Suy dinh dưỡng thể béo phì: Nguyên nhân và điều trị

Suy dinh dưỡng thể béo phì là tình trạng ngày càng phổ biến ở trẻ em hiện nay, đặc biệt trong bối cảnh trẻ được nuôi dưỡng thiếu cân đối, ăn nhiều nhưng vẫn thiếu vi chất cần thiết. Không chỉ gây ảnh hưởng đến thể trạng, tình trạng này còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ về sức khỏe lâu dài nếu không được phát hiện và điều chỉnh sớm. 

Suy dinh dưỡng thể béo phì là gì?

Khi nhắc đến “suy dinh dưỡng”, phần lớn mọi người sẽ nghĩ ngay đến hình ảnh những người gầy gò, ốm yếu, thiếu ăn. Tuy nhiên, trên thực tế, có một dạng suy dinh dưỡng ít được chú ý nhưng ngày càng phổ biến trong xã hội hiện đại, đó là suy dinh dưỡng thể béo phì.

Suy dinh dưỡng thể béo phì là tình trạng người có cân nặng vượt ngưỡng bình thường, thậm chí béo phì, nhưng cơ thể lại thiếu hụt vi chất dinh dưỡng cần thiết cho hoạt động sống như protein, vitamin A, D, E, C, kẽm, sắt, canxi... Cân nặng tăng nhưng chất lượng cơ thể suy giảm, ảnh hưởng đến sức đề kháng, chức năng chuyển hóa và làm tăng nguy cơ mắc bệnh mãn tính. Tình trạng này phổ biến ở trẻ em có chế độ ăn giàu chất béo, đạm, tinh bột nhưng lại thiếu vi chất thiết yếu.

Nguyên nhân suy dinh dưỡng thể béo phì ở trẻ em

Suy dinh dưỡng thể béo phì ở trẻ không đơn thuần là do ăn nhiều mà còn là hệ quả của một chuỗi sai lệch trong chế độ nuôi dưỡng, chăm sóc và sinh hoạt. Dưới đây là những nguyên nhân thường gặp:

Trẻ không được bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu đời

Nhiều trẻ bị suy dinh dưỡng thể béo phì xuất phát từ việc không được bú mẹ trong 6 tháng đầu - giai đoạn vàng để phát triển toàn diện. Sữa mẹ không chỉ là nguồn cung cấp năng lượng mà còn chứa các kháng thể tự nhiên và hệ dưỡng chất cân đối, đặc biệt là canxi và DHA, đây là những yếu tố khó thay thế bằng sữa công thức. Việc cho trẻ bú ngoài hoàn toàn trong giai đoạn đầu có thể khiến trẻ thiếu hụt vi chất dù tổng lượng calo hấp thu có vẻ cao, từ đó dẫn đến tình trạng “bụ bẫm nhưng yếu ớt”.

Tiếp xúc ánh nắng không đủ

Một sai lầm phổ biến của nhiều phụ huynh là hạn chế cho trẻ tắm nắng vì sợ đen da hoặc ốm. Trên thực tế, tia UVB từ ánh nắng buổi sáng giúp da tổng hợp vitamin D - một vi chất thiết yếu giúp hấp thu và chuyển hóa canxi. Trẻ không tiếp xúc đủ ánh nắng dễ bị thiếu hụt vitamin D, từ đó giảm mật độ xương, tăng nguy cơ còi xương, dù thể trạng bên ngoài có vẻ mập mạp.

Ăn dặm sai thời điểm

Cho trẻ ăn dặm quá sớm (trước 5 tháng tuổi) là một nguyên nhân tiềm ẩn gây rối loạn tiêu hóa, ảnh hưởng xấu đến quá trình hấp thu dưỡng chất. Hệ tiêu hóa của trẻ dưới 5 tháng tuổi chưa đủ trưởng thành để xử lý các loại thức ăn đặc, điều này có thể dẫn đến tình trạng rối loạn chuyển hóa, thiếu canxi và protein, ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình phát triển chiều cao và chức năng não bộ.

Chế độ ăn mất cân đối

Không ít trường hợp trẻ em ăn quá nhiều thực phẩm giàu năng lượng, chẳng hạn như thức ăn nhanh, đồ chiên rán, bánh kẹo… nhưng lại rất ít rau củ, trái cây tươi, thịt nạc, sữa tách béo hoặc các nguồn protein thực vật. Điều này khiến cơ thể nạp quá nhiều calo rỗng nhưng lại thiếu hụt vitamin và khoáng chất cần thiết. Ngoài ra, việc chọn sữa công thức không phù hợp, dùng sữa ít đạm nhiều đường béo cũng góp phần khiến trẻ bị rối loạn chuyển hóa. 

Biểu hiện của suy dinh dưỡng thể béo phì

Ở trẻ mắc suy dinh dưỡng thể béo phì, việc phát hiện bệnh thường khó khăn hơn so với các thể suy dinh dưỡng thông thường. Nguyên nhân là bởi vẻ ngoài của trẻ vẫn có thể mũm mĩm, cân nặng tăng, khiến nhiều phụ huynh lầm tưởng rằng con đang phát triển tốt. Tuy nhiên, bên trong cơ thể lại tiềm ẩn sự thiếu hụt các vi chất thiết yếu, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển toàn diện.

