Chỉ số creatinin bao nhiêu thì phải chạy thận? Cảnh báo mức độ nguy hiểm và hướng xử lý

Trong cơ thể, thận đóng vai trò như “bộ lọc sinh học” loại bỏ độc tố và chất thải ra khỏi máu. Một trong những chất thải quan trọng nhất là creatinin, được tạo ra từ hoạt động của cơ bắp. Khi thận bị tổn thương, creatinin không thể được đào thải hết, khiến nồng độ trong máu tăng cao. Việc theo dõi chỉ số này giúp phát hiện sớm các vấn đề về thận và xác định thời điểm cần điều trị tích cực, bao gồm cả chạy thận nhân tạo.

Tìm hiểu chỉ số creatinin bao nhiêu thì phải chạy thận?

Khi nào cần chạy thận?

Câu hỏi về ngưỡng chỉ số creatinin cần thiết để bắt đầu lọc máu là mối quan tâm thường gặp ở nhiều bệnh nhân mắc bệnh thận mạn. Tuy nhiên, trong thực hành lâm sàng, việc chỉ định lọc máu không dựa đơn thuần vào nồng độ creatinin trong máu, mà cần đánh giá toàn diện, bao gồm độ lọc cầu thận ước tính (eGFR), triệu chứng lâm sàng và các biến chứng chuyển hóa liên quan đến suy thận.

Chỉ số creatinin bình thường và ý nghĩa lâm sàng

Ở người trưởng thành khỏe mạnh, nồng độ creatinin huyết thanh dao động như sau:

• Nam giới: 0,6 - 1,2 mg/dL (tương đương 53 - 106 µmol/L).
• Nữ giới: 0,5 - 1,1 mg/dL (tương đương 44 - 97 µmol/L).

Nồng độ creatinin trong máu thường phản ánh gián tiếp chức năng lọc của thận. Tuy nhiên, chỉ số này bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố như khối lượng cơ, giới tính, tuổi, chế độ ăn và mức độ hydrat hóa. Vì vậy, để đánh giá chính xác mức độ suy thận, cần kết hợp với độ lọc cầu thận ước tính (eGFR) được tính toán từ creatinin máu, tuổi, giới và chủng tộc.

Khi nào cần lọc máu (chạy thận)?

Lọc máu được chỉ định khi eGFR giảm dưới 15 mL/phút/1,73m² (suy thận mạn giai đoạn 5) và người bệnh có các biểu hiện lâm sàng rõ rệt như:

• Hội chứng ure huyết cao: Mệt mỏi, buồn nôn, chán ăn, rối loạn ý thức.
• Tăng kali máu kháng trị.
• Toan chuyển hoá nặng.
• Quá tải dịch không đáp ứng điều trị nội khoa.

Không có ngưỡng creatinin huyết thanh cố định nào được sử dụng làm tiêu chuẩn duy nhất để quyết định bắt đầu lọc máu. Một số bệnh nhân có creatinin huyết thanh cao nhưng vẫn ổn định, trong khi người khác có mức creatinin thấp hơn nhưng lại biểu hiện triệu chứng nặng do chức năng thận suy giảm nghiêm trọng.

Chỉ số creatinin là công cụ hữu ích trong theo dõi chức năng thận, nhưng quyết định chỉ định lọc máu cần dựa trên đánh giá toàn diện, bao gồm mức lọc cầu thận, diễn tiến bệnh lý nền, triệu chứng lâm sàng và khả năng hồi phục. Bác sĩ chuyên khoa thận sẽ là người đánh giá và đưa ra chỉ định phù hợp nhất cho từng trường hợp.

Tại sao chỉ số creatinin lại tăng cao?

Để hiểu rõ hơn khi nào cần chạy thận, người bệnh nên nắm được bản chất của chỉ số creatinin và lý do khiến nó tăng cao bất thường.

Theo đó, creatinin là sản phẩm phụ được tạo ra từ quá trình chuyển hóa năng lượng trong cơ bắp. Thận có nhiệm vụ lọc creatinin ra khỏi máu và đào thải qua nước tiểu. Trong điều kiện bình thường, nồng độ creatinin trong máu ổn định, phản ánh chính xác hiệu suất làm việc của thận. Khi thận bị tổn thương, lượng creatinin tích tụ dần trong máu, khiến kết quả xét nghiệm tăng cao. Đây là lý do tại sao xét nghiệm creatinin máu luôn được sử dụng để đánh giá mức độ suy thận.

Có nhiều nguyên nhân khiến chỉ số creatinin tăng, bao gồm cả yếu tố bệnh lý và thói quen sinh hoạt. Các nguyên nhân phổ biến gồm:

• Suy thận cấp hoặc mạn tính: Khi cầu thận bị tổn thương, khả năng lọc creatinin giảm.
• Tăng huyết áp, tiểu đường kéo dài: Hai bệnh lý mạn tính này gây tổn thương mạch máu nuôi thận.
• Dùng thuốc độc cho thận: Một số thuốc kháng sinh hoặc giảm đau có thể làm tăng creatinin máu.
• Mất nước hoặc ăn quá nhiều đạm: Khi cơ thể thiếu nước hoặc tiêu thụ nhiều protein, creatinin sẽ tăng tạm thời.

Việc xác định đúng nguyên nhân giúp bác sĩ đưa ra phương án điều trị phù hợp, tránh để bệnh tiến triển nặng hơn.

