Suy dinh dưỡng thể phù: Nguyên nhân, triệu chứng, điều trị và phòng ngừa

Trong các thể suy dinh dưỡng ở trẻ nhỏ, suy dinh dưỡng thể phù là tình trạng đặc biệt nghiêm trọng nhưng lại dễ bị bỏ sót do dấu hiệu không điển hình như sụt cân. Việc trẻ vẫn giữ được cân nặng nhờ hiện tượng tích nước khiến nhiều cha mẹ chủ quan, dẫn đến chậm trễ trong phát hiện và điều trị. Hiểu đúng về suy dinh dưỡng thể phù sẽ giúp người chăm sóc kịp thời nhận diện, xử lý và bảo vệ sức khỏe, sự phát triển toàn diện cho trẻ ngay từ giai đoạn đầu.

Tìm hiểu chung về suy dinh dưỡng thể phù

Suy dinh dưỡng thể phù còn được gọi là suy dinh dưỡng thể Kwashiorkor, là tình trạng thường gặp ở trẻ nhỏ do mất cân đối nghiêm trọng về dưỡng chất trong khẩu phần ăn. Trẻ thường ăn nhiều thực phẩm chứa chất bột đường khiến cơ thể có cảm giác no giả, trong khi lại thiếu hụt rõ rệt protein và lipid. Đây chính là nguyên nhân khiến trẻ mắc bệnh dù lượng thức ăn đưa vào không hề ít. 

Thiếu protein nghiêm trọng khiến thể phù trở thành một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở trẻ em nếu không được điều trị kịp thời.

Nguyên nhân nào gây ra suy dinh dưỡng thể phù?

Suy dinh dưỡng thể phù có thể bắt nguồn từ nhiều yếu tố liên quan đến chế độ nuôi dưỡng, điều kiện sống và nhận thức của người chăm sóc. Một trong những nguyên nhân phổ biến là trẻ không được bú sữa mẹ, có thể do mẹ thiếu sữa hoặc lo ngại về ngoại hình nên không cho con bú.

Ngoài ra, các nguyên nhân khác bao gồm:

• Trẻ không được ăn đủ thực phẩm có giá trị dinh dưỡng cao.
• Mẹ thiếu dinh dưỡng trong thai kỳ và sau sinh, khiến chất lượng sữa kém.
• Hoàn cảnh gia đình khó khăn như thu nhập thấp, đông con, sinh sống ở vùng xa chợ, thiên tai cản trở việc tiếp cận thực phẩm đầy đủ.

Tất cả những yếu tố trên đều có thể làm tăng nguy cơ thiếu hụt protein ở trẻ, là nguyên nhân chính dẫn đến thể suy dinh dưỡng đặc biệt nghiêm trọng này.

Dấu hiệu nhận biết suy dinh dưỡng thể phù ở trẻ nhỏ

Trẻ mắc suy dinh dưỡng thể phù thường có nhiều biểu hiện đặc trưng, trong đó phù do suy dinh dưỡng là dấu hiệu nổi bật và dễ nhận biết nhất. Dưới đây là các triệu chứng điển hình:

• Phù toàn thân: Bắt đầu từ mặt, mi mắt, hai chân, sau đó lan ra toàn cơ thể, có thể kèm theo tràn dịch màng bụng hoặc màng tinh hoàn. Phù có đặc điểm trắng, mềm, ấn lõm.
• Rối loạn sắc tố da: Xuất hiện ở các vùng nếp gấp như cổ, nách, háng, khuỷu tay, khuỷu chân, mông. Da nổi các chấm hoặc mảng màu đỏ, đen, nâu, không đều nhau.
• Thiếu máu: Da xanh, niêm mạc nhợt nhạt, kèm suy thoái ở móng, lông, tóc.
• Dấu hiệu còi xương: Do hạ canxi máu và thiếu vitamin D.
• Thiếu vitamin A: Trẻ ốm yếu, dễ mắc bệnh, có biểu hiện quáng gà hoặc khô giác mạc.
• Biến đổi ở cơ quan nội tạng: Gan thoái hóa mỡ, giảm hấp thu dinh dưỡng, có thể dẫn đến suy tim.
• Chậm phát triển trí tuệ và vận động: Trẻ chậm nói, chậm đi, kém linh hoạt so với độ tuổi.

Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, các triệu chứng trên sẽ ngày càng trầm trọng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe toàn diện và tính mạng của trẻ.

Điều trị suy dinh dưỡng thể phù như thế nào?

