Ánh sáng xanh là gì? Lợi ích, tác hại và cách bảo vệ đôi mắt

Trong thời đại công nghệ số, con người tiếp xúc với màn hình điện thoại, máy tính và đèn LED nhiều hơn bao giờ hết. Ánh sáng xanh trở nên quen thuộc nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ gây mỏi mắt, rối loạn giấc ngủ và thoái hóa điểm vàng nếu tiếp xúc quá mức. Bài viết sẽ giải thích chi tiết về ánh sáng xanh, lợi ích, tác hại và cách bảo vệ mắt hiệu quả trong cuộc sống hiện đại.

Ánh sáng xanh là gì? 

Ánh sáng xanh là một phần của phổ ánh sáng nhìn thấy, có bước sóng ngắn nhưng năng lượng cao, tác động trực tiếp lên mắt người.

Ánh sáng xanh gồm hai loại chính:

• Ánh sáng xanh tím (380 - 450nm): Năng lượng cao, có thể gây tổn thương võng mạc nếu tiếp xúc lâu.
• Ánh sáng xanh lam (450 - 495nm): Giúp tỉnh táo, cải thiện tập trung và điều hòa nhịp sinh học.

Ánh sáng xanh tồn tại cả trong tự nhiên và nhân tạo, với mức độ tác động khác nhau, cụ thể:

• Tự nhiên: Ánh sáng xanh là một phần của ánh sáng mặt trời, giúp điều hòa nhịp sinh học và cải thiện tâm trạng.
• Nhân tạo: Màn hình điện thoại, máy tính, TV, đèn LED, đèn huỳnh quang trong nhà.

Nếu tiếp xúc nhiều với ánh sáng xanh nhân tạo, đặc biệt vào buổi tối, ánh sáng xanh có thể gây một số tác hại:

• Kích thích các tế bào thần kinh võng mạc, gây mỏi mắt khi tiếp xúc lâu.
• Ảnh hưởng nhịp sinh học, có thể làm rối loạn giấc ngủ.
• Tiếp xúc lâu dài với ánh sáng xanh năng lượng cao có thể làm tăng nguy cơ thoái hóa điểm vàng theo một số nghiên cứu trong phòng thí nghiệm.

Lợi ích của ánh sáng xanh

Mặc dù ánh sáng xanh thường bị nhắc đến với tác hại, tuy nhiên thực tế nếu tiếp xúc đúng mức, nó mang lại nhiều lợi ích quan trọng cho sức khỏe mắt, tinh thần và nhịp sinh học. Cụ thể:

Giúp cơ thể tỉnh táo và tăng khả năng tập trung

Ánh sáng xanh tác động trực tiếp lên hệ thần kinh trung ương, giúp não bộ tỉnh táo, nâng cao khả năng phản xạ và tập trung. Chẳng hạn, khi tiếp xúc với ánh sáng xanh vào ban ngày, cơ thể sản sinh cortisol, giảm cảm giác buồn ngủ. Hoặc học sinh, sinh viên và nhân viên văn phòng có thể sử dụng ánh sáng xanh tự nhiên từ cửa sổ hoặc đèn ban ngày để tăng hiệu suất học tập và làm việc.

Nhiều nghiên cứu cho thấy ánh sáng xanh giúp cải thiện thời gian phản ứng và khả năng tập trung trong các công việc đòi hỏi sự tỉnh táo cao.

Hỗ trợ điều hòa nhịp sinh học

Nhịp sinh học (chu kỳ ngủ - thức) của cơ thể chịu ảnh hưởng mạnh từ ánh sáng xanh, đặc biệt là ánh sáng mặt trời. Cụ thể:

• Ánh sáng xanh vào ban ngày giúp cơ thể điều chỉnh nhịp sinh học, cải thiện giấc ngủ về đêm và tăng năng lượng ban ngày.
• Thiếu ánh sáng xanh tự nhiên có thể dẫn đến mệt mỏi, giảm hiệu quả làm việc và rối loạn tâm trạng.
• Ánh sáng xanh được ứng dụng trong liệu pháp ánh sáng cho người mắc trầm cảm theo mùa (Seasonal Affective Disorder - SAD), giúp cải thiện tâm trạng và năng lượng.

Ứng dụng trong công việc và học tập

Ánh sáng xanh được ứng dụng trong môi trường học tập và làm việc để nâng cao hiệu quả và giảm mệt mỏi: 

• Văn phòng hiện đại thường sử dụng đèn LED giàu ánh sáng xanh để duy trì sự tỉnh táo của nhân viên.
• Giúp giảm cảm giác uể oải trong môi trường làm việc thiếu ánh sáng tự nhiên.
• Các thiết bị hỗ trợ học tập như bảng tương tác, màn hình máy tính cũng tối ưu ánh sáng xanh để tăng khả năng tập trung.

