Chế độ dinh dưỡng cho người bệnh lao phổi: Ăn đúng để hỗ trợ điều trị hiệu quả

Lao phổi là một trong những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ hô hấp và sức khỏe toàn thân. Ngoài việc tuân thủ đúng phác đồ điều trị bằng thuốc, người bệnh cần đặc biệt chú trọng đến chế độ dinh dưỡng cho người bệnh lao phổi. Dinh dưỡng đầy đủ không chỉ giúp tăng cường đề kháng mà còn hỗ trợ cơ thể chống chọi với tác dụng phụ của thuốc và rút ngắn thời gian hồi phục. Một chế độ ăn uống khoa học có thể trở thành “vũ khí” hỗ trợ người bệnh vượt qua hành trình điều trị đầy thử thách.

Tầm quan trọng của chế độ dinh dưỡng đối với người bệnh lao phổi

Chế độ dinh dưỡng cho người bệnh lao phổi đóng vai trò không thể thiếu trong quá trình điều trị. Khi bị nhiễm vi khuẩn lao, cơ thể người bệnh phải tiêu tốn rất nhiều năng lượng để đối phó với sự tấn công của mầm bệnh và phục hồi tổn thương trong phổi. Một chế độ ăn uống hợp lý mang lại nhiều lợi ích thiết thực như:

• Tăng cường hệ miễn dịch: Dinh dưỡng hợp lý cung cấp nguyên liệu để cơ thể tạo ra kháng thể và tế bào miễn dịch, giúp người bệnh chống lại vi khuẩn lao hiệu quả hơn. Các vi chất như vitamin A, C và kẽm đóng vai trò quan trọng trong việc kích hoạt hệ miễn dịch.
• Hỗ trợ phục hồi mô phổi: Protein và các vi chất như vitamin A, C, E có vai trò tái tạo tế bào, hỗ trợ làm lành tổn thương ở phổi và giúp cải thiện chức năng hô hấp.
• Tăng hiệu quả điều trị: Khi cơ thể được nuôi dưỡng đầy đủ, khả năng hấp thu thuốc tốt hơn, giúp tăng hiệu quả điều trị và giảm nguy cơ kháng thuốc - một vấn đề nghiêm trọng trong điều trị lao.
• Ngăn ngừa biến chứng và tái phát: Một thể trạng khỏe mạnh giúp người bệnh duy trì sức khỏe sau điều trị, giảm khả năng tái phát lao hoặc mắc các bệnh lý khác như viêm phổi, nhiễm trùng…

Chế độ dinh dưỡng cho người bệnh lao phổi để hỗ trợ điều trị

Để nâng cao thể trạng và đẩy nhanh quá trình hồi phục, người bệnh lao phổi nên tuân thủ các nguyên tắc dinh dưỡng cơ bản dưới đây, cụ thể như sau:

Cung cấp đầy đủ năng lượng và protein

Người bệnh bị lao phổi cần được cung cấp đầy đủ năng lượng và protein trong chế độ ăn uống, cụ thể:

• Năng lượng: Người bệnh cần ưu tiên nhóm thực phẩm giàu năng lượng như cơm, khoai lang, bún, miến, ngũ cốc nguyên cám. Những thực phẩm này cung cấp năng lượng cần thiết để cơ thể chống chọi với bệnh tật và phục hồi.
• Protein: Đảm bảo cung cấp 1,2 - 1,5g protein/kg thể trọng/ngày. Nguồn protein chất lượng cao bao gồm thịt nạc, cá, trứng, sữa, đậu phụ và các loại đậu. Protein là “nguyên liệu” chính để tái tạo mô phổi và duy trì cơ bắp.

Tăng cường vitamin và khoáng chất

Chế độ dinh dưỡng cho người bệnh lao phổi cần tăng cường bổ sung các vitamin và khoáng chất, cụ thể:

• Vitamin A, C, E: Những chất chống oxy hóa này giúp tăng cường miễn dịch và bảo vệ tế bào khỏi tổn thương. Chúng có nhiều trong rau xanh đậm, cà rốt, bí đỏ và trái cây tươi như cam, ổi, đu đủ…
• Vitamin nhóm B: Hỗ trợ chuyển hóa năng lượng và phục hồi hệ thần kinh, đặc biệt cần thiết khi người bệnh dùng thuốc kháng lao trong thời gian dài. Thực phẩm giàu vitamin B bao gồm ngũ cốc nguyên cám, gan động vật và các loại hạt.
• Kẽm, sắt, selen: Các khoáng chất này giúp tăng sức đề kháng và giảm mệt mỏi. Hải sản, gan động vật, hạt óc chó và ngũ cốc nguyên cám là nguồn cung cấp tốt.