Nếu được phát hiện sớm và chăm sóc đúng cách, hầu hết trẻ bị suy dinh dưỡng thể phù đều có khả năng hồi phục hoàn toàn. Nguyên tắc điều trị cơ bản là tăng cường năng lượng và protein trong chế độ ăn hàng ngày của trẻ.

Giai đoạn đầu, việc bổ sung calo cần được thực hiện từ từ và có kiểm soát, tránh gây quá tải cho hệ tiêu hóa của trẻ. Thay vì chỉ tập trung vào đạm, chế độ ăn cần đảm bảo đầy đủ cả ba nhóm dưỡng chất quan trọng gồm tinh bột, chất béo và chất đạm. Đồng thời, việc đa dạng thực phẩm giúp cung cấp các vi chất thiết yếu, hỗ trợ trẻ phục hồi toàn diện và ổn định sức khỏe lâu dài.

Phòng ngừa suy dinh dưỡng thể phù hiệu quả

Phòng ngừa suy dinh dưỡng thể phù cần bắt đầu từ sớm, ngay từ khi trẻ còn trong bụng mẹ cho đến những năm tháng đầu đời. Dưới đây là những biện pháp quan trọng mà cha mẹ nên áp dụng để bảo vệ con khỏi tình trạng suy dinh dưỡng nguy hiểm này, bao gồm:

Ưu tiên nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn

Sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng tối ưu cho trẻ sơ sinh, chứa đầy đủ các dưỡng chất và kháng thể quan trọng như Globulin miễn dịch (IgA), men lysozyme, lactoferrin… giúp tăng cường sức đề kháng và phòng ngừa suy dinh dưỡng thể phù. Trong 6 tháng đầu đời, mẹ nên cho trẻ bú hoàn toàn bằng sữa mẹ, kéo dài ít nhất đến 2 năm. Đặc biệt, sữa non trong 4 ngày đầu sau sinh có hàm lượng đạm cao gấp đôi sữa thường, rất cần thiết để hỗ trợ phòng tránh suy dinh dưỡng do thiếu protein.

Áp dụng chế độ ăn dặm hợp lý từ tháng thứ 6

Khi trẻ bước vào giai đoạn ăn dặm, việc đảm bảo khẩu phần dinh dưỡng cân đối là rất quan trọng. Theo Viện Dinh dưỡng Quốc gia, thức ăn dặm cho trẻ cần đạt ít nhất 2 calo/gam, đồng thời cung cấp đủ 35 - 40% năng lượng từ chất béo. Mẹ nên để bột nguội rồi trộn thêm đậu xanh, dầu ăn hoặc các thực phẩm giàu đạm để tăng năng lượng. Thực đơn ăn dặm cũng cần đa dạng với đầy đủ nhóm chất như đạm, tinh bột, chất béo, vitamin và khoáng chất, tránh chỉ ăn bột pha đơn giản với muối hay dầu.

Đảm bảo chế độ sinh hoạt và chăm sóc sức khỏe hợp lý

Bên cạnh chế độ dinh dưỡng, lối sống và chăm sóc sức khỏe cũng đóng vai trò thiết yếu trong việc ngăn ngừa suy dinh dưỡng thể phù. Trẻ cần được bổ sung đầy đủ vi chất như vitamin D, B9 (acid folic), sắt, kết hợp với tẩy giun định kỳ và bổ sung vitamin A liều cao 2 lần/năm cho trẻ dưới 6 tuổi. Cha mẹ cũng nên cho trẻ ăn đa dạng để kích thích vị giác, vận động thường xuyên để hỗ trợ tiêu hóa. Ngoài ra, cần điều trị triệt để các bệnh lý tiêu hóa và tránh lạm dụng kháng sinh gây mất cân bằng dinh dưỡng. Việc khám sức khỏe và xét nghiệm vi chất định kỳ sẽ giúp kiểm soát và phòng bệnh hiệu quả.

Suy dinh dưỡng thể phù là một tình trạng nghiêm trọng nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa và điều trị nếu được phát hiện sớm và chăm sóc đúng cách. Việc nuôi con bằng sữa mẹ, cung cấp đầy đủ dưỡng chất trong bữa ăn hàng ngày và cải thiện điều kiện sống cho trẻ là những yếu tố then chốt giúp ngăn ngừa suy dinh dưỡng thể phù. Cha mẹ cần chủ động theo dõi tình trạng dinh dưỡng của trẻ ngay từ những tháng đầu đời để đảm bảo sự phát triển toàn diện và khỏe mạnh cho con.