Tác hại của ánh sáng xanh đến mắt và sức khỏe

Tiếp xúc quá mức với ánh sáng xanh, đặc biệt từ màn hình điện tử, có thể gây nhiều vấn đề nghiêm trọng cho mắt và sức khỏe. Dưới đây là các tác hại của ánh sáng xanh khi không sử dụng đúng cách:

Mỏi mắt và khô mắt

Khi mắt tiếp xúc lâu với ánh sáng xanh từ màn hình LED, điện thoại hoặc máy tính, cơ mắt sẽ căng thẳng và giảm tần suất chớp mắt:

• Dẫn đến khô mắt, mờ mắt tạm thời và khó chịu.
• Có thể gây đau đầu và giảm hiệu suất làm việc.

Ảnh hưởng đến giấc ngủ

Tiếp xúc ánh sáng xanh vào buổi tối làm giảm hormone melatonin, gây rối loạn chu kỳ ngủ - thức:

• Dễ gây khó ngủ, trằn trọc và mất ngủ kéo dài.
• Ảnh hưởng đến hiệu quả làm việc và tinh thần vào ngày hôm sau.
• Người sử dụng điện thoại, máy tính nhiều giờ trước khi ngủ có nguy cơ cao bị rối loạn giấc ngủ.

Nguy cơ thoái hóa điểm vàng

Tiếp xúc lâu dài với ánh sáng xanh năng lượng cao có thể tổn thương tế bào võng mạc, tăng nguy cơ thoái hóa điểm vàng và suy giảm thị lực vĩnh viễn:

• Tế bào võng mạc dễ bị tổn thương bởi ánh sáng xanh bước sóng ngắn.
• Người trung niên và người già có nguy cơ cao hơn.
• Biện pháp phòng ngừa: Giảm thời gian tiếp xúc màn hình, sử dụng kính lọc ánh sáng xanh và tăng cường dinh dưỡng cho mắt.

Ảnh hưởng đến tâm lý và hiệu suất làm việc

Tiếp xúc quá nhiều ánh sáng xanh nhân tạo không chỉ ảnh hưởng mắt mà còn tác động lên hệ thần kinh và tâm trạng:

• Gây căng thẳng, mệt mỏi và giảm năng suất lao động.
• Tăng nguy cơ stress, lo âu và trầm cảm nhẹ nếu sử dụng màn hình liên tục.
• Kết hợp nghỉ ngơi, tập thể dục mắt và giảm thời gian tiếp xúc là cách hiệu quả để phòng ngừa.

Cách bảo vệ mắt khỏi ánh sáng xanh

Dưới đây là các cách bảo vệ mắt khỏi ánh sáng xanh mà vẫn tận dụng được lợi ích của nó, bao gồm:

Sử dụng kính lọc ánh sáng xanh

Một số nghiên cứu cho thấy, kính lọc ánh sáng xanh có thể giảm lượng ánh sáng xanh chiếu trực tiếp vào mắt, hạn chế mỏi mắt và rối loạn giấc ngủ. Do đó, bạn nên chọn kính chất lượng, phù hợp với mắt và sử dụng khi làm việc với màn hình máy tính >2 giờ liên tục.

Điều chỉnh thiết bị điện tử

Bạn có thể điều chỉnh màn hình giúp giảm tiếp xúc ánh sáng xanh vào buổi tối bằng cách:

• Bật chế độ ban đêm hoặc night mode.
• Giảm độ sáng màn hình, giữ khoảng cách 50 - 70cm với mắt.
• Nghỉ mắt 20 - 30 phút/lần khi làm việc liên tục.

Thói quen sinh hoạt hợp lý

Sinh hoạt hợp lý giúp giảm tác hại lâu dài của ánh sáng xanh và duy trì sức khỏe mắt. Do đó, bạn nên:

• Ngủ đủ giấc, tiếp xúc ánh sáng tự nhiên ban ngày.
• Thường xuyên tập thể dục mắt: Nhìn xa, nhắm mắt 10 - 15 giây.
• Ăn uống giàu vitamin A, C, E và omega-3 để tăng cường võng mạc.

Ánh sáng xanh là gì đã được làm rõ trong bài viết này. Đây là loại ánh sáng có bước sóng ngắn, có lợi khi giúp cơ thể tỉnh táo, tăng khả năng tập trung và điều hòa nhịp sinh học. Tuy nhiên, tiếp xúc quá nhiều từ màn hình điện tử có thể gây mỏi mắt, rối loạn giấc ngủ và nguy cơ thoái hóa điểm vàng. Việc bảo vệ mắt bằng kính lọc, điều chỉnh màn hình và duy trì thói quen sinh hoạt hợp lý là cần thiết để giảm tác hại lâu dài.