Một số dấu hiệu cảnh báo trẻ đang gặp vấn đề suy dinh dưỡng thể béo phì bao gồm:

• Trẻ thường xuyên khóc quấy về đêm, đặc biệt trong khi ngủ hoặc khi vừa tỉnh giấc.
• Giấc ngủ không sâu, dễ bị giật mình, ngủ không yên kéo dài nhiều đêm.
• Đổ mồ hôi trộm, đặc biệt ở đầu và lưng, ngay cả khi thời tiết mát.
• Trẻ dưới 12 tháng tuổi có tốc độ phát triển chậm, thể hiện qua việc chậm mọc răng, chậm biết lẫy, bò, đi hoặc nói so với mốc phát triển bình thường.

Nếu không được nhận diện và can thiệp sớm, tình trạng này có thể kéo theo hàng loạt ảnh hưởng lâu dài đến thể chất và trí tuệ. Trẻ có nguy cơ suy giảm miễn dịch, dễ mắc bệnh hô hấp, tiêu hóa, còi xương, biến dạng cột sống (gù lưng, vẹo cột sống, chân vòng kiềng...), thậm chí ảnh hưởng đến dáng đi và vóc dáng sau này.

Đặc biệt, những tác động tiêu cực này không chỉ ảnh hưởng đến hiện tại mà còn để lại hậu quả nặng nề trong tương lai, làm giảm chất lượng sống và khả năng hòa nhập xã hội của trẻ. Vì thế, bố mẹ cần thường xuyên theo dõi biểu hiện bất thường và đưa trẻ đi khám định kỳ tại các cơ sở y tế uy tín để đánh giá đầy đủ tình trạng dinh dưỡng, phát triển thể chất.

Điều trị suy dinh dưỡng thể béo phì

Việc điều trị suy dinh dưỡng thể béo phì cần được cá nhân hóa và kết hợp giữa điều chỉnh chế độ dinh dưỡng, tăng cường vận động và theo dõi y tế định kỳ. Mục tiêu điều trị không chỉ là kiểm soát cân nặng mà còn cải thiện tình trạng thiếu vi chất và thúc đẩy sự phát triển toàn diện về thể chất lẫn trí tuệ.

Theo dõi y tế và bổ sung vi chất cần thiết

• Người bệnh cần được khám dinh dưỡng định kỳ để theo dõi tốc độ tăng trưởng, cân nặng - chiều cao - chỉ số BMI, từ đó có phác đồ điều chỉnh phù hợp.
• Xét nghiệm vi chất (vitamin D, sắt, kẽm, canxi...) nên được thực hiện nếu nghi ngờ thiếu hụt. Việc bổ sung cần đúng liều lượng và theo chỉ định của bác sĩ.
• Trong một số trường hợp đặc biệt, cần thăm khám bác sĩ nội tiết hoặc tiêu hóa để đánh giá có kèm theo bệnh lý chuyển hóa hoặc rối loạn tiêu hóa không.

Điều chỉnh chế độ ăn uống khoa học, cân đối

Chế độ dinh dưỡng là yếu tố then chốt trong điều trị suy dinh dưỡng thể béo phì, người suy dinh dưỡng cần:

• Giảm thực phẩm giàu năng lượng rỗng như bánh kẹo, nước ngọt có gas, đồ chiên rán nhiều dầu mỡ…
• Tăng cường thực phẩm giàu vi chất như rau xanh, trái cây tươi, cá, trứng, sữa giàu canxi, ngũ cốc nguyên cám… giúp bổ sung vitamin A, D, kẽm, sắt, canxi và các chất xơ cần thiết.
• Kiểm soát lượng sữa công thức: Tránh lạm dụng sữa béo cao năng lượng cho trẻ. Nên lựa chọn sữa có thành phần phù hợp, không chứa quá nhiều đường hoặc chất béo bão hòa.
• Hạn chế đồ ăn nhanh, thực phẩm chế biến sẵn, vốn chứa nhiều muối, đường và chất béo xấu - nguyên nhân chính làm tăng nguy cơ béo phì nhưng vẫn thiếu chất.

Tăng cường vận động thể chất phù hợp lứa tuổi

Vận động là yếu tố không thể thiếu để kiểm soát cân nặng và cải thiện trao đổi chất:

• Chơi các trò vận động nhẹ nhàng, như đi bộ, đạp xe, bơi lội hoặc nhảy dây.
• Khuyến khích hoạt động ngoài trời ít nhất 30 - 60 phút mỗi sáng sớm, vừa giúp vận động, vừa hỗ trợ tổng hợp vitamin D qua ánh nắng.
• Hạn chế thời gian ngồi lâu xem tivi, chơi điện thoại hoặc máy tính bảng.

Suy dinh dưỡng thể béo phì là tình trạng rối loạn dinh dưỡng đặc biệt, vừa gây thừa cân nhưng lại thiếu hụt vi chất cần thiết cho sự phát triển toàn diện. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu, hiểu rõ nguyên nhân và áp dụng chế độ ăn uống, sinh hoạt hợp lý sẽ giúp cải thiện sức khỏe hiệu quả, phòng ngừa được những biến chứng nguy hiểm về lâu dài đặc biệt ở trẻ. Bên cạnh đó, để bảo vệ trẻ phát triển toàn diện, cha mẹ nên lên lịch tiêm phòng các loại vắc xin phòng bệnh cho trẻ tại Trung tâm Tiêm chủng Long Châu nhé.