Kháng kháng sinh là gì? Nguyên nhân, hậu quả và cách phòng tránh

Trong nhiều năm gần đây, tình trạng kháng kháng sinh đang trở thành một trong những vấn đề y tế nghiêm trọng nhất toàn cầu. Dù bạn có thể chưa từng nghe qua cụm từ này, nhưng thực tế, nó ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe của mọi người - từ khả năng điều trị các bệnh thông thường đến nguy cơ tử vong do nhiễm trùng.

Kháng kháng sinh là gì?

Kháng kháng sinh là hiện tượng vi khuẩn thay đổi cấu trúc hoặc cơ chế sống của chúng, khiến kháng sinh - vốn được dùng để tiêu diệt hoặc ức chế sự phát triển của vi khuẩn không còn hiệu quả nữa.

Nói cách khác, kháng kháng sinh khiến thuốc kháng sinh “mất tác dụng”. Khi đó, những bệnh nhiễm khuẩn từng điều trị đơn giản bằng kháng sinh thông thường có thể trở nên nguy hiểm, khó chữa, thậm chí đe dọa tính mạng.

Nguyên nhân gây kháng kháng sinh

Hiện tượng kháng kháng sinh không xảy ra ngẫu nhiên mà thường bắt nguồn từ thói quen sử dụng thuốc không đúng cách trong cộng đồng. Dưới đây là những nguyên nhân phổ biến nhất:

Lạm dụng kháng sinh

Nhiều người có thói quen tự mua thuốc mà không qua thăm khám hoặc uống kháng sinh khi cảm cúm, ho nhẹ - trong khi đó là bệnh do virus, không cần dùng kháng sinh. Việc dùng thuốc bừa bãi khiến vi khuẩn tiếp xúc nhiều lần với thuốc và phát triển khả năng đề kháng.

Dùng thuốc không đủ liều

Một số người ngưng thuốc khi thấy đỡ mà không dùng hết liều bác sĩ kê. Điều này giúp vi khuẩn yếu sống sót và học cách kháng thuốc, dẫn đến tái phát và khó điều trị hơn về sau.

Chăn nuôi và nông nghiệp lạm dụng kháng sinh

Kháng sinh thường được trộn vào thức ăn chăn nuôi để kích thích tăng trưởng và phòng bệnh. Dư lượng kháng sinh tồn tại trong thực phẩm hoặc môi trường có thể tạo điều kiện cho vi khuẩn kháng thuốc lan rộng sang người.

Kiểm soát nhiễm khuẩn kém

Tại các bệnh viện hoặc phòng khám, nếu việc vệ sinh tay, khử khuẩn, xử lý rác thải y tế không được đảm bảo, vi khuẩn kháng thuốc có thể lan truyền nhanh chóng từ người bệnh sang người khỏe mạnh.

Hậu quả của kháng kháng sinh

Kháng kháng sinh không chỉ là vấn đề của riêng cá nhân mà là mối đe dọa toàn cầu đối với sức khỏe cộng đồng, kinh tế và y tế. Dưới đây là những hậu quả đáng lo ngại:

• Nhiễm trùng khó điều trị: Người mắc bệnh do vi khuẩn kháng thuốc thường mất nhiều thời gian nằm viện, phải điều trị bằng kháng sinh mạnh, gây nhiều tác dụng phụ hơn.
• Tăng tỷ lệ tử vong: Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), kháng kháng sinh có thể gây ra hàng triệu ca tử vong mỗi năm nếu không được kiểm soát hiệu quả. Một số bệnh như viêm phổi, nhiễm trùng máu hay viêm màng não có thể không còn thuốc điều trị hữu hiệu.
• Gánh nặng kinh tế: Thời gian điều trị kéo dài, thuốc đặc trị đắt tiền và chi phí nằm viện tăng khiến gánh nặng tài chính cho người bệnh và hệ thống y tế ngày càng lớn.
• Ảnh hưởng đến phẫu thuật và điều trị khác: Nhiều ca phẫu thuật, hóa trị hoặc ghép tạng cần dùng kháng sinh dự phòng. Nếu thuốc không còn tác dụng, nguy cơ nhiễm trùng hậu phẫu sẽ tăng cao, đe dọa tính mạng bệnh nhân.

