Nổi mề đay là gì? Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và cách điều trị

Nổi mề đay là một dạng phản ứng dị ứng của da, biểu hiện bằng các mảng đỏ hoặc hồng nổi gồ trên bề mặt da, kèm theo cảm giác ngứa ngáy dữ dội. Các nốt sẩn phù này có thể xuất hiện ở bất kỳ vị trí nào trên cơ thể, thay đổi kích thước và hình dạng, và thường biến mất trong vòng vài giờ đến vài ngày. Bệnh có thể xuất hiện đột ngột (cấp tính) hoặc kéo dài nhiều tuần, nhiều tháng (mạn tính).

Nguyên nhân gây nổi mề đay ngứa rất đa dạng, bao gồm phản ứng dị ứng với thực phẩm, thuốc, côn trùng đốt, nhiễm trùng, yếu tố môi trường (lạnh, nóng, áp lực) hoặc do hệ miễn dịch hoạt động bất thường. 

Dù đa phần các trường hợp nổi mề đay không nguy hiểm đến tính mạng, nhưng trong một số ít trường hợp có thể gây phù mạch hoặc sốc phản vệ, cần can thiệp y tế ngay lập tức.

Những dấu hiệu và triệu chứng của nổi mề đay

Bệnh thường biểu hiện qua những dấu hiệu nổi mề đay​ đặc trưng trên da và cảm giác toàn thân, dễ nhận biết nếu chú ý quan sát:

• Xuất hiện các mảng đỏ hoặc hồng trên da, nổi cao hơn bề mặt, có ranh giới rõ ràng.
• Cảm giác ngứa dữ dội, đôi khi kèm theo cảm giác nóng rát hoặc châm chích.
• Phát ban mề đay có thể thay đổi vị trí và kích thước, thường tự biến mất trong vòng vài giờ đến 24 giờ.
• Trong những trường hợp nặng, có thể gặp phù môi, mí mắt, phù lưỡi, khó thở - dấu hiệu cảnh báo sốc phản vệ cần cấp cứu.

Biến chứng có thể gặp khi bị nổi mề đay

Nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách, nổi mề đay có thể gây ra một số biến chứng nghiêm trọng như:

• Sốc phản vệ: Phản ứng dị ứng nặng, có thể gây tụt huyết áp, khó thở, thậm chí tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời.
• Phù mạch: Sưng sâu dưới da, thường xuất hiện ở môi, mí mắt, lưỡi, tay chân, gây đau và khó khăn trong sinh hoạt.
• Ảnh hưởng chất lượng cuộc sống: Ngứa kéo dài, mất ngủ, khó chịu làm giảm hiệu suất làm việc, ảnh hưởng sức khỏe tinh thần.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bạn nên gặp bác sĩ khi có những biểu hiện nghiêm trọng hoặc kéo dài liên quan đến nổi mề đay, cụ thể:

• Nổi mề đay kéo dài trên 6 tuần hoặc tái phát nhiều lần dù đã dùng thuốc.
• Các triệu chứng kèm theo như khó thở, tức ngực, chóng mặt hoặc sưng môi, lưỡi, cổ họng, có thể là dấu hiệu của sốc phản vệ.
• Ngứa ngáy dữ dội, ảnh hưởng giấc ngủ và sinh hoạt, gây suy giảm chất lượng cuộc sống.
• Không rõ nguyên nhân gây nổi mề đay, cần làm xét nghiệm để xác định tác nhân kích ứng.

Nổi mề đay có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm cả yếu tố dị ứng và không dị ứng. Dưới đây là một số nguyên nhân phổ biến:

• Dị ứng thực phẩm: Dị ứng nổi mề đay với hải sản, đậu phộng, trứng, sữa... là những tác nhân thường gặp.
• Thuốc: Kháng sinh, thuốc giảm đau (NSAIDs), thuốc gây mê hoặc thuốc điều trị tăng huyết áp có thể gây phản ứng mề đay.
• Yếu tố môi trường: Thay đổi nhiệt độ, tiếp xúc ánh nắng, lạnh, nóng hoặc áp lực vật lý lên da.
• Nhiễm trùng: Do virus, vi khuẩn, nấm hoặc ký sinh trùng.
• Khác: Rối loạn miễn dịch, stress, côn trùng đốt, hoặc nguyên nhân không xác định (mề đay vô căn).

Những ai có nguy cơ mắc phải nổi mề đay?

Một số đối tượng có nguy cơ cao mắc phải nổi mề đay bao gồm:

• Người có tiền sử dị ứng với thực phẩm, thuốc hoặc các yếu tố môi trường.
• Trẻ em và người già có hệ miễn dịch chưa hoàn thiện hoặc đã suy yếu.
• Người có bệnh lý nền như hen suyễn, viêm mũi dị ứng, lupus ban đỏ hệ thống.
• Người thường xuyên tiếp xúc với hóa chất, chất kích ứng, hoặc thay đổi thời tiết đột ngột.
• Gia đình có người từng bị nổi mề đay hoặc các bệnh dị ứng khác.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải nổi mề đay

Các yếu tố có thể làm tăng nguy cơ nổi mề đay bao gồm

• Cơ địa dị ứng.
• Thay đổi thời tiết đột ngột.
• Căng thẳng kéo dài.
• Dùng thuốc kháng sinh, giảm đau, hạ sốt.
• Ăn thực phẩm dễ gây dị ứng (hải sản, đậu phộng, trứng...).
• Nhiễm trùng hoặc nhiễm virus.
• Tiếp xúc với hóa chất, mỹ phẩm, phấn hoa.
• Mặc quần áo bó sát hoặc cọ xát nhiều.
• Tiền sử gia đình có người mắc nổi mề đay.
• Mắc các bệnh tự miễn hoặc tuyến giáp.

