Tiểu đường thai kỳ là gì? Triệu chứng, nguyên nhân, chẩn đoán và điều trị

Tiểu đường thai kỳ là một dạng tiểu đường chỉ xuất hiện trong thời gian mang thai, khi lượng đường trong máu tăng quá cao. Tình trạng này xảy ra khi các hormone từ nhau thai cản trở khả năng sử dụng hoặc sản xuất insulin của cơ thể bạn. Insulin là hormone giúp điều hòa lượng đường trong máu. Khi lượng đường trong máu quá cao, có thể dẫn đến các biến chứng trong thai kỳ.

Tiểu đường thai kỳ thường xuất hiện vào giữa thai kỳ, khoảng từ tuần thứ 24 đến tuần thứ 28. Bác sĩ sản khoa của bạn sẽ chỉ định xét nghiệm máu để kiểm tra tình trạng này.

Việc bạn mắc tiểu đường thai kỳ không có nghĩa là bạn đã bị tiểu đường từ trước khi mang thai. Tình trạng này chỉ xuất hiện do quá trình mang thai. Nếu bạn đã mắc tiểu đường tuýp 1 hoặc tuýp 2 trước khi mang thai sẽ có những thách thức riêng trong quá trình thai kỳ.

Những dấu hiệu và triệu chứng của tiểu đường thai kỳ

Tiểu đường thai kỳ phần lớn các trường hợp không có triệu chứng rõ ràng, do đó việc sàng lọc định kỳ trong thai kỳ rất quan trọng. Tuy nhiên, một số triệu chứng có thể bao gồm:

• Khát nước nhiều bất thường;
• Tiểu nhiều, đặc biệt vào ban đêm;
• Mệt mỏi, đau đầu;
• Nhịn đói, tăng cân nhanh trong thai kỳ;
• Mờ mắt, nhiễm trùng âm đạo tái đi tái lại.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh tiểu đường thai kỳ

Việc không kiểm soát được lượng đường huyết trong phạm vi an toàn có thể dẫn đến các biến chứng cho cả mẹ và thai nhi. Tiểu đường thai kỳ làm tăng nguy cơ gặp phải các vấn đề sau:

• Sinh mổ (mổ lấy thai): Nếu thai nhi phát triển quá lớn.
• Tiền sản giật: Tình trạng tăng huyết áp trong thai kỳ, có thể nguy hiểm cho cả mẹ và bé.
• Nguy cơ mắc tiểu đường tuýp 2 trong tương lai: Phụ nữ từng bị tiểu đường thai kỳ có nguy cơ cao hơn bị tiểu đường type 2 sau này.

Nếu mẹ bị tiểu đường thai kỳ, em bé có nguy cơ cao gặp các vấn đề sau:

• Cân nặng khi sinh cao bất thường (thai to).
• Gặp khó khăn về hô hấp sau sinh.
• Hạ đường huyết sau sinh có thể gây co giật ở trẻ sơ sinh.
• Tăng nguy cơ béo phì trong tương lai.
• Sinh non.
• Nguy cơ mắc tiểu đường tuýp 2 khi trưởng thành.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bạn nên gặp bác sĩ ngay khi có những dấu hiệu nghi ngờ tiểu đường thai kỳ, hoặc trong các trường hợp sau:

• Đang mang thai và đến tuần thai thứ 24 - 28.
• Cảm thấy mệt mỏi quá mức, đi tiểu nhiều, khát nước bất thường, hoặc tăng cân không kiểm soát.
• Có yếu tố nguy cơ cao như chỉ số BMI lớn hơn 25, tiền sử sinh con nặng cân (>4kg), tiền sử gia đình có người mắc tiểu đường, từng bị tiểu đường thai kỳ ở lần mang thai trước, mắc hội chứng buồng trứng đa nang.
• Xuất hiện các biến chứng như tăng huyết áp, protein niệu, hoặc dấu hiệu phù chân nghiêm trọng.