Cách phòng tránh kháng kháng sinh hiệu quả

Kháng kháng sinh tuy là vấn đề y tế toàn cầu, nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát nếu mỗi người có ý thức và hành động đúng. Việc sử dụng kháng sinh hợp lý, giữ vệ sinh tốt và nâng cao hiểu biết cộng đồng chính là những bước quan trọng nhất giúp ngăn chặn tình trạng này.

Dùng kháng sinh đúng chỉ định của bác sĩ

Đây là nguyên tắc cơ bản nhưng quan trọng nhất.

• Chỉ dùng khi có đơn của bác sĩ, không tự ý mua thuốc hoặc dùng lại đơn cũ.
• Tuân thủ liều lượng và thời gian điều trị, không bỏ thuốc giữa chừng khi thấy đỡ bệnh.
• Không chia sẻ thuốc cho người khác, vì mỗi người có tình trạng nhiễm khuẩn khác nhau.

Việc tuân thủ hướng dẫn y khoa giúp tiêu diệt hoàn toàn vi khuẩn và ngăn chặn quá trình hình thành chủng kháng thuốc - nguyên nhân khiến bệnh dễ tái phát và khó điều trị hơn.

Giữ vệ sinh và tiêm phòng đầy đủ

Phòng bệnh tốt đồng nghĩa với giảm nhu cầu sử dụng kháng sinh.

• Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn, đặc biệt trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.
• Vệ sinh nơi ở, dụng cụ ăn uống và không gian sinh hoạt sạch sẽ, thoáng mát để hạn chế vi khuẩn phát triển.
• Tiêm phòng đầy đủ các loại vắc xin cần thiết giúp cơ thể có sẵn kháng thể, giảm nguy cơ mắc bệnh nhiễm khuẩn phải dùng kháng sinh.

Ăn uống an toàn, hạn chế thực phẩm có dư lượng kháng sinh

Thực phẩm nhiễm kháng sinh từ quá trình chăn nuôi có thể gián tiếp khiến vi khuẩn kháng thuốc lây sang người.

• Mua thực phẩm từ nguồn gốc rõ ràng, có chứng nhận an toàn.
• Rửa sạch và nấu chín kỹ thịt, cá, trứng trước khi ăn.
• Hạn chế ăn thực phẩm tươi sống khi không biết rõ nguồn gốc.
• Ưu tiên rau củ quả tươi, giúp tăng sức đề kháng tự nhiên.

Một chế độ ăn lành mạnh không chỉ bảo vệ sức khỏe mà còn góp phần giảm thiểu lan truyền vi khuẩn kháng thuốc trong cộng đồng.

Hạn chế lạm dụng kháng sinh trong nông nghiệp

Việc sử dụng kháng sinh tràn lan trong chăn nuôi là nguồn phát tán lớn của vi khuẩn kháng thuốc. Các cơ sở sản xuất nên:

• Kiểm soát chặt chẽ việc dùng thuốc trong vật nuôi.
• Thay thế bằng vắc xin thú y hoặc biện pháp sinh học giúp phòng bệnh an toàn hơn.
• Tuân thủ quy trình chăn nuôi sạch, an toàn sinh học, vừa bảo vệ người tiêu dùng, vừa góp phần bảo vệ môi trường.

Nâng cao nhận thức cộng đồng

Hiểu đúng về kháng sinh là chìa khóa quan trọng trong phòng chống kháng kháng sinh.

• Mỗi người cần biết rằng kháng sinh không chữa được bệnh do virus như cảm cúm hay viêm họng thông thường.
• Truyền thông và giáo dục sức khỏe nên được đẩy mạnh để giúp cộng đồng hiểu rõ tác hại của việc lạm dụng thuốc.
• Cơ sở y tế, trường học, gia đình đều có thể góp phần xây dựng thói quen sử dụng thuốc an toàn, có trách nhiệm.

Kháng kháng sinh là một kẻ thù thầm lặng nhưng cực kỳ nguy hiểm. Mỗi người đều có thể góp phần ngăn chặn bằng cách sử dụng kháng sinh đúng cách, giữ gìn vệ sinh, tiêm phòng đầy đủ và nói “không” với việc tự ý dùng thuốc. Một hành động nhỏ hôm nay có thể giúp bảo vệ tính mạng của hàng triệu người trong tương lai.