Ký sinh trùng ở mắt: Cách nhận biết, điều trị và phòng tránh hiệu quả

Gần đây, nhiều ca bệnh liên quan đến nhiễm ký sinh trùng ở vùng mắt đang có dấu hiệu gia tăng, đặc biệt ở những người thường xuyên dùng kính áp tròng, vệ sinh kém hoặc tiếp xúc với nguồn nước bẩn. Tuy không phổ biến như nhiễm trùng đường tiêu hóa, nhưng khi xảy ra, bệnh ở mắt có thể tiến triển nhanh và để lại di chứng nghiêm trọng. Vì vậy, việc hiểu rõ về tình trạng này là điều cần thiết để bảo vệ thị lực và phòng ngừa biến chứng nguy hiểm.

Ký sinh trùng ở mắt là gì?

Ký sinh trùng ở mắt là tình trạng các loài ký sinh trùng xâm nhập vào các cấu trúc nhãn cầu hoặc mô quanh nhãn cầu như kết mạc, giác mạc, dịch kính, võng mạc hoặc hốc mắt. Tùy theo loài và vị trí nhiễm, chúng có thể gây phản ứng viêm, hoại tử mô, hình thành nang hoặc u hạt, dẫn đến tổn thương cấu trúc thị giác và làm suy giảm thị lực, thậm chí mù lòa nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời.

Tác nhân gây bệnh có thể đến từ môi trường nước (ao hồ, bể bơi, nước giếng), đất nhiễm, hoặc thông qua vật chủ trung gian như chó, mèo, côn trùng truyền bệnh. Một số loài như Toxoplasma gondii có thể lây truyền qua đường tiêu hóa, chủ yếu khi con người ăn thịt sống hoặc thực phẩm nhiễm nang ký sinh trùng, trong khi các loài khác như Acanthamoeba thường lây qua tiếp xúc trực tiếp với mắt, đặc biệt ở người đeo kính áp tròng không đảm bảo vệ sinh.

Một số loại ký sinh trùng gây hại cho mắt đã được ghi nhận qua nhiều nghiên cứu y học:

Acanthamoeba: Loại amip sống tự do trong nước ngọt, đất ẩm, thường gây viêm giác mạc ở người đeo kính áp tròng.
Toxoplasma gondii: Tác nhân gây bệnh toxoplasmosis, có thể làm viêm võng mạc - màng mạch, đặc biệt ở người có hệ miễn dịch yếu.
Loa loa (giun chỉ): Di chuyển dưới kết mạc, đôi khi nhìn thấy bằng mắt thường khi nó bò qua nhãn cầu.
Onchocerca volvulus: Loài giun gây bệnh “mù lòa sông” (river blindness), lây truyền qua muỗi đen, phổ biến ở châu Phi.

Tùy loại ký sinh trùng, triệu chứng và mức độ nguy hiểm sẽ khác nhau, nhưng điểm chung là đều có khả năng gây tổn thương không hồi phục cho mắt.

*Ký sinh trùng ở mắt là tình trạng ký sinh trùng xâm nhập và phát triển ở các mô mắt*

Triệu chứng nhiễm ký sinh trùng ở vùng mắt dễ nhận biết

Biểu hiện của bệnh thường tiến triển theo từng giai đoạn, từ nhẹ đến nặng. Nhận biết sớm là yếu tố quan trọng giúp điều trị hiệu quả, tránh biến chứng mù lòa. Cụ thể:

Biểu hiện sớm của bệnh

Ở giai đoạn đầu, người bệnh thường gặp những triệu chứng sau:

Mắt đỏ, ngứa rát, cảm giác như có dị vật trong mắt.
Chảy nước mắt liên tục, sợ ánh sáng.
Nhìn mờ, khó tập trung vào vật thể.
Có thể thấy đốm trắng nhỏ hoặc vệt mờ trên giác mạc.

Các dấu hiệu này dễ bị nhầm với viêm kết mạc thông thường. Tuy nhiên, nếu kéo dài hoặc nặng dần, cần đi khám ngay để xác định nguyên nhân chính xác.

*Mắt đỏ là triệu chứng điển hình khi ký sinh trùng xâm nhập vào mắt*

Triệu chứng nâng cao và biến chứng nguy hiểm

Khi ký sinh trùng phát triển sâu trong mô mắt, các triệu chứng có thể nghiêm trọng hơn:

Sưng mí, đau nhức dữ dội quanh hốc mắt.
Mủ trong tiền phòng hoặc giác mạc.
Suy giảm thị lực nhanh chóng, đôi khi mù tạm thời.
Có thể nhìn thấy vật thể nhỏ di động dưới kết mạc (với giun chỉ Loa loa).

Theo các chuyên gia nhãn khoa, giai đoạn này cần được can thiệp y tế khẩn cấp, tránh để tổn thương lan rộng ra võng mạc và thần kinh thị giác.

Nguyên nhân và yếu tố làm tăng nguy cơ nhiễm bệnh

Không phải ai cũng có nguy cơ mắc bệnh, tuy nhiên một số thói quen sinh hoạt hoặc môi trường có thể làm tăng khả năng nhiễm ký sinh trùng tại mắt.

Một số yếu tố thường gặp gây nên tình trạng này gồm:

Tiếp xúc với nguồn nước ô nhiễm như ao hồ, bể bơi, nước giếng không qua xử lý.
Sử dụng kính áp tròng khi bơi, ngủ hoặc không vệ sinh đúng cách.
Ăn thịt sống hoặc tái, đặc biệt là thịt lợn, thịt cừu chứa nang ký sinh trùng Toxoplasma.
Tiếp xúc với động vật nuôi (mèo, chó) mang mầm bệnh mà không vệ sinh kỹ tay.

