Tật nghiến răng khi ngủ: Nguyên nhân, cách điều trị và phòng tránh

Chứng nghiến răng khi ngủ (sleep bruxism) là một dạng rối loạn vận động liên quan đến giấc ngủ, được định nghĩa là hành động lặp đi lặp lại của cơ hàm, đặc trưng bởi việc siết chặt hoặc nghiến các răng với nhau trong khi ngủ. 

Đây là hành vi hoàn toàn vô thức, người bệnh thường không nhận biết được mình đang nghiến răng trừ khi có người ngủ cùng phát hiện hoặc xuất hiện các triệu chứng khó chịu.

Nếu không được kiểm soát, nghiến răng có thể gây mòn răng, đau khớp thái dương hàm và ảnh hưởng đến chức năng ăn nhai.

Những dấu hiệu và triệu chứng của tật nghiến răng khi ngủ 

Triệu chứng của nghiến răng khi ngủ thường không rõ ràng trong giai đoạn đầu, nhưng có thể trở nên nghiêm trọng nếu kéo dài. Việc nhận biết sớm các biểu hiện giúp người bệnh được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Dưới đây là các triệu chứng thường gặp:

• Xuất hiện tiếng ken két khi ngủ: Người ngủ cùng thường nghe thấy âm thanh nghiến răng rõ rệt.
• Đau hàm vào buổi sáng: Cảm giác mỏi cơ hàm, khó mở miệng hoặc đau, viêm khớp thái dương hàm.
• Mòn men răng: Bề mặt răng bị mòn, lộ ngà, tăng cảm giác ê buốt.
• Đau đầu: Do căng cơ hàm kéo dài trong khi ngủ gây đau đầu vùng thái dương.
• Răng lung lay nhẹ: Do áp lực nghiến răng làm tổn thương dây chằng quanh răng.

Biến chứng có thể gặp khi mắc tật nghiến răng khi ngủ 

Nếu không được điều trị đúng cách, nghiến răng khi ngủ có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sức khỏe răng miệng và toàn thân. Các biến chứng thường gặp bao gồm:

• Mòn men răng: Làm lộ ngà, tăng nguy cơ sâu răng và ê buốt.
• Viêm khớp thái dương hàm: Gây đau, hạn chế vận động hàm và ảnh hưởng đến chức năng ăn nhai.
• Gãy hoặc nứt răng: Do lực nghiến mạnh và kéo dài.
• Rối loạn khớp cắn: Làm lệch khớp cắn, gây khó khăn khi ăn uống.
• Đau đầu mạn tính: Do căng cơ hàm và rối loạn giấc ngủ.
• Rối loạn giấc ngủ: Giấc ngủ không sâu, dễ mất ngủ hay tỉnh giấc, ảnh hưởng đến chất lượng sống.
• Tổn thương răng giả hoặc phục hình: Làm hỏng mão răng, cầu răng hoặc implant.

Khi nào cần gặp bác sĩ? 

Người bệnh nên chủ động thăm khám nha khoa khi có các dấu hiệu sau:

• Nghe thấy tiếng nghiến răng khi ngủ từ người ngủ cùng.
• Đau hàm, mỏi cơ hoặc khó mở miệng vào buổi sáng.
• Răng bị mòn, nứt hoặc gãy không rõ nguyên nhân.
• Đau đầu vùng thái dương kéo dài, không đáp ứng với thuốc giảm đau.
• Có dấu hiệu rối loạn giấc ngủ, mệt mỏi ban ngày.
• Răng lung lay nhẹ hoặc có cảm giác ê buốt khi ăn uống, dễ chảy máu nướu.
• Đã từng điều trị phục hình răng và có dấu hiệu hỏng mão hoặc cầu răng.

