Hướng dẫn lập kế hoạch chăm sóc bệnh nhân nhồi máu cơ tim để phục hồi nhanh chóng

Nhồi máu cơ tim xảy ra khi động mạch vành bị tắc nghẽn, dẫn đến thiếu máu nuôi dưỡng cơ tim, gây hoại tử mô. Nguyên nhân thường gặp bao gồm xơ vữa động mạch, huyết khối, tăng huyết áp, đái tháo đường, hút thuốc lá và lối sống ít vận động. Theo các chuyên gia tim mạch, chăm sóc bệnh nhân nhồi máu cơ tim không chỉ tập trung vào điều trị y khoa mà còn bao gồm hỗ trợ toàn diện về thể chất, tinh thần và dinh dưỡng. 

Nguyên nhân dẫn đến nhồi máu cơ tim

Nhồi máu cơ tim hình thành khi dòng máu nuôi dưỡng cơ tim bị cản trở đột ngột hoặc giảm sút nghiêm trọng. Thủ phạm chính thường là sự hẹp tắc động mạch vành do sự tích lũy lâu ngày của chất béo, cholesterol cùng các hợp chất khác tạo nên các mảng xơ vữa. Quá trình xơ vữa động mạch diễn ra âm thầm theo thời gian, làm thành mạch dày cứng và lòng mạch dần bị thu hẹp.

Khi các mảng xơ vữa mất ổn định, chúng dễ nứt vỡ, khiến tiểu cầu và các yếu tố đông máu nhanh chóng tập trung tạo thành cục máu đông (huyết khối). Sự xuất hiện của huyết khối làm tắc nghẽn hoàn toàn hoặc gần như hoàn toàn động mạch vành, khiến cơ tim thiếu hụt oxy nghiêm trọng. Nếu tình trạng này kéo dài, các tế bào cơ tim sẽ bị tổn thương không hồi phục, gây ra cơn nhồi máu cơ tim điển hình với triệu chứng đau thắt ngực lan ra cổ, vai, hàm hoặc tay.

Ngoài yếu tố trực tiếp từ mảng xơ vữa, có hai nhóm yếu tố nguy cơ góp phần thúc đẩy bệnh. Thứ nhất là các yếu tố không thể thay đổi như tuổi tác (càng lớn tuổi nguy cơ càng cao), giới tính nam và di truyền. Thứ hai là các yếu tố có thể thay đổi, thường gắn với thói quen và sức khỏe như hút thuốc lá, lạm dụng rượu bia, tăng cholesterol, tăng huyết áp, tiểu đường, béo phì và ít vận động. Thêm vào đó, áp lực tâm lý kéo dài, căng thẳng hay trầm cảm cũng làm gia tăng nguy cơ khởi phát nhồi máu cơ tim.

Xây dựng kế hoạch chăm sóc bệnh nhân nhồi máu cơ tim 

Để thiết lập một kế hoạch chăm sóc toàn diện cho người bệnh nhồi máu cơ tim, bước đầu tiên và quan trọng nhất là tiến hành đánh giá ban đầu. Quá trình này giúp bác sĩ nắm được tình trạng hiện tại, nguy cơ tiềm ẩn cũng như yếu tố tác động từ bên ngoài, từ đó đưa ra hướng điều trị phù hợp. Các nội dung đánh giá cần thực hiện bao gồm:

• Kiểm tra dấu hiệu sinh tồn: Đo và theo dõi nhịp tim, huyết áp, nhịp thở và SpO₂ để đánh giá sự ổn định tuần hoàn - hô hấp, phát hiện sớm biến chứng như rối loạn nhịp tim, phù phổi cấp, sốc tim.
• Khai thác tiền sử bệnh: Làm rõ đặc điểm cơn đau ngực, thời gian khởi phát, diễn biến triệu chứng và bệnh lý nền để định hình chiến lược điều trị và dự báo tiên lượng.
• Đánh giá triệu chứng lâm sàng: Theo dõi biểu hiện ngoài đau ngực như khó thở, chóng mặt, buồn nôn, đổ mồ hôi, ngất xỉu nhằm hỗ trợ chẩn đoán và xử trí kịp thời.
• Xác định yếu tố nguy cơ: Phân loại yếu tố nguy cơ không thể thay đổi như tuổi, giới tính, di truyền và yếu tố có thể kiểm soát như hút thuốc, tăng huyết áp, tiểu đường và rối loạn mỡ máu.
• Rà soát thuốc đang sử dụng: Kiểm tra danh mục thuốc bệnh nhân dùng để phát hiện thuốc có khả năng làm nặng thêm tình trạng tim mạch hoặc gây tương tác bất lợi.
• Đánh giá yếu tố tâm lý: Nhận diện tình trạng căng thẳng, lo âu có thể khởi phát hoặc làm nặng thêm cơn đau ngực, hỗ trợ tâm lý song song điều trị y khoa.
• Đánh giá cận lâm sàng: Thực hiện điện tâm đồ, xét nghiệm troponin, siêu âm tim trong 24 - 48 giờ đầu để xác định mức độ tổn thương cơ tim.
• Các kiểm tra chuyên sâu: Trong trường hợp cần thiết, chỉ định chụp CT mạch vành hoặc chụp động mạch vành xâm lấn để vừa chẩn đoán vừa can thiệp tái thông dòng máu.

