Hoại tử ruột là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Hoại tử ruột là tình trạng một phần hoặc toàn bộ mô ruột bị chết do thiếu máu nuôi dưỡng, thường liên quan đến sự tắc nghẽn hoặc giảm lưu lượng máu đến ruột. Đây là một cấp cứu nội - ngoại khoa nghiêm trọng, nếu không được xử trí kịp thời có thể dẫn đến nhiễm trùng huyết, sốc và tử vong.

Tình trạng này có thể xảy ra ở bất kỳ độ tuổi nào nhưng phổ biến hơn ở trẻ sơ sinh thiếu tháng (dưới dạng viêm ruột hoại tử - NEC) và người lớn tuổi mắc các bệnh lý tim mạch, xơ vữa động mạch hoặc rối loạn đông máu. Ngoài ra, bệnh cũng có thể xảy ra sau các phẫu thuật ổ bụng hoặc trong những tình huống làm giảm tưới máu toàn thân.

Tùy vào nguyên nhân và mức độ tổn thương, hoại tử ruột có thể biểu hiện từ âm thầm đến dữ dội với các triệu chứng như đau bụng, sốt, nôn, tiêu chảy ra máu hoặc chướng bụng. Việc chẩn đoán sớm bằng hình ảnh học, xét nghiệm và can thiệp điều trị đúng thời điểm là chìa khóa để cải thiện tiên lượng và giảm nguy cơ tử vong.

Những dấu hiệu và triệu chứng của hoại tử ruột

Những dấu hiệu và triệu chứng của hoại tử ruột có thể khởi phát âm thầm hoặc dữ dội, tùy thuộc vào nguyên nhân và mức độ tổn thương. Các biểu hiện thường gặp bao gồm:

• Đau bụng dữ dội, có thể khu trú hoặc lan tỏa, thường không tương xứng với thăm khám thực thể.
• Chướng bụng, đầy hơi, bụng căng cứng.
• Buồn nôn và nôn, đôi khi có máu.
• Tiêu chảy, có thể kèm theo máu hoặc chất nhầy.
• Sốt, ớn lạnh, dấu hiệu nhiễm trùng toàn thân.
• Nhịp tim nhanh, huyết áp hạ, dấu hiệu của sốc.
• Phân có máu hoặc màu đen, dấu hiệu của xuất huyết tiêu hóa.
• Ngừng nhu động ruột, không xì hơi hoặc đi ngoài, đi kèm đau và bí trung đại tiện.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh hoại tử ruột

Hoại tử ruột là tình trạng nguy hiểm, có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng nếu không được điều trị kịp thời. Một trong những biến chứng phổ biến nhất là thủng ruột, khiến vi khuẩn và dịch tiêu hóa tràn vào ổ bụng, gây viêm phúc mạc - một tình trạng nhiễm trùng nguy kịch. 

Ngoài ra, người bệnh có thể gặp nhiễm trùng huyết (nhiễm khuẩn huyết), dễ dẫn đến suy đa cơ quan và tử vong. Các biến chứng lâu dài khác có thể bao gồm hẹp ruột do sẹo xơ hóa, hội chứng ruột ngắn nếu phải cắt bỏ phần lớn ruột, và suy dinh dưỡng do giảm hấp thu. Vì vậy, hoại tử ruột được xem là một cấp cứu ngoại khoa cần xử trí nhanh chóng.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bạn nên gặp bác sĩ ngay khi có những dấu hiệu nghi ngờ hoại tử ruột, đặc biệt là:

• Đau bụng dữ dội, liên tục, không giảm;
• Chướng bụng, buồn nôn hoặc nôn, đặc biệt nếu có nôn ra dịch xanh, máu hoặc phân;
• Tiêu chảy có lẫn máu, phân đen hoặc có mùi hôi bất thường;
• Sốt cao, rét run, mệt lả;
• Nhịp tim nhanh, huyết áp tụt, dấu hiệu của sốc nhiễm trùng.

Đây là những biểu hiện cấp tính, có thể đe dọa tính mạng nếu không được điều trị kịp thời. Hoại tử ruột không thể tự khỏi và luôn cần can thiệp y tế khẩn cấp.

