Hồng ban cố định nhiễm sắc​ là gì? Những thông tin quan trọng

Hồng ban cố định nhiễm sắc là một phản ứng da dạng dị ứng với thuốc, biểu hiện bằng các mảng đỏ, sậm màu hoặc phồng rộp xuất hiện lặp lại ở cùng một vị trí mỗi khi tái sử dụng tác nhân gây dị ứng. Đây là tình trạng da liễu đặc biệt, thường bị nhầm lẫn với nhiều vấn đề ngoài da khác. Vậy hồng ban cố định nhiễm sắc là gì? Cùng tìm hiểu qua bài viết dưới đây.

Hồng ban cố định nhiễm sắc là gì?

Hồng ban cố định nhiễm sắc (Fixed Drug Eruption - FDE) là một phản ứng da đặc hiệu, xảy ra do quá mẫn với thuốc hoặc một số tác nhân hóa học. Đặc điểm điển hình của tình trạng này là các tổn thương da có màu đỏ tím, có thể phồng rộp, thường xuất hiện tái đi tái lại tại cùng một vị trí khi người bệnh tiếp xúc lại với cùng một dị nguyên.

Tổn thương thường xuất hiện sau vài giờ đến vài ngày kể từ khi dùng thuốc và có thể để lại vết tăng sắc tố sau khi lành. Hồng ban cố định nhiễm sắc có thể gặp ở cả hai giới và phổ biến hơn ở người trưởng thành. Một số nghiên cứu cho thấy mối liên hệ giữa yếu tố di truyền (như HLA-A30) với nguy cơ mắc FDE do một số thuốc, điển hình là cotrimoxazole. Nhận diện sớm và loại bỏ tác nhân gây dị ứng là chìa khóa để kiểm soát bệnh lý này.

Nguyên nhân của hiện tượng hồng ban cố định nhiễm sắc

Hồng ban cố định nhiễm sắc là phản ứng quá mẫn muộn typ IV, trong đó tế bào lympho T CD8+ giữ vai trò trung tâm, đặc biệt tại các vị trí da bị tổn thương lặp đi lặp lại. Sự hoạt hóa của interleukin-15 (IL-15) được cho là yếu tố quan trọng thúc đẩy sự tồn tại và phản ứng của các tế bào T tại vùng da đã từng bị kích ứng, dẫn đến hiện tượng tái phát tại cùng một vị trí sau mỗi lần tiếp xúc với dị nguyên.

Tác nhân gây hồng ban cố định nhiễm sắc chủ yếu là thuốc, đặc biệt khi dùng qua đường uống. Nhóm thuốc thường gặp bao gồm:

• Thuốc kháng sinh: Cotrimoxazole, tetracycline, penicillin, metronidazole, rifampicin, erythromycin, quinolone, dapsone.
• Thuốc chống viêm, giảm đau: Paracetamol, nhóm NSAID (ibuprofen, diclofenac…).
• Thuốc chống nấm toàn thân: Như fluconazole.
• Thuốc an thần, chống co giật: Carbamazepine, barbiturat, benzodiazepine.
• Thuốc điều trị tăng huyết áp: Như thuốc chẹn kênh canxi, thuốc ức chế men chuyển (ACE inhibitors).
• Các thuốc khác: Cetirizine, pseudoephedrine, omeprazole, sulphasalazine.

Ngoài thuốc, một số thực phẩm và thực phẩm chức năng cũng có thể liên quan đến phản ứng dị ứng này, bao gồm: Măng tây, hạt điều, đậu phộng, kiwi, dâu tây, keo ong...

Các đặc điểm lâm sàng của hồng ban cố định nhiễm sắc

Hồng ban cố định nhiễm sắc là một dạng phản ứng da đặc trưng bởi tổn thương tái phát tại cùng vị trí khi tiếp xúc lại với dị nguyên, chủ yếu là thuốc. Tổn thương thường xuất hiện dưới dạng dát hoặc mảng tròn, bầu dục, có màu đỏ hoặc tím, ranh giới rõ, đơn độc hoặc đa ổ. Bề mặt có thể có bọng nước hoặc trợt, ít khi gây triệu chứng cơ năng, nhưng đôi khi người bệnh cảm thấy ngứa hoặc đau rát nhẹ. Sau vài ngày đến vài tuần, tổn thương bong vảy và để lại vùng tăng sắc tố sau viêm kéo dài.