Tiểu đường thai kỳ bắt nguồn từ việc thay đổi nội tiết tố và cách cơ thể chuyển hóa thức ăn thành năng lượng.

Một loại hormone gọi là insulin có nhiệm vụ phân giải đường từ thực phẩm và đưa chúng vào các tế bào để sử dụng làm năng lượng. Insulin giúp duy trì mức đường huyết trong máu ở mức ổn định và khỏe mạnh. Tuy nhiên, nếu insulin hoạt động không hiệu quả hoặc cơ thể không sản xuất đủ insulin, lượng đường sẽ tích tụ trong máu và dẫn đến bệnh tiểu đường.

Trong thai kỳ, các hormone do nhau thai tiết ra có thể can thiệp vào hoạt động của insulin, làm giảm hiệu quả kiểm soát đường huyết của cơ thể. Khi insulin không còn điều hòa được lượng đường trong máu như bình thường, sẽ dẫn đến tiểu đường thai kỳ.

Những ai có nguy cơ mắc bệnh tiểu đường thai kỳ?

Tiểu đường thai kỳ có thể xảy ra ở bất kỳ thai phụ nào, bạn sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn nếu:

• Phụ nữ trên 25 tuổi khi mang thai.
• Người bị thừa cân hoặc béo phì trước khi mang thai.
• Người có tiền sử gia đình bị đái tháo đường tuýp 2 (cha, mẹ, anh chị em ruột).
• Từng bị tiểu đường thai kỳ ở lần mang thai trước.
• Đã từng sinh con nặng cân (trên 4kg) hoặc thai to dù chưa được chẩn đoán tiểu đường thai kỳ trước đó.
• Từng sinh con bị dị tật bẩm sinh hoặc thai chết lưu không rõ nguyên nhân.
• Người có tiền sử rối loạn dung nạp glucose hoặc tiền đái tháo đường.
• Phụ nữ bị buồng trứng đa nang do ảnh hưởng tới chuyển hóa insulin.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường thai kỳ

Các yếu tố dưới đây không trực tiếp gây bệnh nhưng có thể làm tăng khả năng mắc tiểu đường thai kỳ:

• Chế độ ăn uống nhiều tinh bột tinh luyện và đường đơn, ít rau và chất xơ.
• Lối sống ít vận động, ngồi nhiều, không tập thể dục.
• Tăng cân nhanh trong thai kỳ, vượt mức khuyến cáo.
• Từng bị cao huyết áp, rối loạn lipid máu hoặc hội chứng chuyển hóa.
• Mắc các bệnh nội tiết hoặc chuyển hóa khác ảnh hưởng đến insulin.
• Thai đôi, thai ba khiến tăng tải trọng lên cơ thể, tăng nguy cơ rối loạn đường huyết.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán tiểu đường thai kỳ

Bác sĩ sẽ kiểm tra tiểu đường thai kỳ cho bạn vào khoảng tuần thứ 24 đến 28 của thai kỳ. Hầu hết các bác sĩ đều cho rằng đây là thời điểm tốt nhất để có được kết quả chính xác nhất. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định sàng lọc sớm hơn, đặc biệt nếu bạn có các yếu tố nguy cơ dẫn đến tiểu đường thai kỳ.

Trong thời gian mang thai, bác sĩ sẽ kiểm tra lượng đường huyết của bạn thông qua xét nghiệm máu. Thông thường, xét nghiệm đầu tiên là một xét nghiệm sàng lọc, nhằm xác định những người có nguy cơ cao mắc tiểu đường thai kỳ. Nếu bạn không đạt trong xét nghiệm sàng lọc này, bác sĩ sẽ chỉ định một xét nghiệm máu thứ hai toàn diện hơn.