Chứng nghiến răng khi ngủ là một rối loạn vận động phức tạp, có thể khởi phát do nhiều yếu tố khác nhau. Dưới đây là các nguyên nhân thường gặp:

• Căng thẳng tâm lý: Stress kéo dài, lo âu, trầm cảm là yếu tố kích hoạt hành vi nghiến răng trong khi ngủ.
• Rối loạn giấc ngủ: Các bệnh lý như ngưng thở khi ngủ, mất ngủ hoặc giấc ngủ không sâu có thể gây co thắt cơ hàm.
• Sai khớp cắn: Khớp cắn không đều, răng mọc lệch hoặc mất răng gây mất cân bằng lực nhai.
• Yếu tố thần kinh: Rối loạn dẫn truyền thần kinh hoặc tăng hoạt động hệ thần kinh trung ương trong giấc ngủ.
• Lạm dụng chất kích thích: Cà phê, rượu, thuốc lá hoặc ma túy làm tăng hoạt động cơ hàm khi ngủ.

Những ai có nguy cơ mắc phải tật nghiến răng khi ngủ

Chứng nghiến răng khi ngủ có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, nhưng một số nhóm đối tượng có nguy cơ cao hơn do đặc điểm sinh lý, hành vi hoặc tiền sử bệnh lý. Dưới đây là các nhóm người có nguy cơ cao:

• Người thường xuyên căng thẳng, lo âu hoặc làm việc trong môi trường áp lực cao.
• Trẻ em trong độ tuổi từ 5 đến 12, đặc biệt trong giai đoạn thay răng.
• Người có tiền sử rối loạn giấc ngủ như mất ngủ, ngưng thở khi ngủ hoặc ngủ không sâu.
• Người đang sử dụng thuốc chống trầm cảm hoặc thuốc kích thích thần kinh.
• Người có sai khớp cắn, mất răng hoặc răng mọc lệch.
• Người nghiện cà phê, thuốc lá hoặc rượu bia.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải tật nghiến răng khi ngủ 

Việc nhận diện các yếu tố gây nghiến răng khi ngủ giúp bác sĩ tiên lượng nguy cơ và người bệnh chủ động kiểm soát từ sớm. Dưới đây là các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh:

• Chu kỳ giấc ngủ bị phân mảnh: Ngủ không liên tục, thường xuyên tỉnh giấc giữa đêm làm tăng tần suất co thắt cơ hàm.
• Tăng trương lực cơ hàm khi ngủ: Một số người có cơ cắn hoạt động mạnh trong giai đoạn ngủ REM, dễ dẫn đến nghiến răng.
• Thay đổi nội tiết tố: Phụ nữ trong giai đoạn tiền mãn kinh hoặc người đang điều trị hormone có thể gặp tình trạng nghiến răng do biến động nội tiết.
• Tác động từ môi trường ngủ: Âm thanh lớn, ánh sáng mạnh hoặc nhiệt độ không ổn định có thể làm giấc ngủ bị kích thích, dẫn đến nghiến răng.
• Tiền sử rối loạn vận động: Người từng mắc hội chứng chân không yên, co giật nhẹ khi ngủ hoặc tic vận động có nguy cơ nghiến răng cao hơn.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán nghiến răng khi ngủ 

Chẩn đoán nghiến răng khi ngủ không chỉ dựa vào triệu chứng lâm sàng mà còn cần các xét nghiệm hỗ trợ để xác định mức độ nghiến, tần suất và ảnh hưởng đến giấc ngủ. Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán thường được sử dụng bao gồm:

• Khám lâm sàng: Đánh giá độ mòn răng, dấu hiệu viêm khớp thái dương hàm, tổn thương mô mềm và khớp cắn.
• Hỏi người ngủ cùng: Ghi nhận tiếng nghiến răng, thời điểm xảy ra và mức độ ảnh hưởng đến giấc ngủ.
• Chụp X-quang khớp hàm: Phát hiện tổn thương khớp, lệch khớp hoặc tiêu xương quanh răng.
• Đo điện cơ (EMG): Ghi nhận hoạt động cơ cắn trong khi ngủ, xác định tần suất và cường độ nghiến răng.
• Đánh giá tâm lý: Sàng lọc stress, lo âu, trầm cảm hoặc rối loạn hành vi có liên quan đến nghiến răng.