Hình thái lâm sàng phổ biến nhất là thể sắc tố khu trú. Tuy nhiên, bệnh còn có nhiều thể khác:

• Thể niêm mạc: Tổn thương xuất hiện ở môi, lưỡi, khẩu cái cứng hoặc vùng sinh dục. Bọng nước và trợt là dấu hiệu phổ biến, có thể kèm theo tổn thương da. Tác nhân thường gặp gồm cotrimoxazole và naproxen.
• Thể không tăng sắc tố: Thường biểu hiện đối xứng, không để lại vết tăng sắc tố sau khi lành. Có liên quan đến thuốc piroxicam và pseudoephedrine.
• Thể lan tỏa: Nhiều thương tổn xuất hiện đồng thời, đôi khi có hình bia bắn tương tự như hồng ban đa dạng.
• Thể bọng nước toàn thân: Hiếm gặp nhưng nặng, có nhiều bọng nước lớn, trợt da, chiếm <10% diện tích cơ thể, thường kèm sốt và đau khớp. Niêm mạc thường không bị tổn thương.

Biến chứng có thể xảy ra bao gồm tăng sắc tố kéo dài, tái phát nhiều lần, bọng nước lan tỏa gây mất nước, rối loạn điện giải và nhiễm trùng thứ phát, đặc biệt khi có tổn thương da rộng. Việc nhận biết chính xác hình thái lâm sàng giúp định hướng chẩn đoán và điều trị hiệu quả.

Chẩn đoán hồng ban cố định nhiễm sắc

Trong đợt đầu tiên, bệnh có thể dễ bị nhầm lẫn với các bệnh lý da khác, do đó chẩn đoán thường trở nên rõ ràng hơn khi người bệnh có tiền sử tái phát tổn thương ở cùng một vị trí sau khi dùng lại một loại thuốc.

Một số phương pháp hỗ trợ chẩn đoán bao gồm:

• Sinh thiết da: Trong tổn thương sớm, mô bệnh học cho thấy viêm thượng bì và trung bì nông, thoái hóa không bào, tế bào dị sừng, phù nề, thâm nhiễm lympho và bạch cầu ái toan quanh mạch. Tổn thương muộn có thể thấy đại thực bào ăn sắc tố trong lớp bì nông.
• Test kích thích đường uống: Dùng liều thấp của thuốc nghi ngờ dưới sự giám sát y tế để xác định nguyên nhân. Test này chống chỉ định ở bệnh nhân có tiền sử hồng ban cố định nhiễm sắc dạng bọng nước lan tỏa do nguy cơ phản ứng nặng.
• Test áp: Bôi thuốc nghi ngờ lên da để kiểm tra phản ứng. Tuy nhiên, độ nhạy của test này chỉ khoảng 50%.

Phương pháp điều trị hồng ban cố định nhiễm sắc

Việc điều trị hồng ban cố định nhiễm sắc cần được thực hiện sớm và đúng cách để ngăn ngừa biến chứng. Các biện pháp điều trị cụ thể bao gồm:

• Ngừng ngay thuốc nghi ngờ gây dị ứng: Đây là bước điều trị quan trọng nhất, giúp ngăn chặn tổn thương tiến triển và phòng ngừa đợt tái phát sau này.
• Tránh dùng lại thuốc liên quan: Bệnh nhân cần ghi nhớ và tuyệt đối không sử dụng lại thuốc từng gây phản ứng, đồng thời cảnh báo với nhân viên y tế khi điều trị bệnh khác.
• Sử dụng corticosteroid tại chỗ: Dùng cho tổn thương khu trú, có tác dụng giảm viêm, ngứa và thúc đẩy quá trình phục hồi biểu mô da.
• Dùng corticosteroid toàn thân (uống hoặc tiêm): Áp dụng trong trường hợp tổn thương lan rộng, có phản ứng viêm nặng hoặc ảnh hưởng đến niêm mạc.
• Chăm sóc đặc biệt trong trường hợp nặng: Với thể bọng nước lan tỏa toàn thân, bệnh nhân cần nhập viện, theo dõi tại đơn vị bỏng hoặc khoa da liễu, kiểm soát mất nước, điện giải và phòng ngừa nhiễm trùng.

Hồng ban cố định nhiễm sắc là một phản ứng da nghiêm trọng liên quan đến việc sử dụng thuốc, có xu hướng tái phát tại cùng một vị trí khi tiếp xúc lại với tác nhân gây dị ứng. Mặc dù phần lớn các trường hợp đều diễn tiến lành tính, nếu không được nhận diện và xử trí kịp thời, bệnh có thể để lại tăng sắc tố kéo dài. Hy vọng những thông tin trong bài viết sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về hồng ban cố định nhiễm sắc và chủ động hơn trong việc phòng ngừa cũng như chăm sóc sức khỏe bản thân.