Đau dưới hàm là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Đau dưới hàm là cảm giác đau, căng tức hoặc khó chịu xuất hiện ở vùng nằm giữa cằm và góc hàm, có thể xảy ra ở một hoặc cả hai bên. Đây là khu vực chứa nhiều cấu trúc quan trọng như tuyến nước bọt dưới hàm, hạch bạch huyết, cơ nhai, mạch máu và dây thần kinh.

Cơn đau có thể xuất hiện đột ngột hoặc âm ỉ kéo dài, mức độ từ nhẹ đến nặng, và thường kèm theo các triệu chứng khác như sưng, nóng, đỏ hoặc hạn chế vận động hàm. Đau dưới hàm có thể là dấu hiệu của các bệnh lý tại chỗ (răng miệng, tuyến nước bọt, khớp hàm) hoặc bệnh toàn thân (nhiễm trùng, bệnh lý hạch, ung thư).

Những dấu hiệu và triệu chứng của đau dưới hàm 

Để nhận biết rõ hơn tình trạng đau dưới hàm, người bệnh cần chú ý đến các dấu hiệu đi kèm. Việc quan sát kỹ các biểu hiện này sẽ giúp bác sĩ định hướng nguyên nhân và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp. Các dấu hiệu và triệu chứng thường gặp gồm:

• Cơn đau xuất hiện ở một hoặc cả hai bên dưới hàm, có thể âm ỉ hoặc dữ dội, đôi khi lan rộng gây đau tai, cổ hoặc mặt.
• Vùng dưới hàm sưng to, sờ vào thấy đau, có thể kèm cảm giác nóng và đỏ da.
• Khó khăn khi há miệng, nhai hoặc nói chuyện, cơn đau tăng khi vận động hàm.
• Nuốt đau hoặc nuốt vướng, đặc biệt khi ăn thức ăn cứng hoặc chua.
• Có thể kèm theo sốt, mệt mỏi, sưng hạch bạch huyết hoặc tiết nhiều nước bọt bất thường.

Biến chứng có thể gặp khi mắc chứng đau dưới hàm 

Nếu tình trạng đau dưới hàm không được phát hiện và điều trị kịp thời, người bệnh có thể đối mặt với nhiều biến chứng ảnh hưởng đến sức khỏe răng miệng, tuyến nước bọt và thậm chí cả sức khỏe toàn thân. Các biến chứng thường gặp gồm:

• Viêm mủ tuyến nước bọt dưới hàm: Tình trạng nhiễm trùng lan rộng, hình thành ổ mủ gây sưng đau dữ dội và có thể dẫn đến áp xe.
• Lan nhiễm trùng sang vùng cổ và ngực: Nhiễm trùng từ tuyến nước bọt hoặc hạch bạch huyết có thể lan xuống trung thất, gây nguy hiểm tính mạng.
• Sỏi tuyến nước bọt tái phát: Nếu nguyên nhân là sỏi tuyến nước bọt mà không được loại bỏ triệt để, bệnh có thể tái phát nhiều lần.
• Ảnh hưởng chức năng nhai và nuốt: Đau kéo dài khiến người bệnh hạn chế vận động hàm, dẫn đến teo cơ và giảm khả năng ăn uống.
• Nguy cơ ung thư tuyến nước bọt: Một số trường hợp đau dưới hàm kéo dài do khối u ác tính, nếu không phát hiện sớm sẽ làm giảm cơ hội điều trị thành công.

Khi nào cần gặp bác sĩ? 

Không phải mọi trường hợp đau dưới hàm đều nguy hiểm, nhưng có những dấu hiệu cảnh báo cho thấy tình trạng này có thể liên quan đến bệnh lý nghiêm trọng hoặc biến chứng nguy hiểm. Bạn nên đến gặp bác sĩ khi xuất hiện một hoặc nhiều dấu hiệu sau:

• Cơn đau dưới hàm kéo dài trên 1 tuần và không cải thiện dù đã nghỉ ngơi hoặc chăm sóc tại nhà.
• Vùng dưới hàm sưng to nhanh, kèm theo cảm giác nóng, đỏ hoặc đau dữ dội.
• Khó nuốt, nuốt đau hoặc cảm giác vướng khi ăn uống.
• Sốt cao, mệt mỏi, sụt cân không rõ nguyên nhân.
• Xuất hiện khối cứng hoặc hạch to dưới hàm, không giảm kích thước sau vài ngày.