Hậu quả khi chỉ số creatinin cao nhưng không điều trị kịp thời

Creatinin cao không được kiểm soát có thể gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng cho sức khỏe. Dưới đây là các biến chứng nguy hiểm mà người bệnh cần nhận biết để kịp thời xử lý, cụ thể:

Nhiễm độc toàn thân

Khi thận không thể lọc bỏ các chất thải, độc tố sẽ tích tụ trong máu. Người bệnh thường cảm thấy mệt mỏi, buồn nôn, ăn kém và hơi thở có mùi khai. Về lâu dài, độc tố ảnh hưởng đến hệ thần kinh, gây rối loạn ý thức, lú lẫn, thậm chí hôn mê. Tình trạng này được gọi là hội chứng urê huyết cao, và là nguyên nhân phổ biến khiến bệnh nhân phải lọc máu khẩn cấp.

Rối loạn điện giải và tim mạch

Tăng kali máu là biến chứng điển hình ở người có creatinin cao. Nồng độ kali cao trong máu có thể dẫn đến loạn nhịp tim, yếu cơ và trong trường hợp nặng có thể gây ngừng tim. Ngoài ra, việc ứ dịch và natri khiến huyết áp tăng cao, làm trầm trọng thêm tình trạng suy tim và phù toàn thân.

Tổn thương đa cơ quan

Nếu creatinin cao kéo dài mà không được điều trị, độc chất trong máu có thể tấn công các cơ quan khác như gan, phổi, hệ thần kinh và xương khớp. Bệnh nhân thường có biểu hiện sụt cân, da xanh xao và giảm sức đề kháng. Đây là giai đoạn nguy hiểm, cần được can thiệp y khoa tích cực để ngăn ngừa biến chứng toàn thân.

Cách kiểm soát chỉ số creatinin và ngăn ngừa phải chạy thận

Việc kiểm soát creatinin từ sớm giúp làm chậm tiến triển của suy thận và trì hoãn thời điểm phải lọc máu. Người bệnh cần thực hiện các biện pháp toàn diện sau:

Duy trì lối sống và chế độ ăn khoa học

Một chế độ ăn uống hợp lý có thể giúp giảm gánh nặng cho thận. Người bệnh nên:

• Hạn chế đạm động vật, tăng cường rau xanh và ngũ cốc nguyên hạt.
• Giảm muối và các thực phẩm chế biến sẵn.
• Uống đủ nước nếu không bị phù hoặc hạn chế dịch theo hướng dẫn bác sĩ.
• Tránh thuốc lá, rượu bia và thuốc giảm đau không kê đơn.

Chế độ sinh hoạt lành mạnh kết hợp tập thể dục nhẹ nhàng sẽ giúp lưu thông máu tốt hơn, hỗ trợ hoạt động của thận.

Theo dõi định kỳ

Người có nguy cơ cao như tiểu đường, tăng huyết áp hoặc có tiền sử suy thận nên xét nghiệm creatinin máu và GFR định kỳ 3 - 6 tháng/lần. Việc siêu âm thận hoặc phân tích nước tiểu giúp phát hiện sớm tổn thương cấu trúc thận. Theo dõi thường xuyên giúp điều chỉnh lối sống và điều trị sớm trước khi bệnh tiến triển nặng.

Tuân thủ phác đồ điều trị

Khi đã được chẩn đoán suy thận mạn, người bệnh phải tuân thủ tuyệt đối hướng dẫn của bác sĩ. Dùng thuốc đúng liều, kết hợp điều chỉnh chế độ dinh dưỡng và hạn chế stress có thể làm chậm tiến triển bệnh. Việc tự ý ngưng thuốc hoặc sử dụng thực phẩm chức năng không rõ nguồn gốc có thể khiến creatinin tăng nhanh và làm thận tổn thương nặng hơn.

Chạy thận nhân tạo khi thận mất chức năng

Khi chức năng lọc của thận chỉ còn dưới 10%, chạy thận là phương pháp cần thiết để duy trì sự sống. Có ba phương pháp điều trị chính đang được áp dụng trong thực hành lâm sàng, bao gồm:

• Chạy thận nhân tạo (Hemodialysis): Máu được đưa ra ngoài cơ thể qua máy lọc, loại bỏ độc tố rồi bơm trở lại. Phương pháp này thường thực hiện 3 buổi mỗi tuần, mỗi buổi kéo dài 4 giờ.
• Lọc màng bụng (Peritoneal Dialysis): Là phương pháp điều trị thay thế thận trong đó dung dịch lọc được đưa vào khoang phúc mạc, cho phép trao đổi các chất thải và dịch dư thừa qua màng phúc mạc - một màng bán thấm hoạt động như một bộ lọc sinh lý. Máu không được đưa ra khỏi cơ thể, và quá trình lọc diễn ra liên tục theo nguyên lý khuếch tán và thẩm thấu.
• Ghép thận: Là lựa chọn tối ưu giúp người bệnh phục hồi gần như hoàn toàn, nhưng cần nguồn tạng hiến và chi phí cao.

Mỗi phương pháp có ưu và nhược điểm riêng, bác sĩ sẽ chỉ định tùy theo thể trạng và điều kiện của người bệnh.

Chạy thận không chỉ giúp loại bỏ độc chất mà còn giúp cân bằng điện giải và kiểm soát huyết áp. Sau quá trình lọc máu, người bệnh sẽ giảm rõ rệt các triệu chứng như mệt mỏi, buồn nôn và khó thở. Dù không thể thay thế hoàn toàn chức năng thận, đây vẫn là phương pháp duy trì sự sống hiệu quả nhất cho người suy thận giai đoạn cuối.

Chỉ số creatinin bao nhiêu thì phải chạy thận không có con số cố định, mà phụ thuộc vào độ lọc cầu thận, triệu chứng lâm sàng và khả năng hồi phục. Việc kiểm tra định kỳ, điều chỉnh chế độ ăn, kiểm soát bệnh lý nền và tuân thủ phác đồ điều trị là chìa khóa giúp kéo dài tuổi thọ, cải thiện chất lượng sống và giảm nguy cơ phải chạy thận.