Lập kế hoạch và thực hiện chăm sóc

Sau khi hoàn tất quá trình đánh giá ban đầu, bước tiếp theo trong kế hoạch chăm sóc bệnh nhân nhồi máu cơ tim là xây dựng các biện pháp điều trị, theo dõi và hỗ trợ. Mục tiêu chung là giảm nhẹ triệu chứng, cải thiện tuần hoàn - hô hấp, kiểm soát bệnh lý đi kèm, ổn định tâm lý và nâng cao hiểu biết của người bệnh.

Giảm triệu chứng đau ngực

Một trong những biểu hiện điển hình và gây khó chịu nhất của nhồi máu cơ tim là đau thắt ngực. Giảm nhẹ triệu chứng này không chỉ giúp bệnh nhân thoải mái hơn mà còn hạn chế gánh nặng cho tim.

• Sử dụng nitrat hoặc morphin khi có chỉ định: Nitrat giúp giãn tĩnh mạch và mạch vành, giảm tiền gánh và nhu cầu oxy cơ tim. Morphin hỗ trợ giảm đau trong trường hợp nitrat không đáp ứng.
• Bổ sung oxy khi SpO₂ < 90% hoặc PaO₂ < 60 mmHg để ngăn tình trạng thiếu oxy máu, đồng thời theo dõi liên tục độ bão hòa oxy.

Cải thiện lưu lượng máu

Tổn thương cơ tim bắt nguồn từ tình trạng thiếu máu cục bộ. Do đó, việc đảm bảo lưu lượng máu ổn định là ưu tiên quan trọng trong chăm sóc.

• Hạn chế hoạt động gắng sức, tạo không gian yên tĩnh để giảm tiêu hao năng lượng của tim.
• Hỗ trợ tâm lý, khuyến khích hít thở sâu và thư giãn.
• Theo dõi tình trạng tưới máu ngoại vi, lượng nước tiểu, dấu hiệu phù và thay đổi tri giác.
• Đánh giá chức năng tiêu hóa, phát hiện sớm tình trạng rối loạn nhu động ruột.
• Áp dụng các phương pháp tái tưới máu như can thiệp mạch vành qua da, đặt stent hoặc phẫu thuật bắc cầu động mạch vành khi có chỉ định.

Cải thiện trao đổi khí ở phổi

Khó thở là triệu chứng thường gặp, đặc biệt khi tim không đủ khả năng bơm máu. Việc hỗ trợ hô hấp sẽ giúp bệnh nhân dễ chịu hơn và hạn chế biến chứng.

• Cung cấp oxy kết hợp thuốc hỗ trợ.
• Hướng dẫn bệnh nhân nghỉ ngơi trên giường ở tư thế nửa nằm nửa ngồi để giảm khó thở.
• Khuyến khích thay đổi tư thế thường xuyên nhằm ngăn dịch ứ đọng phổi.

Kiểm soát điều trị bệnh lý đi kèm

Nhồi máu cơ tim thường đi kèm với nhiều bệnh lý nền, do đó kiểm soát tốt các tình trạng này góp phần cải thiện tiên lượng lâu dài.

• Điều trị tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn lipid máu, béo phì theo phác đồ.
• Kết hợp thay đổi lối sống: Chế độ ăn khoa học, hạn chế muối và chất béo bão hòa, duy trì vận động phù hợp.
• Quản lý cân nặng để giảm gánh nặng cho tim.

Giảm lo lắng 

Tâm trạng bất an có thể làm tăng gánh nặng cho hệ tim mạch. Vì vậy, việc ổn định tâm lý đóng vai trò quan trọng trong chăm sóc.

• Người thân và nhân viên y tế cần động viên, chia sẻ để giảm sợ hãi cho bệnh nhân.
• Tạo môi trường nghỉ ngơi yên tĩnh, đảm bảo giấc ngủ trọn vẹn.
• Khuyến khích bệnh nhân tham gia quyết định trong kế hoạch điều trị để tăng sự chủ động.
• Khi cần thiết, bác sĩ có thể kê thuốc chống lo âu hoặc thuốc ngủ liều thấp.

Chăm sóc bệnh nhân nhồi máu cơ tim là một quá trình phức tạp, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa bác sĩ, điều dưỡng, gia đình và chính người bệnh. Việc đánh giá ban đầu chính xác, xây dựng kế hoạch chăm sóc toàn diện và thực hiện các biện pháp can thiệp kịp thời sẽ giúp giảm đau, cải thiện tuần hoàn - hô hấp, kiểm soát bệnh lý đi kèm và hỗ trợ tinh thần cho người bệnh. Bên cạnh điều trị y khoa, thay đổi lối sống có vai trò quan trọng trong phòng ngừa tái phát.