Hậu môn bị sưng là gì? Nguyên nhân, chẩn đoán, điều trị và phòng ngừa

Hậu môn bị sưng là một tình trạng phổ biến nhưng thường bị bỏ qua do vị trí tổn thương hơi nhạy cảm. Đây là tình trạng sưng tấy, đỏ hoặc đau ở vùng hậu môn - nơi là điểm cuối của ống tiêu hóa, giữ vai trò đào thải chất thải ra ngoài. Tình trạng này có thể là triệu chứng của nhiều bệnh lý khác nhau liên quan đến hậu môn.

Sưng hậu môn có thể xảy ra ở mọi độ tuổi, nhưng phổ biến hơn ở người trưởng thành và người cao tuổi, đặc biệt là người ít vận động, phụ nữ mang thai, người bị táo bón kéo dài hoặc có chế độ ăn thiếu chất xơ.

Những dấu hiệu và triệu chứng của hậu môn bị sưng

Các biểu hiện của hậu môn bị sưng thường khá rõ ràng bao gồm:

• Sưng tấy vùng hậu môn: Dễ thấy nhất là cảm giác hậu môn bị phồng lên hoặc căng tức. Khi chạm vào có thể thấy vùng da mềm hoặc cứng tùy nguyên nhân.
• Đau hậu môn: Đau khi ngồi, khi đi đại tiện hoặc đau âm ỉ kéo dài. Mức độ đau có thể từ nhẹ đến dữ dội.
• Ngứa rát: Tình trạng viêm có thể gây kích thích vùng da quanh hậu môn, khiến bạn có cảm giác ngứa hậu môn, rát hoặc khó chịu.
• Xuất hiện khối u nhỏ: Bạn có thể thấy một hoặc nhiều khối nhỏ như hạt đậu nhô ra ngoài hậu môn - thường là biểu hiện của bệnh trĩ hoặc áp xe hậu môn.
• Chảy máu hậu môn: Máu có thể xuất hiện khi đi đại tiện, thường có màu đỏ tươi và nhỏ giọt hoặc dính trên giấy vệ sinh.
• Dịch tiết bất thường: Vùng hậu môn có thể rỉ dịch, đôi khi kèm mủ nếu có nhiễm trùng.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh hậu môn bị sưng

Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, tình trạng sưng hậu môn có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng như:

• Nhiễm trùng lan rộng khi tình trạng viêm nhiễm có thể lan đến mô sâu hơn, gây hoại tử hoặc nhiễm trùng máu.
• Tắc nghẽn mạch máu hậu môn đối với bệnh trĩ nội hoặc ngoại, máu có thể tụ lại và gây ra huyết khối, khiến bạn đau đớn dữ dội.
• Rò hậu môn khi mà một áp xe hậu môn không được xử lý triệt để có thể hình thành đường rò, gây chảy dịch mủ kéo dài.
• Suy nhược, mất máu mạn tính do chảy máu hậu môn kéo dài có thể khiến bệnh nhân thiếu máu, mệt mỏi, chóng mặt.
• Ảnh hưởng tâm lý, có thể cảm thấy mặc cảm, lo âu hoặc tránh các hoạt động xã hội.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Mặc dù hậu môn bị sưng có thể do nguyên nhân nhẹ và tự hồi phục bằng chăm sóc tại nhà, nhưng vẫn có nhiều trường hợp cần đến bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

• Triệu chứng kéo dài không thuyên giảm sau vài ngày tự điều trị bằng ngâm nước ấm, bôi thuốc hoặc thay đổi chế độ ăn.
• Đau ngày càng tăng, đặc biệt khi đi đại tiện, kèm cảm giác nóng rát hoặc nhói như dao cứa.
• Xuất hiện sốt, ớn lạnh kèm sưng đau hậu môn - dấu hiệu cảnh báo áp xe hoặc nhiễm trùng.
• Hậu môn chảy máu nhiều hoặc kéo dài, dù lượng máu ít, cũng có thể là dấu hiệu của bệnh lý nghiêm trọng như trĩ, polyp hoặc ung thư trực tràng.
• Phát hiện khối u hoặc búi trĩ sa ra ngoài, không thể tự co lại hoặc đẩy vào trong được.
• Rỉ dịch mủ hoặc mùi hôi khó chịu, nghi ngờ nhiễm trùng hoặc rò hậu môn.