Hoại tử ruột xảy ra khi nguồn cung cấp máu đến ruột bị gián đoạn, dẫn đến chết mô ruột. Các nguyên nhân phổ biến bao gồm:

• Thiếu máu cục bộ ruột (Ischemia): Là nguyên nhân hàng đầu, xảy ra khi động mạch hoặc tĩnh mạch ruột bị tắc do huyết khối, xơ vữa động mạch hoặc hạ huyết áp kéo dài.
• Nhiễm trùng nặng: Vi khuẩn hoặc virus có thể gây viêm cấp tính, dẫn đến tổn thương và hoại tử mô ruột, đặc biệt ở trẻ sơ sinh (ví dụ viêm ruột hoại tử ở trẻ non tháng).
• Thắt nghẽn ruột: Xoắn ruột, thoát vị nghẹt, dính ruột sau mổ hoặc khối u có thể làm tắc nghẽn tuần hoàn tại chỗ, gây thiếu máu và hoại tử.
• Chấn thương: Các chấn thương bụng nghiêm trọng hoặc hậu quả của phẫu thuật cũng có thể ảnh hưởng đến lưu lượng máu ruột.
• Tác dụng phụ thuốc hoặc hóa chất: Một số loại thuốc như thuốc co mạch, hóa trị hoặc lạm dụng cocaine có thể làm giảm lưu lượng máu đến ruột.

Những ai có nguy cơ mắc phải hoại tử ruột?

Hoại tử ruột là tình trạng nghiêm trọng có thể ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi, nhưng thường gặp nhất ở hai nhóm đối tượng trẻ sơ sinh non tháng và người lớn tuổi có bệnh lý nền. 

Ở trẻ sơ sinh, đặc biệt là những bé sinh non hoặc có cân nặng rất thấp, nguy cơ mắc viêm ruột hoại tử (NEC) tăng cao do hệ tiêu hóa còn non yếu và chưa phát triển đầy đủ. 

Trong khi đó, ở người lớn, nhất là những người trên 60 tuổi, bệnh thường liên quan đến các yếu tố như bệnh lý tim mạch (xơ vữa động mạch, suy tim), đái tháo đường, huyết áp thấp kéo dài hoặc rối loạn đông máu.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải hoại tử ruột

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc hoại tử ruột bao gồm:

• Sinh non hoặc nhẹ cân;
• Rối loạn tuần hoàn hoặc thiếu máu cục bộ;
• Bệnh lý tim mạch;
• Phẫu thuật ổ bụng hoặc ghép tạng;
• Dùng thuốc gây co mạch;
• Nhiễm khuẩn huyết hoặc viêm nhiễm toàn thân;
• Sử dụng sữa công thức ở trẻ sơ sinh.

Phương pháp chẩn đoán và xét nghiệm hoại tử ruột

Các phương pháp chẩn đoán và xét nghiệm hoại tử ruột thường bao gồm:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ đánh giá các triệu chứng như đau bụng dữ dội, bụng chướng, tiêu máu, sốt.
• Xét nghiệm máu: Kiểm tra bạch cầu tăng, dấu hiệu nhiễm trùng, toan chuyển hóa.
• Chụp X-quang bụng: Phát hiện dấu hiệu tắc ruột, khí trong thành ruột hoặc trong ổ bụng.
• Siêu âm bụng: Đánh giá lưu lượng máu nuôi ruột và các bất thường khác.
• CT scan ổ bụng: Là phương pháp hình ảnh chính xác giúp xác định vùng ruột bị tổn thương, hoại tử hoặc thủng.
• Nội soi tiêu hóa: Trong một số trường hợp có thể chỉ định để quan sát trực tiếp tổn thương niêm mạc ruột.
• Phẫu thuật thăm dò: Được sử dụng trong trường hợp nặng khi cần can thiệp cấp cứu để xác định và xử lý phần ruột bị hoại tử.

Điều trị hoại tử ruột

Nội khoa

Trong các trường hợp hoại tử ruột nhẹ hoặc nghi ngờ chưa có biến chứng, điều trị nội khoa ban đầu bao gồm: 

• Truyền dịch tĩnh mạch để duy trì huyết áp và cân bằng điện giải.
• Nhịn ăn hoàn toàn (nhịn miệng) để ruột được nghỉ ngơi.
• Đặt ống thông dạ dày hút dịch.
• Sử dụng kháng sinh phổ rộng chống lại vi khuẩn gram âm và kỵ khí.
• Theo dõi sát dấu hiệu sinh tồn, chức năng thận và chỉ số viêm. 

