Nguyên nhân bị hen suyễn và cách để phòng ngừa

Nguyên nhân bị hen suyễn không đơn thuần là do yếu tố bẩm sinh mà còn có thể bị ảnh hưởng mạnh mẽ bởi môi trường sống và thói quen sinh hoạt hàng ngày. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu rõ hơn về các nguyên nhân gây bệnh cũng như cách làm sao để phòng ngừa hen suyễn hiệu quả cho bản thân và những người thân yêu trong gia đình.

Nguyên nhân bị hen suyễn

Hen suyễn do nhiều nguyên nhân gây ra, phổ biến nhất là do dị ứng (phấn hoa, lông thú, bụi nhà), nhiễm trùng hô hấp, ô nhiễm không khí, di truyền, thời tiết lạnh hoặc thay đổi đột ngột, do stress hoặc gắng sức...

Khói thuốc lá

Khói thuốc chứa hàng trăm chất độc hại, đặc biệt gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến phổi và đường thở. Với người bị hen suyễn, chỉ cần hít phải khói thuốc, kể cả khói thuốc thụ động (từ người khác hút), cũng có thể làm bùng phát cơn hen ngay lập tức.

Dị ứng

Hen suyễn thường bắt nguồn từ phản ứng dị ứng với các tác nhân như:

• Phấn hoa;
• Lông thú nuôi (chó, mèo);
• Bụi nhà và mạt bụi;
• Nấm mốc;
• Côn trùng như gián...

Những người có cơ địa dị ứng rất dễ bị hen suyễn hoặc làm bệnh nặng hơn khi tiếp xúc với các yếu tố này.

Nhiễm trùng hô hấp

Các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp, đặc biệt là ở trẻ em, có thể gây ra hoặc làm trầm trọng thêm bệnh hen, bao gồm:

• Cảm lạnh;
• Viêm họng;
• Viêm phế quản;
• Viêm phổi...

Yếu tố di truyền

Nếu trong gia đình có người bị hen suyễn, viêm mũi dị ứng hoặc chàm (eczema), nguy cơ mắc bệnh hen ở con cái sẽ cao hơn. Cơ địa di truyền là một yếu tố nền tảng dẫn đến sự nhạy cảm với các tác nhân gây hen.

Ô nhiễm môi trường

Các chất gây ô nhiễm trong không khí có thể kích thích đường thở:

• Khói từ bếp củi, than;
• Khí thải xe cộ, công nghiệp;
• Bụi mịn và hóa chất trong không khí.

Thay đổi thời tiết

Sự thay đổi thời tiết đột ngột có thể khiến đường hô hấp phản ứng mạnh, gây co thắt phế quản. Các yếu tố khí hậu ảnh hưởng bao gồm:

• Không khí lạnh;
• Thời tiết ẩm ướt;
• Thay đổi nhiệt độ nhanh.

Gắng sức thể lực hoặc căng thẳng và yếu tố tâm lý

Vận động mạnh, đặc biệt là trong thời tiết lạnh hoặc khô, có thể gây ra hen suyễn do gắng sức. Tình trạng này phổ biến ở trẻ em và vận động viên.

Stress, lo âu, tức giận hoặc xúc động mạnh có thể gây tăng nhịp thở, làm co thắt đường thở và kích thích cơn hen.

Thuốc và thực phẩm

Một số thuốc và thực phẩm có thể gây dị ứng hoặc phản ứng không mong muốn, dẫn đến cơn hen:

• Thuốc aspirin, ibuprofen (NSAIDs);
• Thuốc chẹn beta (được dùng trong bệnh tim mạch);
• Thực phẩm có chứa chất bảo quản (như sulfite) hoặc gây dị ứng.

Các nguyên nhân hen suyễn khác cần lưu ý

• Nhiễm trùng hô hấp như cảm lạnh, cảm cúm hoặc virus hợp bào hô hấp có thể làm cơn hen trở nên nghiêm trọng hơn.
• Viêm xoang, dị ứng theo mùa, hít phải hóa chất hoặc mùi hương mạnh cũng là các yếu tố phổ biến.
• Đốt nhang, nến thơm trong không gian kín có thể tạo ra hạt bụi mịn gây kích ứng.
• Không khí lạnh, khô, stress, cảm xúc mạnh, trào ngược dạ dày thực quản, thậm chí một số thực phẩm chứa chất bảo quản như sulfite (có trong tôm, trái cây khô, nước chanh đóng chai, rượu,…) cũng là tác nhân gây cơn hen ở người nhạy cảm.

