Rối loạn giấc ngủ ở người trẻ: Nguyên nhân, triệu chứng và cách khắc phục hiệu quả

Ngày nay, không ít người trẻ thường xuyên mất ngủ, ngủ không sâu giấc hoặc thức dậy mệt mỏi dù ngủ đủ giờ. Đây không đơn thuần là sự “mất ngủ tạm thời” mà có thể là dấu hiệu của rối loạn giấc ngủ - một vấn đề đang được các chuyên gia y tế đặc biệt quan tâm. Việc hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị kịp thời tình trạng rối loạn giấc ngủ ở người trẻ là bước quan trọng để khôi phục giấc ngủ chất lượng, cải thiện sức khỏe toàn thân.

Tổng quan về tình trạng rối loạn giấc ngủ ở người trẻ

Rối loạn giấc ngủ ở người trẻ được định nghĩa là tình trạng giấc ngủ bị gián đoạn, không đủ thời gian hoặc không đạt chất lượng cần thiết từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng phục hồi của cơ thể. 

Giấc ngủ đóng vai trò quan trọng trong việc tái tạo năng lượng, củng cố trí nhớ và duy trì sự cân bằng hormone. Khi rối loạn giấc ngủ ở người trẻ xảy ra thường xuyên, cơ thể không thể nghỉ ngơi đầy đủ dẫn đến sự suy giảm chức năng hàng ngày.

Có nhiều loại rối loạn giấc ngủ phổ biến ở nhóm tuổi này, cụ thể:

• Đầu tiên là mất ngủ biểu hiện bởi khó khăn trong việc đi vào giấc ngủ, duy trì giấc ngủ hoặc thức dậy quá sớm mà không thể ngủ lại.
• Tiếp theo là ngủ nhiều, khi người bệnh cảm thấy buồn ngủ quá mức dù đã ngủ đủ giờ, thậm chí ngủ gật trong các hoạt động ban ngày. Rối loạn nhịp sinh học xảy ra khi lịch sinh học bị đảo lộn, ví dụ như làm ca đêm hoặc thay đổi múi giờ thường xuyên, khiến giờ ngủ - thức không đồng bộ với chu kỳ tự nhiên.
• Cuối cùng là rối loạn hành vi trong giấc ngủ, bao gồm các hiện tượng bất thường như mộng du, ác mộng lặp lại hoặc nghiến răng khi ngủ.

Nguyên nhân gây rối loạn giấc ngủ ở người trẻ

Rối loạn giấc ngủ ở người trẻ thường xuất phát từ nhiều yếu tố kết hợp, từ lối sống hàng ngày đến các vấn đề sâu xa hơn. Hiểu rõ các nguyên nhân này giúp ích rất lớn trong việc phòng ngừa và điều trị.

Nguyên nhân sinh lý và lối sống

Một trong những thủ phạm chính gây rối loạn giấc ngủ ở người trẻ là thói quen thức khuya và sử dụng thiết bị điện tử quá nhiều trước giờ ngủ. Ánh sáng xanh từ màn hình điện thoại, máy tính ức chế sản xuất melatonin - hormone điều hòa giấc ngủ, khiến não bộ khó chuyển sang trạng thái nghỉ ngơi. Nhiều bạn trẻ thường dành hàng giờ lướt mạng xã hội hoặc chơi game đến khuya dẫn đến giấc ngủ bị rút ngắn hoặc kém chất lượng.

Tiêu thụ caffeine, rượu bia và thuốc lá cũng góp phần lớn. Caffeine trong cà phê, trà hoặc nước tăng lực có thể kéo dài tác dụng lên đến 8 giờ, làm người uống khó ngủ sâu. Rượu bia dù ban đầu gây buồn ngủ nhưng lại làm giấc ngủ bị gián đoạn ở giai đoạn sau dẫn đến tỉnh giấc giữa đêm. Thuốc lá với nicotin kích thích hệ thần kinh, tương tự như caffeine, khiến rối loạn giấc ngủ ở người trẻ trở nên phổ biến hơn ở những người hút thuốc.

Ngoài ra, lịch học tập - làm việc thất thường hoặc thay đổi múi giờ do du lịch, làm việc quốc tế cũng là nguyên nhân phổ biến. Sinh viên ôn thi khuya hoặc nhân viên văn phòng làm ca đêm thường xuyên làm đảo lộn nhịp sinh học khiến cơ thể không kịp thích nghi.

Nguyên nhân tâm lý

Áp lực tâm lý là yếu tố then chốt dẫn đến rối loạn giấc ngủ ở người trẻ. Căng thẳng từ công việc, học tập, mối quan hệ hoặc tài chính khiến não bộ luôn ở trạng thái cảnh giác, khó thư giãn khi đi ngủ. Lo âu và trầm cảm càng làm tình trạng tồi tệ hơn, tạo thành vòng luẩn quẩn (mất ngủ dẫn đến mệt mỏi, mệt mỏi lại tăng cường lo âu).

Rối loạn cảm xúc như trầm cảm hoặc rối loạn lo âu lan tỏa thường đi kèm với triệu chứng ngủ kém. Người trẻ ở độ tuổi 20 - 30 dễ gặp phải do giai đoạn chuyển tiếp cuộc sống, từ tốt nghiệp đại học đến khởi nghiệp, nơi áp lực cạnh tranh cao.