Tuy nhiên, nội khoa chỉ áp dụng tạm thời hoặc trong giai đoạn sớm khi chưa có chỉ định phẫu thuật.

Ngoại khoa

Phẫu thuật là phương pháp điều trị chính khi hoại tử ruột đã rõ ràng hoặc có biến chứng như thủng ruột, viêm phúc mạc, tắc ruột. Mục tiêu của phẫu thuật là cắt bỏ đoạn ruột hoại tử, làm sạch ổ bụng, phục hồi lưu thông tiêu hóa (nối lại ruột) hoặc đưa ruột ra ngoài (làm hậu môn nhân tạo) nếu cần. Thời gian can thiệp càng sớm càng giúp cải thiện tiên lượng và giảm tỷ lệ tử vong.

Những thói quen sinh hoạt giúp hạn chế diễn tiến của hoại tử ruột

Chế độ sinh hoạt

Để hạn chế nguy cơ diễn tiến hoặc tái phát hoại tử ruột, người bệnh cần duy trì những thói quen sinh hoạt lành mạnh. Cụ thể:

• Tái khám định kỳ theo hướng dẫn của bác sĩ để theo dõi tiến triển bệnh.
• Theo dõi các dấu hiệu bất thường như đau bụng dữ dội, sốt, tiêu chảy ra máu.
• Hạn chế sử dụng thuốc giảm đau NSAIDs hoặc kháng sinh không kê đơn.
• Duy trì lối sống vận động nhẹ nhàng nếu được bác sĩ cho phép.
• Ngưng hút thuốc lá và hạn chế rượu bia.

Chế độ dinh dưỡng

Người từng mắc hoại tử ruột hoặc đang hồi phục nên ưu tiên chế độ ăn dễ tiêu, giàu chất xơ hòa tan và protein chất lượng cao, tránh thức ăn nhiều dầu mỡ, cay nóng hoặc chế biến sẵn. Bổ sung đủ nước và chia nhỏ bữa ăn trong ngày. Nếu cần thiết, có thể áp dụng chế độ dinh dưỡng đường tĩnh mạch hoặc qua ống nếu đường tiêu hóa chưa hồi phục hoàn toàn, theo chỉ định của bác sĩ chuyên khoa.

Phòng ngừa hoại tử ruột

Đặc hiệu

Hiện nay, không có biện pháp phòng ngừa đặc hiệu nào dành riêng cho hoại tử ruột. Tuy nhiên, có thể gián tiếp phòng ngừa một số nguyên nhân gây bệnh thông qua chủng ngừa vắc xin phòng các bệnh lý nhiễm trùng liên quan. Ví dụ:

• Vắc xin phòng cúm và vắc xin phòng phế cầu giúp giảm nguy cơ nhiễm trùng nặng, đặc biệt ở trẻ sơ sinh và người lớn tuổi - nhóm dễ bị ảnh hưởng đường tiêu hóa.
• Vắc xin Rotavirus có thể giúp phòng ngừa tiêu chảy nặng ở trẻ sơ sinh, gián tiếp ngăn biến chứng gây hoại tử ruột.

Không đặc hiệu

Phòng ngừa không đặc hiệu gồm các phương pháp:

• Kiểm soát tốt các bệnh lý nền như đái tháo đường, bệnh mạch máu, viêm ruột.
• Tránh sử dụng thuốc làm giảm lưu lượng máu đến ruột mà không có chỉ định y tế.
• Ăn uống điều độ, tránh rượu bia, hút thuốc lá.
• Điều trị kịp thời các tình trạng như viêm ruột hoại tử ở trẻ sơ sinh hoặc tắc ruột ở người lớn.
• Tăng cường vận động nhẹ nhàng để cải thiện tuần hoàn ruột.

Hoại tử ruột là một tình trạng nguy hiểm, tiến triển nhanh và có thể đe dọa tính mạng nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu cảnh báo, chủ động phòng ngừa các yếu tố nguy cơ, cũng như duy trì lối sống lành mạnh đóng vai trò quan trọng trong việc hạn chế diễn tiến bệnh. Nếu có bất kỳ triệu chứng nào bất thường liên quan đến tiêu hóa, người bệnh nên đến cơ sở y tế để được thăm khám, tránh để bệnh chuyển sang giai đoạn nặng, ảnh hưởng đến sức khỏe toàn thân.