Phương pháp chẩn đoán và xét nghiệm nổi mề đay

Việc chẩn đoán nổi mề đay thường dựa vào khai thác bệnh sử, thăm khám lâm sàng và một số xét nghiệm cần thiết nhằm tìm nguyên nhân gây bệnh. Các phương pháp bao gồm:

• Khám lâm sàng: Đánh giá tổn thương da, thời gian xuất hiện và các yếu tố khởi phát.
• Xét nghiệm máu: Kiểm tra công thức máu, định lượng IgE để đánh giá phản ứng dị ứng.
• Test dị ứng da (prick test): Giúp xác định dị nguyên cụ thể gây nổi mề đay.
• Xét nghiệm chức năng tuyến giáp: Nếu nghi ngờ nguyên nhân do bệnh tự miễn.
• Sinh thiết da (trong một số trường hợp): Khi tổn thương nghi ngờ bệnh lý khác ngoài mề đay.

Điều trị nổi mề đay

Cách trị nổi mề đay phụ thuộc vào nguyên nhân và mức độ nghiêm trọng của triệu chứng, bao gồm cả điều trị nội khoa và điều chỉnh lối sống. Dưới đây là các thuốc được sử dụng phổ biến:

• Thuốc kháng histamin H1: Là lựa chọn đầu tay giúp giảm ngứa và tổn thương da (ví dụ: Loratadin, cetirizin, fexofenadin).
• Thuốc kháng histamin H2 hoặc corticoid ngắn hạn: Dùng khi không đáp ứng với H1 hoặc trong trường hợp nổi mề đay nặng, lan rộng.
• Thuốc ức chế miễn dịch: Trong trường hợp mề đay mạn tính không đáp ứng với thuốc kháng histamin (ví dụ: Omalizumab, cyclosporin).

Những thói quen sinh hoạt giúp hạn chế diễn tiến của nổi mề đay

Chế độ sinh hoạt

Để hạn chế diễn tiến của nổi mề đay, bạn có thể thực hiện các điều chỉnh lối sống như sau:

• Tránh tiếp xúc với dị nguyên nếu đã xác định được nguyên nhân (như thực phẩm, thuốc, hóa chất).
• Giảm stress và giữ môi trường sống thoáng mát giúp giảm nguy cơ tái phát mề đay.
• Chăm sóc da đúng cách, sử dụng sữa tắm dịu nhẹ, không gãi hoặc chà xát vùng da bị tổn thương.

Chế độ dinh dưỡng

Chế độ ăn uống đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ điều trị và ngăn ngừa tái phát nổi mề đay. Người bệnh nên:

• Hạn chế thực phẩm dễ gây dị ứng như hải sản, đậu phộng, trứng, sữa, các món cay nóng hoặc nhiều gia vị.
• Tránh đồ uống kích thích như rượu, bia, cà phê vì có thể khiến tình trạng mề đay trầm trọng hơn.
• Ghi nhật ký ăn uống để dễ dàng phát hiện thực phẩm gây phản ứng nếu có.

Phòng ngừa nổi mề đay

Đặc hiệu

Phòng ngừa đặc hiệu nổi mề đay chủ yếu dựa trên việc xác định chính xác nguyên nhân gây dị ứng và loại bỏ yếu tố đó khỏi môi trường sống hoặc khẩu phần ăn. Với những trường hợp mề đay do dị ứng thuốc, thực phẩm hay tiếp xúc hóa chất, bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm dị ứng và hướng dẫn người bệnh tránh tiếp xúc về sau. 

Ngoài ra, người bệnh có thể được chỉ định dùng thuốc kháng histamin liều thấp trong thời gian dài nếu nổi mề đay mãn tính tái phát thường xuyên.

Không đặc hiệu

Một số biện pháp chung giúp hạn chế nguy cơ nổi mề đay bao gồm:

• Giữ vệ sinh cơ thể và môi trường sống sạch sẽ;
• Mặc quần áo rộng, thoáng mát, tránh cọ xát da;
• Tránh dùng mỹ phẩm, chất tẩy rửa hoặc hóa chất gây kích ứng da;
• Giảm stress, ngủ đủ giấc;
• Tránh ăn thực phẩm dễ gây dị ứng;
• Duy trì hệ miễn dịch khỏe mạnh bằng lối sống lành mạnh.

Nổi mề đay là một phản ứng da phổ biến có thể gây khó chịu, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống nếu không được kiểm soát tốt. Việc nhận biết sớm các triệu chứng, tìm ra nguyên nhân và áp dụng đúng phương pháp điều trị sẽ giúp người bệnh cải thiện nhanh chóng tình trạng da và phòng ngừa tái phát. Bên cạnh đó, lối sống lành mạnh và chế độ sinh hoạt khoa học cũng đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát căn bệnh này.