Điều trị nghiến răng khi ngủ

Điều trị nghiến răng khi ngủ cần được cá nhân hóa, tùy theo nguyên nhân, mức độ nghiến và ảnh hưởng đến sức khỏe răng miệng. Việc phối hợp giữa điều trị cơ học, hành vi và hỗ trợ tâm lý sẽ mang lại hiệu quả bền vững. Dưới đây là các phương pháp điều trị hiệu quả thường được áp dụng:

• Sử dụng máng nhai (mouth guard): Làm bằng nhựa mềm hoặc cứng, giúp bảo vệ răng khỏi mòn và giảm lực nghiến.
• Điều chỉnh khớp cắn: Mài chỉnh răng, phục hình hoặc chỉnh nha nếu sai khớp cắn là nguyên nhân chính.
• Điều trị hành vi: Giảm stress, cải thiện giấc ngủ, thực hành thư giãn như thiền, yoga hoặc hít thở sâu.
• Tư vấn tâm lý: Hỗ trợ người bệnh vượt qua lo âu, trầm cảm hoặc rối loạn hành vi liên quan.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của nghiến răng khi ngủ 

Chế độ sinh hoạt: 

Một lối sống khoa học và chủ động giúp giảm nguy cơ khởi phát hoặc tái phát nghiến răng khi ngủ. Dưới đây là các thói quen sinh hoạt nên duy trì:

• Tránh thức khuya hoặc giấc ngủ gián đoạn.
• Tránh căng thẳng kéo dài, nên thực hành thiền, yoga hoặc các kỹ thuật thư giãn.
• Không sử dụng chất kích thích như cà phê, rượu, thuốc lá trước khi ngủ.
• Khám nha khoa định kỳ để phát hiện sớm các tổn thương răng và khớp cắn.
• Ghi nhật ký giấc ngủ nếu có dấu hiệu rối loạn giấc ngủ hoặc nghiến răng.

Chế độ dinh dưỡng:

Dinh dưỡng hợp lý giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ và giảm căng thẳng thần kinh. Dưới đây là các nguyên tắc dinh dưỡng nên áp dụng:

• Ăn nhiều rau xanh, trái cây tươi, đặc biệt là thực phẩm giàu vitamin B, magnesium và tryptophan.
• Hạn chế đường tinh luyện, đồ uống có gas hay đồ ăn chế biến sẵn.
• Tránh ăn quá no hoặc quá đói trước khi ngủ.
• Không sử dụng rượu bia, thuốc lá hoặc chất kích thích làm rối loạn giấc ngủ.

Phương pháp phòng ngừa chứng nghiến răng khi ngủ

Việc kiểm soát, phòng ngừa chứng nghiến răng khi ngủ phụ thuộc vào khả năng nhận diện sớm yếu tố nguy cơ và can thiệp kịp thời bằng các biện pháp chuyên môn. Dưới đây là các phương pháp phòng ngừa hiệu quả, được khuyến nghị, cụ thể:

• Sử dụng máng nhai bảo vệ: Với người có nguy cơ cao hoặc đã từng nghiến răng, bác sĩ có thể chỉ định máng nhai chuyên dụng để giảm lực cắn và bảo vệ men răng.
• Theo dõi giấc ngủ bằng thiết bị chuyên dụng: Trong trường hợp nghi ngờ nghiến răng kèm rối loạn giấc ngủ, nên thực hiện đo điện cơ (EMG) hoặc polysomnography để xác định tần suất và mức độ nghiến.
• Điều chỉnh phục hình răng đúng kỹ thuật: Các mão răng, cầu răng hoặc implant cần được thiết kế phù hợp với khớp cắn sinh lý, tránh tạo điểm tiếp xúc bất thường gây co thắt cơ hàm.
• Tư vấn tâm lý chuyên sâu: Với người có biểu hiện lo âu, trầm cảm hoặc rối loạn hành vi, việc can thiệp tâm lý giúp giảm kích thích thần kinh và hạn chế nghiến răng.

Tật nghiến răng khi ngủ là một rối loạn vận động phổ biến, có thể gây tổn thương răng và ảnh hưởng đến chất lượng sống nếu không được kiểm soát. Việc phát hiện sớm, điều trị đúng cách và duy trì chế độ sinh hoạt lành mạnh sẽ giúp người bệnh cải thiện giấc ngủ và bảo vệ sức khỏe răng miệng.