Đau dưới hàm có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác nhau, liên quan đến cả cấu trúc tại chỗ và các bệnh lý toàn thân. Dưới đây là những nhóm nguyên nhân thường gặp:

• Bệnh lý tuyến nước bọt dưới hàm: Viêm tuyến nước bọt do vi khuẩn hoặc virus, sỏi tuyến nước bọt gây tắc nghẽn ống dẫn, làm tuyến sưng đau, u lành hoặc ác tính của tuyến.
• Bệnh lý răng miệng: Nhiễm trùng răng, viêm nha chu, áp xe quanh răng lan xuống vùng dưới hàm.
• Bệnh lý hạch bạch huyết: Viêm hạch do nhiễm trùng vùng miệng - họng, hạch to do bệnh lý ác tính như lymphoma hoặc di căn ung thư.
• Rối loạn khớp thái dương hàm: Viêm hoặc thoái hóa khớp gây đau lan xuống vùng dưới hàm.
• Nguyên nhân toàn thân: Nhiễm trùng đường hô hấp trên, quai bị, lao hạch, bệnh tự miễn.
• Chấn thương: Tác động mạnh vào vùng hàm - mặt gây tổn thương mô mềm hoặc xương hàm.

Những ai có nguy cơ mắc phải đau dưới hàm? 

Không phải ai cũng có nguy cơ cao mắc đau dưới hàm, nhưng một số nhóm đối tượng nhất định dễ gặp tình trạng này hơn do đặc điểm sinh lý, bệnh lý nền hoặc môi trường sống, bao gồm: 

• Trẻ em và thanh thiếu niên: Dễ mắc các bệnh lý răng miệng, viêm họng, viêm amidan có thể lan xuống vùng dưới hàm.
• Người cao tuổi: Hệ miễn dịch suy giảm, dễ bị nhiễm trùng tuyến nước bọt hoặc hạch bạch huyết.
• Người mắc bệnh mạn tính: Tiểu đường, bệnh tự miễn, HIV/AIDS làm tăng nguy cơ nhiễm trùng vùng hàm - mặt.
• Người có tiền sử bệnh tuyến nước bọt: Đã từng bị viêm hoặc sỏi tuyến nước bọt dưới hàm, nguy cơ tái phát cao.
• Người thường xuyên tiếp xúc nguồn bệnh: Làm việc trong môi trường y tế, chăm sóc trẻ nhỏ hoặc tiếp xúc gần với người mắc bệnh truyền nhiễm như quai bị.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải đau dưới hàm 

Ngoài việc thuộc nhóm đối tượng dễ mắc, một số yếu tố trong lối sống, môi trường và tình trạng sức khỏe có thể làm tăng khả năng xuất hiện đau dưới hàm gồm:

• Vệ sinh răng miệng không đúng cách: Chải răng qua loa, không dùng chỉ nha khoa hoặc súc miệng sát khuẩn khiến vi khuẩn dễ phát triển.
• Thói quen nghiến răng: Nghiến răng khi ngủ hoặc khi căng thẳng làm tăng áp lực lên cơ hàm và khớp thái dương hàm.
• Tiếp xúc thường xuyên với nguồn bệnh: Làm việc trong môi trường có nguy cơ lây nhiễm cao như trường học, bệnh viện.
• Không điều trị triệt để bệnh lý nền: Viêm họng, viêm amidan, viêm xoang hoặc bệnh tuyến nước bọt không được chữa dứt điểm dễ tái phát và lan xuống vùng dưới hàm.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán đau dưới hàm 

Để xử lý hiệu quả tình trạng đau dưới hàm, bác sĩ cần tiến hành chẩn đoán chính xác nguyên nhân, từ đó lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp. Quá trình này thường bao gồm hai phần chính là chẩn đoán và điều trị.