Ngoài ra, một số nhóm đối tượng có nguy cơ cao hơn gồm:

Người suy giảm miễn dịch (HIV/AIDS, người ghép tạng, bệnh nhân ung thư).
Trẻ nhỏ có hệ miễn dịch chưa hoàn thiện, dễ bị nhiễm ký sinh trùng.
Người làm việc trong môi trường ẩm thấp, thường xuyên tiếp xúc với đất hoặc nước bẩn.

Tỷ lệ nhiễm Toxoplasma gondii tại Việt Nam có xu hướng tăng do thói quen ăn thịt tái và tiếp xúc gần với vật nuôi mà không có biện pháp bảo hộ phù hợp.

*Ăn thịt sống hoặc tái là một nguyên nhân làm tăng nguy cơ mắt bị nhiễm ký sinh trùng*

Chẩn đoán và phương pháp điều trị ký sinh trùng ở vùng mắt

Chẩn đoán chính xác giúp xác định đúng loại ký sinh trùng và giai đoạn nhiễm, từ đó lựa chọn phác đồ điều trị hiệu quả. Dưới đây là phương pháp chẩn đoán và điều trị tình trạng nhiễm ký sinh trùng tại vùng mắt, cụ thể:

Các phương pháp chẩn đoán hiện nay

Bác sĩ nhãn khoa có thể chỉ định một hoặc nhiều phương pháp sau:

Soi tươi dịch tiết mắt: Xác định trực tiếp ký sinh trùng hoặc nang trong mẫu bệnh phẩm.
Xét nghiệm huyết thanh học: Phát hiện kháng thể chống lại Toxoplasma gondii hoặc Acanthamoeba.
Siêu âm nhãn cầu, chụp OCT: Đánh giá tổn thương sâu trong giác mạc và võng mạc.
Sinh thiết mô mắt: Áp dụng khi nghi ngờ ký sinh trùng nằm sâu hoặc có biến chứng nghiêm trọng.

*Soi tươi dịch tiết mắt giúp chẩn đoán ký sinh trùng xâm nhập vào vùng mắt*

Phương pháp điều trị phổ biến

Tùy theo loại ký sinh trùng và mức độ tổn thương, bác sĩ có thể chỉ định:

Thuốc nhỏ mắt kháng ký sinh trùng (thường dùng trong viêm giác mạc Acanthamoeba).
Thuốc kháng Toxoplasma dạng uống như pyrimethamine, sulfadiazine kết hợp acid folinic.
Phẫu thuật cắt bỏ mô nhiễm nếu ký sinh trùng xâm nhập sâu hoặc không đáp ứng điều trị nội khoa.

Việc điều trị cần được thực hiện dưới giám sát của bác sĩ chuyên khoa mắt. Người bệnh tuyệt đối không tự ý sử dụng thuốc hoặc nhỏ dung dịch dân gian vì có thể làm tình trạng viêm nhiễm nặng thêm.

Những điều cần biết để phòng ngừa ký sinh trùng ở vùng mắt

Phòng bệnh luôn dễ dàng và hiệu quả hơn chữa bệnh. Dưới đây là những biện pháp giúp hạn chế tối đa nguy cơ mắc ký sinh trùng ở vùng mắt:

Thói quen vệ sinh và sinh hoạt an toàn

Chỉ với những thay đổi nhỏ trong thói quen sinh hoạt, bạn đã có thể giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh:

Không đeo kính áp tròng khi tắm hồ bơi hoặc ngâm mình dưới sông, suối.
Rửa tay sạch bằng xà phòng trước khi chạm vào mắt hoặc đeo kính.
Hạn chế dụi mắt bằng tay bẩn.
Không dùng chung khăn mặt, mỹ phẩm hoặc dụng cụ chăm sóc mắt với người khác.

Chế độ ăn uống và sinh hoạt hợp lý

Chế độ ăn uống và chế độ sinh hoạt hợp lý cũng hỗ trợ phòng ngừa ký sinh trùng hiệu quả, cụ thể:

Ăn chín, uống sôi, tránh thực phẩm tái, sống.
Rửa sạch rau sống, trái cây dưới vòi nước trước khi ăn.
Tẩy giun định kỳ 6 tháng/lần, đặc biệt cho trẻ nhỏ.
Khám mắt định kỳ, đặc biệt với người có tiền sử viêm giác mạc hoặc sử dụng kính áp tròng lâu năm.

*Tẩy giun định kỳ 6 tháng/lần giúp phòng ngừa nhiễm ký sinh trùng*

Lưu ý với người nuôi thú cưng

Vật nuôi là nguồn trung gian phổ biến của nhiều loại ký sinh trùng, vì vậy cần:

Giữ vệ sinh chuồng trại, dọn phân thường xuyên.
Không để mèo, chó liếm mặt hoặc mắt trẻ em.
Tẩy giun cho vật nuôi định kỳ theo hướng dẫn thú y.

Ký sinh trùng ở mắt là tình trạng hiếm gặp nhưng cực kỳ nguy hiểm, có thể gây tổn thương giác mạc và mất thị lực vĩnh viễn nếu không điều trị sớm. Việc nhận biết các triệu chứng, thực hành vệ sinh đúng cách và chủ động thăm khám định kỳ là chìa khóa để bảo vệ “cửa sổ tâm hồn” của bạn. Chủ động phòng ngừa không chỉ giúp duy trì thị lực khỏe mạnh mà còn giảm nguy cơ lây nhiễm cho cộng đồng.