Lồng ruột cấp là gì? Nguyên nhân, triệu chứng, cách chẩn đoán và điều trị

Lồng ruột cấp là một trong những nguyên nhân gây tắc ruột phổ biến ở trẻ em, đôi khi gặp ở người lớn. Đây là tình trạng đoạn ruột lồng vào nhau gây tắc nghẽn, làm cản trở lưu thông tiêu hóa và có thể dẫn đến biến chứng hoại tử ruột nếu không được xử trí kịp thời. Nhận biết sớm và điều trị đúng cách sẽ giúp giảm thiểu nguy cơ tử vong cũng như bảo tồn sức khỏe cho người bệnh.

Lồng ruột cấp là gì? 

Lồng ruột cấp là tình trạng một đoạn ruột (thường là hồi tràng) chui và lồng vào trong lòng của một đoạn ruột kế cận (thường là manh tràng hoặc đại tràng). Hiện tượng này gây tắc nghẽn đường tiêu hóa, làm cản trở lưu thông máu đến đoạn ruột bị chèn ép. Nếu không được xử trí kịp thời, ruột có thể bị thiếu máu nuôi, dẫn đến hoại tử, thủng ruột và viêm phúc mạc.

Bệnh thường gặp nhất ở trẻ nhỏ, đặc biệt trong độ tuổi từ 6 tháng đến 2 tuổi, nhưng cũng có thể xuất hiện ở trẻ lớn hơn và người trưởng thành. Đây là một tình trạng ngoại khoa khẩn cấp, cần chẩn đoán và can thiệp sớm để bảo tồn tính mạng cũng như chức năng tiêu hóa của bệnh nhân.

Lồng ruột cấp có nguy hiểm không?

Về mức độ nguy hiểm, lồng ruột cấp có thể diễn tiến rất nhanh. Trong vòng vài giờ, tình trạng tắc nghẽn ruột sẽ làm trẻ đau bụng dữ dội, nôn ói nhiều, mất nước và rối loạn điện giải. Nếu chậm trễ, đoạn ruột bị lồng sẽ hoại tử, gây thủng ruột và nhiễm trùng ổ bụng lan rộng. Đây là nguyên nhân chính dẫn đến biến chứng nặng nề, có thể tử vong nếu không được phẫu thuật kịp thời.

Tuy nhiên, nếu phát hiện sớm và điều trị đúng cách, đa số trường hợp lồng ruột cấp có thể tháo lồng thành công bằng phương pháp bơm hơi hoặc bơm nước dưới hướng dẫn hình ảnh y học, không cần mổ. Tiên lượng bệnh khi can thiệp sớm thường rất tốt, trẻ hồi phục nhanh, ít để lại di chứng.

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ gây lồng ruột cấp

Đến nay, nguyên nhân chính xác của lồng ruột cấp ở trẻ em vẫn chưa được xác định hoàn toàn. Tuy nhiên, các nghiên cứu và thực tế lâm sàng cho thấy bệnh thường gặp ở trẻ trong độ tuổi từ 6 tháng đến 2 tuổi, đặc biệt xuất hiện nhiều vào mùa thu - đông, khi trẻ dễ mắc các bệnh lý nhiễm trùng đường hô hấp hoặc đường tiêu hóa. Các bệnh lý này có thể làm phì đại hệ thống hạch lympho trong thành ruột, khiến đoạn ruột dễ chui vào và lồng vào đoạn kế cận.

Ngoài ra, lồng ruột cấp cũng thường được ghi nhận sau một số bệnh lý tiêu hóa như viêm dạ dày - ruột cấp, tiêu chảy do Rotavirus hoặc nhiễm khuẩn đường ruột. Khi thành ruột và hạch lympho bị viêm sưng, nguy cơ xảy ra tình trạng lồng ruột tăng lên rõ rệt. Ở trẻ dưới 3 tháng tuổi hoặc trên 5 tuổi, bệnh thường liên quan đến những nguyên nhân thực thể như polyp, túi thừa Meckel, u ruột hoặc bất thường mạch máu.

Một số trẻ có manh tràng và đại tràng chưa được cố định chắc chắn vào thành bụng, khi nhu động ruột tăng mạnh sẽ dễ kéo đoạn ruột này lồng vào nhau. Điều này có thể gây tắc nghẽn, thiếu máu nuôi và dẫn đến các biến chứng nặng nề nếu không được can thiệp kịp thời.

Các yếu tố nguy cơ thường gặp làm tăng khả năng mắc lồng ruột cấp ở trẻ gồm:

• Nhiễm trùng đường hô hấp hoặc tiêu hóa, đặc biệt là tiêu chảy cấp do rotavirus.
• Độ tuổi từ 6 tháng - 2 tuổi, giai đoạn trẻ bắt đầu tập ăn dặm, hệ tiêu hóa còn non nớt.
• Dị tật bẩm sinh đường ruột hoặc bất thường giải phẫu.
• Hệ miễn dịch suy giảm hoặc mắc các bệnh mạn tính như xơ nang.
• Tồn tại khối u, polyp hoặc các tổn thương gây cản trở lưu thông trong lòng ruột.
• Vừa trải qua phẫu thuật hoặc điều trị bệnh lý ảnh hưởng đến nhu động ruột.

