống dẫn tinh

Đặc hiệu

Tiêm phòng quai bị cho trẻ em trai để tránh viêm tinh hoàn - nguyên nhân hàng đầu gây tắc nghẽn.

• Vắc xin Priorix (Bỉ): Phòng ngừa sởi, quai bị và rubella cho trẻ từ 9 tháng tuổi. Gồm 2 mũi và mũi nhắc lại lúc 4 - 6 tuổi.
• Vắc xin MMR II (Hoa Kỳ): Giúp phòng ngừa sởi, quai bị và rubella cho trẻ từ 12 tháng tuổi trở lên. Gồm 2 mũi, lịch tiêm phù hợp với từng nhóm tuổi.

Không đặc hiệu

Phòng bệnh là phương pháp tốt nhất để bảo vệ sức khỏe sinh sản. Để giảm nguy cơ mắc bệnh tắc ống dẫn tinh, bạn nên:

• Quan hệ tình dục an toàn, sử dụng bao cao su và khám nam khoa định kỳ giúp ngăn ngừa viêm nhiễm cơ quan sinh dục.
• Điều trị sớm các bệnh lý viêm nhiễm nam khoa như viêm mào tinh, viêm tinh hoàn, viêm niệu đạo...
• Thận trọng khi phẫu thuật vùng bìu hoặc bẹn để tránh biến chứng gây tắc ống dẫn tinh.
• Khám sức khỏe sinh sản định kỳ giúp phát hiện sớm bất thường và can thiệp kịp thời.
• Ăn uống khoa học, tập luyện vừa sức và hạn chế căng thẳng tinh thần cũng góp phần giảm nguy cơ rối loạn sinh lý và tắc nghẽn đường dẫn tinh.