Điều trị tiểu đường thai kỳ

Nếu bạn bị tiểu đường thai kỳ, bạn sẽ cần được khám thai thường xuyên hơn trong suốt thai kỳ. Bác sĩ sản khoa sẽ muốn:

• Theo dõi sự phát triển của thai nhi: Việc này thường bao gồm một vài lần siêu âm bổ sung để đảm bảo thai nhi không phát triển quá lớn.
• Đánh giá các chỉ số đường huyết của bạn: Thường thì bác sĩ sẽ trao đổi về tần suất đường huyết của bạn tăng hoặc giảm, và xem xét xu hướng chung của các chỉ số đường huyết trong nhiều ngày.

Để theo dõi đường huyết tại nhà, bạn sẽ cần một thiết bị gọi là máy đo đường huyết và bạn sẽ cần ghi lại các bữa ăn và kết quả đo đường huyết. Bác sĩ sẽ xem lại các chỉ số này theo từng đợt. Đôi khi, bác sĩ có thể cần điều chỉnh chế độ ăn - như giảm lượng tinh bột - để giúp đường huyết ổn định.

Tuy nhiên, một số trường hợp có thể cần dùng thuốc như insulin để kiểm soát đường huyết. Tần suất tiêm insulin phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Bác sĩ sẽ hướng dẫn bạn cách tiêm, thời điểm tiêm và liều lượng cụ thể. Nếu cần dùng insulin để kiểm soát tiểu đường, điều quan trọng là bạn phải tuân thủ đúng chỉ định của bác sĩ.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của tiểu đường thai kỳ

Việc duy trì chế độ sinh hoạt lành mạnh và chế độ dinh dưỡng tối ưu là yếu tố then chốt giúp phụ nữ mang thai kiểm soát tốt đường huyết và giảm nguy cơ mắc hoặc diễn tiến nặng của tiểu đường thai kỳ.

Chế độ sinh hoạt:

• Duy trì vận động nhẹ nhàng, như đi bộ 20 - 30 phút sau bữa ăn hoặc tập yoga dành cho bà bầu.
• Nên ngủ từ 7 - 8 tiếng mỗi ngày và tạo không gian ngủ yên tĩnh, thoáng mát.
• Áp dụng các phương pháp thư giãn như hít thở sâu, thiền, nghe nhạc nhẹ.
• Tránh hút thuốc và khói thuốc làm giảm nguy cơ tiểu đường thai kỳ cũng như tránh ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi.

Chế độ dinh dưỡng:

• Ưu tiên thực phẩm ít đường, nhiều chất xơ như rau xanh, đậu, ngũ cốc nguyên cám, trái cây có chỉ số đường huyết thấp (ổi, táo, bưởi...).
• Hạn chế tinh bột tinh chế và đường đơn như bánh mì trắng, nước ngọt có gas, kẹo, chè...
• Đảm bảo đủ đạm, vitamin và khoáng chất cung cấp từ cá, thịt nạc, trứng, sữa không đường, trái cây tươi.
• Uống đủ nước khoảng 2 - 2.5 lít/ngày, tránh đồ uống có đường hoặc chứa caffeine cao.

Phòng ngừa tiểu đường thai kỳ

Mặc dù không phải lúc nào cũng có thể phòng ngừa hoàn toàn tiểu đường thai kỳ nhưng bạn vẫn có thể giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh thông qua cách xây dựng lối sống lành mạnh:

• Duy trì cân nặng hợp lý trước khi mang thai.
• Hạn chế thực phẩm chứa nhiều đường đơn, chất béo bão hòa và tinh bột tinh luyện (bánh ngọt, nước ngọt, cơm trắng nhiều).
• Chia nhỏ bữa ăn trong ngày để tránh đường huyết tăng đột ngột.
• Tập thể dục đều đặn như đi bộ nhanh, yoga cho bà bầu, bơi lội nhẹ nhàng.
• Khám thai định kỳ đầy đủ giúp phát hiện sớm tiểu đường thai kỳ cũng như theo dõi sát sự phát triển của thai nhi.
• Nghỉ ngơi đầy đủ, ngủ từ 7 - 8 tiếng mỗi đêm và thư giãn bằng các phương pháp như thiền, đọc sách hoặc nghe nhạc nhẹ.