Việc chẩn đoán bắt đầu bằng khai thác bệnh sử và thăm khám lâm sàng, sau đó có thể kết hợp các xét nghiệm và kỹ thuật hình ảnh để xác định nguyên nhân, bao gồm: 

• Khai thác bệnh sử: Hỏi về thời điểm khởi phát, tính chất cơn đau, yếu tố làm tăng hoặc giảm đau, tiền sử bệnh lý răng miệng, tuyến nước bọt, hạch bạch huyết.
• Khám lâm sàng: Sờ nắn vùng dưới hàm để đánh giá mức độ sưng, đau, phát hiện khối bất thường; kiểm tra khoang miệng, răng, lợi và khớp thái dương hàm.
• Xét nghiệm máu: Tìm dấu hiệu nhiễm trùng, viêm hoặc bệnh lý toàn thân.
• Siêu âm tuyến nước bọt: Phát hiện sỏi, viêm hoặc khối u.
• X-quang hoặc CT scan: Đánh giá cấu trúc xương hàm và mô mềm.
• MRI: Xác định tổn thương sâu hoặc liên quan đến thần kinh.
• Sinh thiết: Thực hiện khi nghi ngờ khối u ác tính hoặc bệnh lý hạch.

Điều trị đau dưới hàm

Tùy nguyên nhân và mức độ, bác sĩ sẽ lựa chọn hoặc phối hợp các phương pháp sau:

• Điều trị nguyên nhân: Loại bỏ yếu tố kích thích hoặc nhiễm trùng tại chỗ, xử lý bệnh nền như viêm tuyến nước bọt, sỏi tuyến, viêm hạch, bệnh răng miệng.
• Điều trị triệu chứng: Dùng thuốc kháng viêm, giảm đau (paracetamol, ibuprofen), kháng sinh khi nhiễm khuẩn, thuốc kháng virus nếu do virus.
• Can thiệp thủ thuật: Lấy sỏi tuyến nước bọt hoặc phẫu thuật, dẫn lưu ổ mủ khi có áp xe.
• Điều trị hỗ trợ: Chườm ấm giảm đau, uống nhiều nước để kích thích tiết nước bọt và làm thông ống tuyến khi tắc nhẹ.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của đau dưới hàm 

Chế độ sinh hoạt: 

Việc điều chỉnh lối sống và áp dụng các biện pháp phòng ngừa phù hợp có thể giúp giảm nguy cơ mắc chứng đau dưới hàm, đồng thời hỗ trợ quá trình hồi phục nhanh hơn nếu đã mắc bệnh. Để hạn chế tình trạng đau dưới hàm tiến triển nặng hơn, người bệnh nên duy trì các thói quen sau:

• Giữ vệ sinh răng miệng sạch sẽ bằng cách chải răng đúng kỹ thuật ít nhất 2 lần mỗi ngày và sử dụng chỉ nha khoa.
• Khám nha khoa định kỳ để phát hiện và điều trị sớm các bệnh lý răng miệng.
• Tránh thói quen nghiến răng hoặc cắn chặt hàm khi căng thẳng.
• Nghỉ ngơi hợp lý, tránh làm việc quá sức để tăng cường sức đề kháng.

Chế độ dinh dưỡng:

Chế độ ăn uống hợp lý đóng vai trò quan trọng trong phòng ngừa và hỗ trợ điều trị đau dưới hàm, cụ thể:

• Ăn nhiều rau xanh, trái cây tươi để bổ sung vitamin và khoáng chất.
• Hạn chế thực phẩm quá cứng, quá dai hoặc quá chua để tránh kích thích tuyến nước bọt và khớp hàm.
• Giảm lượng đường và tinh bột tinh chế để hạn chế nguy cơ sâu răng.
• Uống đủ nước, ưu tiên nước lọc hoặc nước khoáng, tránh đồ uống có gas hoặc nhiều đường.

Phương pháp phòng ngừa đau dưới hàm hiệu quả 

Hiện chưa có phương pháp đặc hiệu giúp phòng ngừa đau dưới hàm. Các biện pháp ngăn ngừa chủ yếu gồm:

• Giữ vệ sinh răng miệng tốt và khám nha khoa định kỳ.
• Điều trị triệt để các bệnh lý răng miệng, tuyến nước bọt và đường hô hấp trên.
• Tránh tiếp xúc với người mắc bệnh truyền nhiễm như quai bị.
• Duy trì lối sống lành mạnh, chế độ ăn uống hợp lý và tập luyện thường xuyên.

Đau dưới hàm là triệu chứng có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân, từ đơn giản đến nghiêm trọng, và cần được chú ý để tránh biến chứng. Việc nhận biết sớm, thăm khám kịp thời và áp dụng các biện pháp điều trị phù hợp sẽ giúp cải thiện nhanh chóng tình trạng bệnh. Chủ động phòng ngừa và duy trì lối sống lành mạnh là chìa khóa để bảo vệ sức khỏe vùng hàm - mặt và nâng cao chất lượng cuộc sống.