Chức năng của hệ tuần hoàn và tầm quan trọng đối với sức khỏe

Bài viết này sẽ đi sâu vào cấu tạo chi tiết, nhiệm vụ then chốt , nguyên lý vận hành, chức năng của hệ tuần hoàn, làm rõ vai trò sinh tử của việc bảo vệ hệ thống tuần hoàn để duy trì sự sống khỏe mạnh. 

Chức năng của hệ tuần hoàn

Hệ tuần hoàn có 3 nhóm chức năng lớn: Vận chuyển - điều hòa - bảo vệ. Đây là những nhiệm vụ trọng yếu giúp cơ thể hoạt động bình thường.

Vận chuyển

Hệ tuần hoàn là “đường cao tốc” vận chuyển của cơ thể, liên tục hoạt động 24/7.

Vận chuyển oxy và dưỡng chất: Máu mang oxy từ phổi đến tất cả tế bào trong cơ thể. Đồng thời, dưỡng chất từ thức ăn được hấp thu tại ruột non và đưa tới các mô để tạo năng lượng.

Thu hồi chất thải: CO₂ được đưa về phổi để thở ra, chất độc và sản phẩm chuyển hóa được đưa về gan, thận để xử lý và đào thải.

Vận chuyển hormone: Hormone từ tuyến nội tiết được đưa đến cơ quan đích để điều hòa chức năng như tăng trưởng, chuyển hóa, sinh sản, giấc ngủ…(Hormone là các chất hóa học được tiết ra bởi các tuyến nội tiết, hoạt động như những "sứ giả" truyền tín hiệu từ tế bào này đến các bộ phận khác của cơ thể qua đường máu).

Điều hòa

Điều hòa thân nhiệt: Khi cơ thể nóng, mạch máu giãn để thoát nhiệt. Ngược lại, khi lạnh, mạch máu co để giữ nhiệt.

Cân bằng pH và điện giải: Máu chứa nhiều chất đệm giúp duy trì độ pH ổn định, đảm bảo môi trường lý tưởng cho các phản ứng sinh học (Độ pH cơ thể là thước đo độ axit hoặc bazơ của các dịch lỏng trong cơ thể, với mức lý tưởng cho máu là từ 7,35 - 7,45. Độ pH cân bằng này là cần thiết để các tế bào hoạt động bình thường và duy trì chức năng khỏe mạnh của các hệ cơ quan)

Điều phối lưu lượng máu theo nhu cầu: Khi tập thể dục, máu ưu tiên đổ về cơ bắp; khi tiêu hoá, máu tập trung về ruột. Nhờ vậy, cơ thể luôn duy trì trạng thái cân bằng (homeostasis).

Bảo vệ cơ thể

Vai trò miễn dịch: Máu mang theo bạch cầu là “chiến binh” chống lại virus, vi khuẩn, ký sinh trùng và tác nhân gây bệnh.

Đông máu và cầm máu: Tiểu cầu và các yếu tố đông máu giúp bịt kín vết thương, ngăn chảy máu, thúc đẩy làm lành mô.

Loại bỏ chất độc: Máu đưa chất độc đến gan để lọc và đến thận để đào thải qua nước tiểu.

Cơ chế hoạt động của hệ tuần hoàn

Hệ tuần hoàn hoạt động theo vòng kín: Tim - Động mạch - Mao mạch - Tĩnh mạch - Tim. Cơ chế hoạt động của hệ tuần hoàn diễn ra trong một vòng kín hoàn hảo, đảm bảo mọi tế bào luôn được cung cấp oxy và dinh dưỡng. 

Tim được xem là “máy bơm” cung cấp áp lực, mỗi nhịp đập bơm máu đi khắp cơ thể. Động mạch sẽ mang máu giàu oxy từ tim đến mô, có thành dày, đàn hồi tốt vì chịu áp lực lớn. Tiếp đến, mao mạch là nơi trao đổi khí và chất giữa máu và tế bào. Mao mạch nhỏ đến mức chỉ cho 1 tế bào máu đi qua mỗi lần. Cuối cùng, tĩnh mạch sẽ đưa máu từ mô trở lại tim, có van để chống chảy ngược.

Chu trình 2 vòng tuần hoàn

• Vòng lớn: Tim - cơ quan - tim.
• Vòng nhỏ: Tim - phổi - tim.