Hậu môn bị sưng có thể do nhiều nguyên nhân, trong đó phổ biến nhất bao gồm:

• Bệnh trĩ: Là tình trạng các tĩnh mạch vùng hậu môn bị giãn và phình to. Đây là nguyên nhân hàng đầu gây tình trạng hậu môn bị sưng.
• Nứt kẽ hậu môn: Khi vết rách nhỏ ở niêm mạc ống hậu môn do táo bón, phân cứng, khiến vùng này sưng viêm.
• Áp xe hậu môn: Là sự tụ mủ trong niêm mạc quanh hậu môn do viêm nhiễm, gây sưng đỏ, đau nhức dữ dội.
• Rò hậu môn: Được hình thành do áp xe không được điều trị triệt để, tạo thành đường rò từ hậu môn ra ngoài da.
• Viêm da quanh hậu môn: Khi bị dị ứng, nhiễm trùng nấm, vệ sinh kém có thể gây kích ứng và sưng vùng da hậu môn.
• Polyp hoặc ung thư trực tràng: Hiếm gặp tuy nhiên một số khối u lành tính hoặc ác tính cũng có thể gây chèn ép, sưng đau hậu môn.

Những ai có nguy cơ mắc bệnh hậu môn bị sưng?

Tình trạng hậu môn bị sưng là một vấn đề thường gặp, đặc biệt phổ biến ở những đối tượng có yếu tố nguy cơ cao liên quan đến lối sống, tuổi tác và tình trạng sức khỏe nền.

• Những người trên 40 tuổi: Do hệ thống tuần hoàn và các mô liên kết quanh hậu môn bắt đầu suy yếu, khả năng co hồi của tĩnh mạch giảm, làm tăng nguy cơ mắc bệnh trĩ.
• Phụ nữ mang thai hoặc sau sinh: Khi mang thai, tử cung phát triển lớn sẽ chèn ép lên các tĩnh mạch vùng chậu, làm cản trở tuần hoàn máu, dẫn đến phình tĩnh mạch hậu môn.
• Những người làm các công việc văn phòng: Phải ngồi nhiều trong thời gian dài cũng có nguy cơ cao. Ngồi lâu khiến máu không lưu thông tốt ở vùng chậu, làm tăng áp lực tĩnh mạch hậu môn và dẫn đến sưng.
• Những người thường xuyên mắc táo bón hoặc tiêu chảy mạn tính: Táo bón kéo dài khiến phân cứng dẫn đến nứt kẽ và viêm sưng. Ngược lại, tiêu chảy kéo dài cũng khiến vùng hậu môn bị kích thích liên tục gây viêm, ngứa, sưng tấy.
• Người bị thừa cân hoặc béo phì: Do áp lực từ trọng lượng cơ thể đè lên vùng chậu và hậu môn tăng lên đáng kể.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh hậu môn bị sưng

Một số yếu tố trong thói quen sinh hoạt và sức khỏe có thể làm tăng đáng kể nguy cơ mắc bệnh hậu môn bị sưng:

• Chế độ ăn thiếu chất xơ: Ăn ít rau xanh, trái cây và uống không đủ nước dễ gây táo bón.
• Thói quen đại tiện không hợp lý: Ngồi lâu trong nhà vệ sinh, rặn mạnh hoặc mang theo điện thoại khiến áp lực lên hậu môn tăng cao, dẫn đến giãn tĩnh mạch và sưng đau.
• Vệ sinh hậu môn không đúng cách: Lau chùi quá mạnh, dùng giấy cứng hoặc không vệ sinh kỹ sau khi đi tiêu khiến da vùng hậu môn bị tổn thương, dễ nhiễm khuẩn.
• Lạm dụng thuốc nhuận tràng: Dùng thuốc quá thường xuyên làm rối loạn nhu động ruột, dẫn đến táo bón mạn tính hoặc tiêu chảy kéo dài - cả hai đều kích thích hậu môn.
• Căng thẳng, stress kéo dài: Stress làm rối loạn tiêu hóa, gây táo bón hoặc tiêu chảy, gián tiếp làm hậu môn dễ bị viêm, sưng và đau rát.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán hậu môn bị sưng

Để chẩn đoán nguyên nhân gây hậu môn bị sưng, bác sĩ sẽ tiến hành khai thác bệnh sử. Trong đó bác sĩ sẽ hỏi về thời điểm khởi phát triệu chứng, mức độ đau, ngứa, có chảy máu hay không, cũng như các bệnh lý liên quan trước đó. Tiếp theo, bác sĩ sẽ khám hậu môn trực tiếp bằng cách quan sát và sờ nắn để đánh giá mức độ sưng nề, sự hiện diện của khối u hoặc dấu hiệu viêm. Sau đó, thăm khám hậu môn bằng tay (thăm trực tràng) sẽ được thực hiện nhằm kiểm tra các tổn thương như búi trĩ, nứt kẽ, áp xe.

Nếu cần thiết, bác sĩ sẽ chỉ định nội soi trực tràng để quan sát sâu hơn bên trong ống hậu môn - trực tràng, giúp phát hiện polyp, u hoặc các tổn thương khác khó nhìn thấy bằng mắt thường. Một số trường hợp còn được yêu cầu xét nghiệm phân để tìm máu ẩn hoặc xác định ký sinh trùng gây bệnh.

Trong trường hợp nghi ngờ khối u ác tính, sinh thiết sẽ được thực hiện để phân tích tế bào học và giúp đưa ra chẩn đoán chính xác.