Triệu chứng nhận biết lồng ruột cấp

Việc phát hiện sớm các triệu chứng của lồng ruột cấp có ý nghĩa quan trọng, giúp người bệnh được đưa đi cấp cứu kịp thời. Các biểu hiện lâm sàng thường gặp bao gồm:

• Đau bụng từng cơn: Trẻ thường đột ngột quấy khóc dữ dội, có biểu hiện co gập chân vào bụng, sau đó tạm lắng rồi lại tái diễn theo chu kỳ. Đây là dấu hiệu đặc trưng nhất.
• Nôn ói: Lúc đầu trẻ nôn thức ăn, sau đó có thể nôn dịch xanh vàng khi tình trạng tắc ruột tiến triển.
• Đi ngoài phân bất thường: Phân lẫn nhầy máu hoặc có màu đỏ sẫm giống “mứt mận” là triệu chứng điển hình, tuy nhiên không phải lúc nào cũng xuất hiện ngay từ đầu.
• Khối bất thường ở bụng: Khi sờ có thể phát hiện khối lồng ruột hình trụ, chắc, thường ở vùng bụng phải.
• Các dấu hiệu toàn thân: Sốt, bỏ bú, lờ đờ, da xanh, bụng chướng, có dấu hiệu mất nước. Trong trường hợp nặng, trẻ có thể rơi vào tình trạng sốc, tụt huyết áp.

Ở người lớn, triệu chứng thường không điển hình như ở trẻ nhỏ, dễ nhầm lẫn với các bệnh lý tiêu hóa khác. Do đó, việc thăm khám sớm tại cơ sở y tế là yếu tố then chốt để chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Phòng ngừa lồng ruột cấp cho trẻ em

Lồng ruột cấp là bệnh lý ngoại khoa khẩn cấp, thường khó dự đoán và không có biện pháp phòng ngừa tuyệt đối. Tuy nhiên, phụ huynh có thể chủ động giảm nguy cơ mắc bệnh và hạn chế biến chứng thông qua việc theo dõi sát sao sức khỏe của trẻ, xây dựng chế độ dinh dưỡng hợp lý và đưa trẻ đi khám kịp thời khi có dấu hiệu bất thường.

Một số biện pháp phòng ngừa lồng ruột cấp quan trọng gồm:

• Theo dõi sát các triệu chứng bất thường: Khi trẻ có biểu hiện đau bụng từng cơn, nôn ói nhiều, bỏ bú, quấy khóc bất thường hoặc đi ngoài phân lẫn máu nhầy, cha mẹ cần đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay để được thăm khám, chẩn đoán và xử trí kịp thời.
• Chăm sóc dinh dưỡng hợp lý: Cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu, bổ sung dinh dưỡng cân đối khi bước vào giai đoạn ăn dặm, tránh cho trẻ ăn các loại thực phẩm khó tiêu hoặc không phù hợp với lứa tuổi.
• Điều trị triệt để các bệnh lý liên quan: Các nhiễm trùng đường tiêu hóa, viêm dạ dày - ruột, hoặc nhiễm khuẩn hô hấp cần được chẩn đoán và điều trị đúng cách để tránh làm tăng nguy cơ phì đại hạch lympho trong thành ruột - một trong những yếu tố liên quan đến lồng ruột.
• Tiêm chủng đầy đủ, đặc biệt là vắc xin Rota: Vắc xin này giúp giảm đáng kể tỷ lệ tiêu chảy nặng do rotavirus - một yếu tố nguy cơ liên quan đến lồng ruột cấp. Phụ huynh nên cho trẻ chủng ngừa đúng lịch và theo dõi sát sao để phát hiện sớm bất kỳ dấu hiệu bất thường nào.
• Khám sức khỏe định kỳ: Trẻ cần được theo dõi tăng trưởng và phát triển toàn diện tại cơ sở y tế uy tín. Khám định kỳ giúp phát hiện sớm các bất thường giải phẫu hoặc bệnh lý bẩm sinh đường ruột có thể liên quan đến lồng ruột.

Lồng ruột cấp là tình trạng nguy hiểm, có thể đe dọa tính mạng nếu không phát hiện và xử trí kịp thời. Việc trang bị kiến thức về nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa giúp cha mẹ chủ động hơn trong việc chăm sóc sức khỏe con trẻ, đồng thời giảm thiểu rủi ro biến chứng. Hãy đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay khi có dấu hiệu nghi ngờ để được chẩn đoán và điều trị đúng cách.