Nhờ hai vòng này, cơ thể luôn đảm bảo cung cấp và thu hồi liên tục.

Vai trò của hệ tuần hoàn đối với sức khỏe

Hệ tuần hoàn ảnh hưởng trực tiếp đến:

• Năng lượng và hiệu suất hoạt động: Không có máu, cơ bắp không thể hoạt động. Khi tuần hoàn kém, cơ thể dễ mệt mỏi, chóng mặt, đau đầu.

• Sức đề kháng: Bạch cầu di chuyển toàn cơ thể nhờ hệ tuần hoàn, đây là nền tảng của hệ miễn dịch.

• Sự phát triển và phục hồi: Mô bị tổn thương cần máu mang dưỡng chất và tế bào chữa lành.

• Sức khỏe tim mạch: Huyết áp, nhịp tim, mạch máu - tất cả đều liên quan trực tiếp đến hệ tuần hoàn.

Một hệ tuần hoàn khỏe mạnh giúp:

• Ngăn bệnh tim, đột quỵ.
• Giảm nguy cơ xơ vữa động mạch.
• Ổn định huyết áp.
• Tăng tuổi thọ.

Dấu hiệu hệ tuần hoàn bị rối loạn

Khi hệ tuần hoàn hoạt động không hiệu quả, cơ thể sẽ gửi tín hiệu cảnh báo:

Khi lưu lượng máu đến tay và chân giảm, các mô ngoại vi không nhận đủ oxy nên trở nên lạnh hơn bình thường. Người bệnh thường cảm thấy:

• Bàn tay và bàn chân lạnh ngay cả khi thời tiết ấm.
• Tê buốt, châm chích hoặc cảm giác như “kiến bò”.
• Da có thể lạnh hơn so với vùng khác khi chạm vào.
• Triệu chứng này xuất hiện nhiều ở người bị suy tim, thiếu máu, xơ vữa mạch hoặc huyết áp thấp.

 Da nhợt nhạt, nhạt màu là dấu hiệu lượng máu đến da không đủ. Máu chứa hemoglobin tạo nên sắc đỏ, nên khi lưu thông kém:

• Da trở nên tái, trắng bệch hoặc xám.
• Vùng môi, mí mắt trong hoặc móng tay có thể nhạt màu bất thường.
• Người xung quanh có thể dễ dàng nhận thấy sự thay đổi sắc da.

Tình trạng này cảnh báo thiếu máu hoặc giảm tưới máu cơ quan khiến mệt mỏi kéo dài. Khi các cơ quan không nhận đủ oxy và dưỡng chất, cơ thể khó tạo năng lượng, dẫn đến:

• Cảm giác uể oải, thiếu sức sống dù không hoạt động nặng.
• Chỉ vận động nhẹ cũng cảm thấy mệt hoặc hụt hơi.
• Khó tập trung, buồn ngủ, làm việc kém hiệu quả.
• Đây là triệu chứng thường gặp ở người tuần hoàn kém, thiếu oxy mô hoặc suy tim giai đoạn đầu.

Ngoài ra, tim đập nhanh hoặc bất thường như sau: 

• Tim đập nhanh, mạnh hoặc “nhảy cóc”.
• Cảm giác hồi hộp, đánh trống ngực ngay cả khi nghỉ ngơi.
• Nhịp tim không đều, lúc nhanh - lúc chậm.
• Rối loạn nhịp có thể là dấu hiệu của suy tim, thiếu máu, rối loạn điện giải hoặc bệnh mạch vành.

Khó thở khi tuần hoàn kém, oxy không được vận chuyển hiệu quả, gây thiếu oxy cho cơ thể:

• Thở gấp khi đi lại, leo cầu thang hoặc chỉ hoạt động nhẹ.
• Khó thở khi nằm xuống, phải kê cao gối để ngủ.
• Cảm giác như không hít đủ không khí, nặng ngực.

Dấu hiệu đặc trưng của suy tim, phù phổi hoặc thiếu máu nặng là đau tức ngực khi tim không nhận đủ máu, cơ tim thiếu oxy và gây đau:

• Cảm giác bóp nghẹt, đè nặng, nóng rát ở ngực
• Đau lan lên cổ, vai trái, cánh tay hoặc lưng
• Đau nhiều hơn khi gắng sức, giảm khi nghỉ.