Điều trị hậu môn bị sưng

Nội khoa

Ở mức độ bệnh nhẹ hoặc trung bình, điều trị nội khoa là lựa chọn đầu tiên. Bác sĩ có thể chỉ định thuốc bôi hậu môn chứa hydrocortisone hoặc lidocaine để giảm ngứa, đau và sưng tấy. Thuốc uống giảm đau, chống viêm như paracetamol hoặc ibuprofen cũng được sử dụng để kiểm soát triệu chứng khó chịu.

Trường hợp táo bón kèm theo, thuốc làm mềm phân sẽ được kê đơn nhằm giảm áp lực khi đi tiêu, hỗ trợ quá trình phục hồi vùng tổn thương. Ngoài ra, việc ngâm hậu môn với nước ấm 10 - 15 phút mỗi lần, 2 - 3 lần/ngày sẽ giúp thư giãn cơ vòng và giảm cảm giác đau rát.

Ngoại khoa

Trong các trường hợp sưng hậu môn do áp xe, trĩ nặng, rò hậu môn hoặc khi điều trị nội khoa không đáp ứng, bác sĩ sẽ chỉ định can thiệp ngoại khoa. Rạch dẫn lưu áp xe được áp dụng khi có khối mủ gây sưng đau, sốt.

Nếu bạn bị trĩ nặng hoặc trĩ huyết khối, phẫu thuật trĩ có thể được thực hiện. Với các đường rò hậu môn, bác sĩ sẽ chỉ định cắt đường rò để ngăn chặn tình trạng nhiễm trùng kéo dài.

Ngoài ra, một số phương pháp ít xâm lấn như laser hoặc đông lạnh có thể được sử dụng để điều trị các tổn thương nhỏ ở hậu môn. Sau phẫu thuật, bạn cần nghỉ ngơi hợp lý, vệ sinh vết mổ sạch sẽ và tái khám đúng lịch để theo dõi quá trình hồi phục và ngăn ngừa tái phát.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của hậu môn bị sưng

Chế độ sinh hoạt:

• Giữ vệ sinh sạch sẽ vùng hậu môn: Rửa bằng nước ấm sau mỗi lần đi tiêu, tránh lau mạnh bằng giấy cứng để không gây trầy xước và kích ứng.
• Tập thể dục nhẹ nhàng mỗi ngày: Các bài tập như đi bộ, yoga giúp cải thiện tuần hoàn vùng chậu, ngăn máu ứ đọng ở hậu môn.
• Không ngồi quá lâu: Nếu công việc phải ngồi nhiều, nên đứng dậy đi lại sau mỗi 30 - 45 phút để giảm áp lực hậu môn.
• Đi tiêu đúng giờ, tránh nhịn: Tập thói quen đại tiện đều đặn mỗi ngày, không rặn mạnh để tránh tổn thương niêm mạc hậu môn.
• Ăn nhiều chất xơ, uống đủ nước: Giúp phân mềm, dễ đi ngoài, hạn chế táo bón và giảm áp lực khi đại tiện.
• Tránh rượu bia, cà phê, nước ngọt có ga.

Chế độ dinh dưỡng:

• Ăn nhiều rau xanh (rau mồng tơi, rau lang, rau dền), trái cây tươi (đu đủ, chuối, táo, cam) và ngũ cốc nguyên hạt (gạo lứt, yến mạch) giúp làm mềm phân, ngừa táo bón.
• Uống đủ nước mỗi ngày, tối thiểu 2 lít nước, có thể bổ sung nước ép trái cây hoặc canh rau.
• Tránh đồ cay nóng (ớt, tiêu), thức ăn nhiều dầu mỡ, đồ chiên rán và thực phẩm chế biến sẵn.

Phương pháp phòng ngừa hậu môn bị sưng hiệu quả

Để phòng tránh tình trạng hậu môn bị sưng, bạn cần duy trì lối sống lành mạnh và kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ.

• Duy trì cân nặng hợp lý: Thừa cân làm tăng áp lực lên vùng chậu. Vận động thường xuyên và chế độ ăn cân đối giúp kiểm soát trọng lượng và hỗ trợ tiêu hóa tốt hơn.
• Khám sức khỏe định kỳ: Nếu bạn có tiền sử trĩ, táo bón mạn hoặc đã từng điều trị bệnh hậu môn nên tái khám định kỳ để phát hiện sớm tổn thương, tránh biến chứng nguy hiểm.
• Điều trị triệt để bệnh lý tiêu hóa: Các bệnh như táo bón, tiêu chảy kéo dài hoặc hội chứng ruột kích thích cần được kiểm soát tốt để hạn chế tác động lên hậu môn.
• Tăng cường sức đề kháng: Ngủ đủ, ăn uống lành mạnh và kiểm soát căng thẳng giúp cơ thể chống lại viêm nhiễm, giảm nguy cơ sưng đau hậu môn do tổn thương nhỏ.