Cholesterol trong máu là gì? Nguyên nhân cholesterol trong máu cao

Cholesterol trong máu là một dạng chất béo hiện diện trong máu và ở hầu hết các tế bào của cơ thể. Chất này giữ vai trò thiết yếu vì tham gia cấu tạo màng tế bào, là nguyên liệu để tổng hợp nhiều hormone quan trọng và hỗ trợ nhiều chức năng sinh học khác của cơ thể.

Cholesterol trong máu là gì?

Cholesterol trong máu là một loại chất béo (lipid) tự nhiên có mặt trong mọi tế bào của cơ thể chúng ta. Nó không hoàn toàn “xấu” như nhiều người vẫn nghĩ. Ngược lại, cholesterol đóng vai trò cực kỳ quan trọng: Giúp xây dựng màng tế bào, sản xuất hormone (như estrogen, testosterone), vitamin D và hỗ trợ tiêu hóa chất béo qua mật.

Cholesterol trong máu gồm ba loại chính, mỗi loại đóng một vai trò khác nhau đối với sức khỏe tim mạch. 

• LDL (cholesterol lipoprotein tỷ trọng thấp) thường được gọi là “cholesterol xấu” vì dễ tích tụ trên thành mạch, tạo mảng xơ vữa và làm tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim hoặc đột quỵ. 

• Ngược lại, HDL (cholesterol lipoprotein tỷ trọng cao) được xem là “cholesterol tốt” nhờ khả năng thu gom lượng cholesterol dư thừa trong máu và vận chuyển về gan để đào thải. 

• Bên cạnh đó, triglyceride là một dạng chất béo khác trong máu. Khi nồng độ triglyceride cao đồng thời đi kèm LDL tăng, chúng trở thành “bộ đôi nguy hiểm” gây hại cho hệ tim mạch.

Nguyên nhân khiến cholesterol trong máu tăng cao

Cholesterol trong máu tăng không phải tự nhiên mà đến. Có rất nhiều yếu tố từ lối sống đến di truyền góp phần làm chỉ số này “leo thang”.

Chế độ ăn uống không lành mạnh

Ăn quá nhiều mỡ động vật, nội tạng (gan, lòng, óc), thịt đỏ, đồ chiên rán, bánh kẹo ngọt, nước ngọt có gas,... là nguyên nhân hàng đầu khiến LDL tăng vọt. Thói quen ăn khuya, ăn quá no vào buổi tối cũng làm gan sản xuất nhiều cholesterol hơn.

Yếu tố di truyền và bệnh lý đi kèm

Một số người có gen khiến gan sản xuất quá nhiều cholesterol hoặc giảm khả năng loại bỏ LDL. Các bệnh kèm theo như tiểu đường tuýp 2, suy giáp, hội chứng thận hư, béo phì cũng làm nồng độ cholesterol trong máu tăng cao.

Ảnh hưởng của tuổi tác và giới tính

Sau tuổi 40, khả năng chuyển hóa chất béo của cơ thể giảm dần. Đặc biệt, phụ nữ sau mãn kinh (khoảng 50 tuổi) mất đi sự bảo vệ của estrogen nên cholesterol trong máu thường tăng nhanh hơn nam giới cùng độ tuổi.

Lối sống ít vận động

Ngồi một chỗ làm việc 8 - 10 tiếng/ngày, ít đi lại, không tập thể dục khiến cơ thể không đốt cháy được năng lượng thừa, dẫn đến tích mỡ và giảm loại cholesterol tốt HDL.

Cholesterol trong máu cao nguy hiểm như thế nào?

Cholesterol trong máu cao được ví như “kẻ giết người thầm lặng” vì thường không có triệu chứng rõ ràng cho đến khi xảy ra biến cố nghiêm trọng.

Tăng nguy cơ bệnh tim mạch

Mảng xơ vữa do LDL tạo ra làm lòng mạch hẹp dần, tim phải co bóp mạnh hơn để đẩy máu, dẫn đến cao huyết áp, đau thắt ngực và cuối cùng là nhồi máu cơ tim.

Dẫn đến đột quỵ

Khi mảng xơ vữa ở động mạch cảnh hoặc động mạch não bị nứt vỡ, cục máu đông hình thành làm tắc mạch máu não chỉ trong vài phút gây đột quỵ thiếu máu não (nhồi máu não) hoặc xuất huyết não.

Ảnh hưởng đến gan và các cơ quan khác

Cholesterol dư thừa lâu ngày gây gan nhiễm mỡ, sỏi mật, viêm tụy cấp. Nó còn làm giảm lưu lượng máu đến các cơ quan khác như thận, mắt, chi dưới, gây suy thận, mù lòa do bệnh lý võng mạc, hoại tử chi.

Các cách kiểm soát cholesterol trong máu an toàn và hiệu quả

Cholesterol trong máu cao có thể kiểm soát tốt chỉ bằng thay đổi lối sống.

Thay đổi chế độ ăn uống

Để giúp kiểm soát nồng độ cholesterol trong máu hiệu quả, bạn cần bắt đầu từ việc điều chỉnh chế độ ăn uống hằng ngày, cụ thể như sau:

• Tăng cường rau xanh, trái cây (ít nhất 400 - 500g/ngày), ngũ cốc nguyên cám (gạo lứt, yến mạch, hạt óc chó, hạnh nhân).
• Ưu tiên dầu thực vật (dầu ô liu, dầu hạt cải), cá biển giàu omega-3 (cá hồi, cá thu, cá ngừ) ít nhất 2 - 3 bữa/tuần.
• Hạn chế tối đa nội tạng, da động vật, đồ chiên đi chiên lại, bánh ngọt công nghiệp.

Duy trì vận động hằng ngày

Chỉ cần 30 - 45 phút đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội hoặc tập aerobic mỗi ngày là đã có thể tăng HDL lên 5 - 10% và giảm LDL đáng kể. Tập đều đặn 5 - 6 buổi/tuần sẽ thấy hiệu quả rõ rệt sau 2 - 3 tháng.

Kiểm soát cân nặng và thói quen sinh hoạt

Bên cạnh chế độ ăn uống, việc duy trì cân nặng hợp lý và xây dựng thói quen sống lành mạnh cũng đóng vai trò quan trọng trong kiểm soát cholesterol trong máu:

• Giảm 5 - 10% trọng lượng cơ thể nếu đang thừa cân sẽ giúp giảm 10 - 20% LDL.
• Hạn chế bia rượu, bỏ thuốc lá hoàn toàn.
• Ngủ đủ 7 - 8 tiếng/ngày để cơ thể điều hòa chuyển hóa lipid tốt hơn.

Khám sức khỏe định kỳ

Người trên 35 tuổi nên xét nghiệm mỡ máu (lipid máu) ít nhất 1 lần/năm. Nếu có nguy cơ cao (tiểu đường, tăng huyết áp, béo phì, tiền sử gia đình) nên kiểm tra 6 tháng/lần.

Cholesterol trong máu không phải là “kẻ thù” nếu chúng ta biết kiểm soát nó đúng cách. Một chế độ ăn uống khoa học, tập thể dục đều đặn, duy trì cân nặng hợp lý và khám sức khỏe định kỳ chính là “bộ tứ vàng” giúp bạn giữ chỉ số cholesterol luôn ở mức an toàn. Nếu bạn hoặc người thân có bất kỳ dấu hiệu nghi ngờ nào, đừng ngần ngại đến gặp bác sĩ để được tư vấn và điều trị kịp thời nhé.