Triệu chứng thường gặp của bệnh hen suyễn

Hen suyễn là bệnh lý có biểu hiện rất đa dạng, mỗi người có thể xuất hiện những triệu chứng khác nhau, thậm chí ở mức độ khác nhau. Chính sự biến thiên này khiến hen suyễn dễ bị nhầm lẫn với các bệnh hô hấp khác như giãn phế quản, lao phổi hay bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD):

Triệu chứng điển hình của cơn hen suyễn

Cơn hen là biểu hiện rõ rệt nhất, thường xảy ra vào ban đêm hoặc khi thời tiết thay đổi. Những dấu hiệu đặc trưng bao gồm:

• Khó thở theo từng cơn, cảm giác thở chậm, nặng nhọc.
• Có tiếng khò khè khi thở, thường nghe rõ tiếng rít.
• Tức ngực, cảm giác nặng hoặc bị bóp chặt vùng ngực.
• Ho khan, nhất là vào ban đêm hoặc sáng sớm.
• Trong cơn hen nặng, người bệnh có thể phải ngồi chống tay, há miệng thở, trông rất mệt mỏi.
• Gần cuối cơn, thường xuất hiện ho có đờm trong, dính.

Triệu chứng không điển hình nhưng cần chú ý

Không phải ai bị hen suyễn cũng trải qua cơn hen rõ rệt. Nhiều trường hợp chỉ biểu hiện bằng các triệu chứng âm thầm, dễ bị bỏ qua như:

• Ho kéo dài, thường tăng về đêm hoặc khi nằm.
• Khó thở nhẹ, không rõ ràng, đôi khi chỉ cảm thấy hơi hụt hơi khi vận động.
• Thở khò khè, dấu hiệu rất phổ biến ở trẻ nhỏ.
• Khó ngủ do cảm giác nghẹt thở, ho hoặc thở rít vào ban đêm.
• Cơn ho hoặc khò khè tái phát nặng hơn khi bị cảm lạnh, cúm hoặc nhiễm virus đường hô hấp.

Cách phòng ngừa bệnh hen suyễn hiệu quả

Để kiểm soát tốt bệnh hen suyễn và hạn chế biến chứng, người bệnh cần chủ động thực hiện các biện pháp sau:

• Cai thuốc lá hoàn toàn: Không hút thuốc và tránh hít phải khói thuốc lá từ người khác.
• Tăng cường vận động thể lực: Tập luyện nhẹ nhàng, đều đặn giúp cải thiện sức khỏe hô hấp. Nên hỏi ý kiến bác sĩ để phòng ngừa co thắt phế quản khi gắng sức.
• Thận trọng khi dùng thuốc: Tránh dùng thuốc kháng viêm không steroid (NSAID) hoặc thuốc chẹn beta nếu không có chỉ định cụ thể từ bác sĩ.
• Chế độ ăn lành mạnh: Ăn nhiều rau xanh và trái cây tươi, hạn chế thực phẩm dễ gây dị ứng.
• Giảm ô nhiễm không khí trong nhà: Không nấu nướng bằng củi, than trong nhà kín. Nếu cần, nên lắp ống thông khí. Sử dụng máy lọc không khí.
• Hạn chế tiếp xúc với không khí ô nhiễm bên ngoài: Tránh tập luyện ngoài trời khi chỉ số ô nhiễm không khí cao, trời lạnh hoặc ẩm, hạn chế đến nơi đông người trong mùa dịch bệnh.
• Kiểm soát cảm xúc: Tránh lo lắng, giận dữ hay cười khóc quá mức. Nên tập hít thở sâu hoặc thư giãn để giữ tinh thần ổn định.
• Tiêm vắc xin đầy đủ: Vắc xin cúm, vắc xin phòng bệnh do phế cầu, vắc xin phòng bệnh do Hib,...

Hen suyễn là bệnh lý mãn tính nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát tốt nếu người bệnh hiểu rõ nguyên nhân bị hen suyễn và chủ động phòng ngừa. Việc xây dựng lối sống lành mạnh, tránh các yếu tố kích thích và tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ sẽ giúp người bệnh hạn chế cơn hen, cải thiện chất lượng cuộc sống và sống khỏe mạnh mỗi ngày. Hãy lắng nghe cơ thể mình và đừng ngần ngại trao đổi với nhân viên y tế khi có dấu hiệu bất thường, vì sức khỏe hô hấp là nền tảng của một cuộc sống an toàn và trọn vẹn.