Đây là dấu hiệu cảnh báo bệnh mạch vành hoặc nguy cơ nhồi máu cơ tim. Nếu xuất hiện các dấu hiệu trên, mẹ cần gặp bác sĩ để thăm khám tim mạch.

Làm thế nào để bảo vệ hệ tuần hoàn?

Để hệ tim mạch hoạt động khỏe mạnh, bạn có thể áp dụng các biện pháp sau:

Duy trì chế độ ăn tốt cho tim mạch

Chế độ ăn uống là yếu tố quan trọng hàng đầu trong việc bảo vệ hệ tim mạch. Bạn nên hạn chế mỡ bão hòa, đường tinh luyện và muối vì đây là các chất dễ làm tăng cholesterol xấu và huyết áp. Hằng ngày hãy ưu tiên cá giàu omega-3 như cá hồi, cá thu; các loại hạt như óc chó, hạnh nhân và bổ sung nhiều rau xanh, trái cây tươi để cung cấp vitamin, chất xơ giúp giảm mỡ máu. Một chế độ ăn khoa học sẽ giảm gánh nặng cho tim và giúp mạch máu hoạt động trơn tru hơn.

Tập thể dục đều đặn

Tập luyện giúp cải thiện lưu thông máu, tăng sức mạnh cơ tim và giảm nguy cơ xơ vữa động mạch. Bạn nên dành ít nhất 30 phút mỗi ngày cho các hoạt động đơn giản như đi bộ nhanh, chạy bộ nhẹ, đạp xe hoặc bơi lội. Những bài tập này giúp tim co bóp hiệu quả hơn và tăng cường khả năng vận chuyển oxy. Việc duy trì vận động đều đặn còn giúp kiểm soát cân nặng, giảm mỡ máu và giữ huyết áp ổn định.

Uống đủ nước

Nước giữ vai trò quan trọng trong việc duy trì thể tích máu và giúp máu lưu thông tốt. Khi cơ thể thiếu nước, máu trở nên đặc hơn khiến tim phải làm việc nhiều hơn để bơm máu đi khắp cơ thể. Vì vậy, hãy duy trì thói quen uống 1,5 - 2 lít nước/ngày, tăng lượng nước khi thời tiết nóng hoặc khi bạn vận động nhiều. Uống đủ nước không chỉ tốt cho tim mà còn giúp thận và hệ tuần hoàn hoạt động hiệu quả.

Tránh căng thẳng kéo dài

Stress làm cơ thể tăng tiết hormone adrenaline, gây co mạch và làm huyết áp tăng đột ngột. Nếu kéo dài, tình trạng này ảnh hưởng nghiêm trọng đến tim và hệ mạch máu. Để giảm căng thẳng, bạn có thể áp dụng các kỹ thuật thư giãn như hít thở sâu, thiền, yoga nhẹ nhàng hoặc nghe nhạc. Duy trì giấc ngủ đủ 7 - 8 tiếng mỗi đêm cũng giúp giảm áp lực lên tim. Hãy cố gắng giữ tinh thần thoải mái để tim mạch luôn khỏe mạnh.

Kiểm tra sức khỏe định kỳ

Khám sức khỏe định kỳ giúp phát hiện sớm các vấn đề như cao huyết áp, tiểu đường, rối loạn mỡ máu, những yếu tố nguy cơ hàng đầu của bệnh tim mạch. Nếu bạn thuộc nhóm nguy cơ hoặc có người thân mắc bệnh tim, hãy kiểm tra mỗi 6 - 12 tháng tùy theo khuyến cáo của bác sĩ. Việc theo dõi thường xuyên giúp bạn kịp thời điều chỉnh lối sống, điều trị sớm và tránh biến chứng nguy hiểm.

Khi hệ tuần hoàn hoạt động tốt, cơ thể khỏe mạnh, sức đề kháng tăng và nguy cơ mắc bệnh tim mạch giảm đáng kể. Hiểu rõ chức năng của hệ tuần hoàn sẽ giúp bạn chủ động chăm sóc sức khỏe, duy trì lối sống lành mạnh và phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường để kịp thời điều trị.