Nguyên nhân bệnh lý và môi trường

Một số bệnh nền có thể gây rối loạn giấc ngủ ở người trẻ, chẳng hạn như cường giáp làm tăng nhịp tim và trao đổi chất, hội chứng ngưng thở khi ngủ gây ngừng hô hấp tạm thời hoặc đau mãn tính từ chấn thương cũ. Những bệnh này làm giấc ngủ bị gián đoạn liên tục.

Môi trường ngủ không thoải mái cũng là nguyên nhân quan trọng. Phòng ồn ào từ tiếng xe cộ, ánh sáng mạnh từ đèn đường hoặc nhiệt độ cao khiến cơ thể khó đạt trạng thái ngủ sâu. Nhiều người trẻ sống ở đô thị đông đúc thường gặp phải vấn đề này, góp phần làm gia tăng rối loạn giấc ngủ ở người trẻ.

Dấu hiệu và hậu quả của rối loạn giấc ngủ

Nhận biết sớm dấu hiệu là chìa khóa để can thiệp kịp thời, tránh hậu quả lâu dài từ rối loạn giấc ngủ ở người trẻ. Các dấu hiệu của rối loạn giấc ngủ ở người trẻ có thể kể đến như:

• Khó đi vào giấc ngủ, nằm thao thức hàng giờ.
• Thức giấc giữa đêm và khó ngủ lại.
• Tỉnh dậy sớm hơn dự định mà vẫn mệt mỏi.
• Ban ngày, người bệnh thường uể oải, khó tập trung, giảm hiệu suất học tập hoặc làm việc. Họ dễ cáu gắt, thay đổi cảm xúc thất thường, đôi khi thèm ăn đồ ngọt hoặc ngược lại chán ăn hoàn toàn.

Những biểu hiện này nếu kéo dài trên 3 đêm/tuần trong hơn 1 tháng có thể chỉ điểm rối loạn giấc ngủ ở người trẻ cần chú ý. 

Cách chẩn đoán rối loạn giấc ngủ

Chẩn đoán rối loạn giấc ngủ ở người trẻ cần sự kết hợp giữa thăm khám và công cụ chuyên sâu bao gồm:

• Thăm khám lâm sàng là bước đầu. Bác sĩ sẽ hỏi về mô hình ngủ, thời gian ngủ trung bình, mức độ tỉnh táo ban ngày qua bảng câu hỏi chuẩn.
• Các xét nghiệm hỗ trợ bao gồm đo đa ký giấc ngủ để theo dõi sóng não, hô hấp, nhịp tim và chuyển động cơ trong đêm ngủ tại phòng lab. Phương pháp này sử dụng thiết bị đeo tay ghi lại hoạt động ngủ - thức trong nhiều ngày, giúp đánh giá nhịp sinh học.
• Đánh giá tâm lý cũng quan trọng. Bác sĩ có thể chỉ định sàng lọc lo âu hoặc trầm cảm qua các bài kiểm tra chuẩn vì chúng thường liên quan đến rối loạn giấc ngủ ở người trẻ.

Phương pháp điều trị và cải thiện giấc ngủ

Điều trị rối loạn giấc ngủ ở người trẻ tập trung vào thay đổi hành vi trước khi dùng thuốc.

Thay đổi lối sống và hành vi

Người trẻ cần:

• Duy trì giờ ngủ cố định, đi ngủ và dậy cùng giờ mỗi ngày, kể cả cuối tuần. Tránh thiết bị điện tử ít nhất 1 giờ trước ngủ để não bộ sản xuất melatonin tự nhiên.
• Tập thể dục đều đặn, ít nhất 30 phút/ngày nhưng tránh sát giờ ngủ để không tăng adrenaline.
• Không uống cà phê, rượu bia buổi tối; giữ phòng ngủ yên tĩnh, mát mẻ (18 - 22°C), ánh sáng dịu với rèm chắn sáng.

Liệu pháp tâm lý - hành vi 

Liệu pháp tâm lý - hành vi là phương pháp hàng đầu cho mất ngủ mãn tính. Nó giúp thay đổi suy nghĩ tiêu cực về giấc ngủ, như “tôi sẽ không ngủ được” và hành vi xấu như nằm thao thức trên giường. Qua các buổi tư vấn, người bệnh học kỹ thuật kiểm soát kích thích và hạn chế thời gian trên giường chỉ để ngủ.

Điều trị bằng thuốc (khi cần thiết)

Thuốc chỉ dùng khi lối sống và liệu pháp tâm lý - hành vi không hiệu quả, dưới chỉ định bác sĩ. Các nhóm thuốc hỗ trợ điều trị rối loạn giấc ngủ ở người trẻ bao gồm:

• Nhóm Benzodiazepin giúp ngủ nhanh nhưng có nguy cơ lệ thuộc.
• Melatonin bổ sung hormone tự nhiên.
• Thuốc kháng histamin gây buồn ngủ nhẹ.

Rối loạn giấc ngủ ở người trẻ không chỉ là vấn đề sinh hoạt mà còn là dấu hiệu cảnh báo sức khỏe tâm thần và thể chất. Chủ động nhận biết sớm, thay đổi thói quen sống và điều trị theo hướng dẫn của chuyên gia là chìa khóa giúp khôi phục giấc ngủ chất lượng, nâng cao năng lượng và hiệu quả học tập, làm việc mỗi ngày. Mong rằng những chia sẻ hôm nay sẽ cung cấp cho bạn đọc nhiều thông tin sức khỏe hữu ích.