Uống đủ nước

Nước đóng vai trò quan trọng trong việc làm loãng đờm, hỗ trợ bài tiết độc tố và giữ ẩm cho đường hô hấp ở người mắc bệnh lao phổi. Do đó, người bệnh nên uống 1,5 - 2 lít nước mỗi ngày hoặc nhiều hơn nếu có triệu chứng sốt, mất nước…

Gợi ý thực đơn mẫu trong ngày

Một thực đơn khoa học cần đảm bảo sự cân đối giữa năng lượng, protein, vitamin và khoáng chất. Dưới đây là gợi ý thực đơn cho người bệnh lao phổi trong 1 ngày, cụ thể như sau:

• Bữa sáng: Cháo yến mạch nấu với sữa, thêm một quả chuối và một ly nước cam tươi.
• Bữa trưa: Cơm trắng, cá kho tộ, canh rau ngót nấu thịt bằm, một đĩa rau luộc (bông cải xanh, cà rốt) và tráng miệng bằng đu đủ.
• Bữa chiều: Một ly ngũ cốc hoặc nước ép cà rốt, kèm một ít hạt óc chó.
• Bữa tối: Cháo gà nấu đậu xanh, rau củ hấp (bí đỏ, khoai lang) và một hũ sữa chua men sống.
• Bữa phụ: Một quả táo hoặc lê, một ly sữa ấm trước khi ngủ.

Chế độ dinh dưỡng cho người bệnh lao phổi cần linh hoạt, đa dạng và dễ tiêu hóa, đồng thời phù hợp với sở thích và thể trạng từng người. Người bệnh nên chia nhỏ bữa ăn (5 - 6 bữa/ngày) để giảm áp lực cho hệ tiêu hóa, đặc biệt khi cảm thấy mệt mỏi hoặc chán ăn.

Tại sao người bệnh lao phổi dễ bị suy dinh dưỡng?

Người mắc lao phổi thường đối mặt với tình trạng sụt cân nhanh và suy dinh dưỡng nặng nếu không được can thiệp kịp thời. Nguyên nhân gây ra tình trạng này là do:

Suy giảm cảm giác thèm ăn

Người bệnh lao phổi thường dễ bị chán ăn, không thèm ăn do:

• Tác dụng phụ của thuốc: Các loại thuốc kháng lao như isoniazid, rifampicin có thể gây buồn nôn, chán ăn hoặc rối loạn vị giác, khiến người bệnh không muốn ăn.
• Tâm lý và thể chất: Mệt mỏi, mất ngủ và lo lắng về bệnh tật làm giảm khẩu phần ăn, dẫn đến thiếu hụt dinh dưỡng nghiêm trọng.

Tiêu hao năng lượng cao

Người bệnh lao phổi cần tiêu hao nguồn năng lượng cao do:

• Chống lại vi khuẩn: Cơ thể phải hoạt động liên tục để đối phó với vi khuẩn lao, gây tiêu hao năng lượng nhiều hơn bình thường.
• Triệu chứng bệnh: Sốt kéo dài, ho liên tục và khó thở làm tăng chuyển hóa cơ bản, khiến cơ thể “đốt” năng lượng nhanh hơn.

Rối loạn hấp thu

Vi khuẩn lao không chỉ tấn công phổi mà còn có thể ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa, gây tiêu chảy, kém hấp thu dưỡng chất và mất nước. Tình trạng này làm giảm khả năng cơ thể tiếp nhận dinh dưỡng từ thức ăn.

Nguy cơ biến chứng

Suy dinh dưỡng khiến cơ thể suy yếu, dễ mắc các nhiễm trùng cơ hội như viêm phổi, nấm miệng hoặc nhiễm khuẩn đường ruột. Những biến chứng này làm trầm trọng thêm tình trạng lao và kéo dài thời gian điều trị.

Do đó, việc xây dựng chế độ dinh dưỡng cho người bệnh lao phổi là nhiệm vụ cấp thiết, không kém phần quan trọng so với điều trị bằng thuốc. Tại Việt Nam, các chương trình kiểm soát lao quốc gia hiện nay đều khuyến khích kết hợp tư vấn dinh dưỡng song song với phát thuốc để cải thiện kết quả điều trị.

Những thực phẩm cần tránh trong chế độ ăn của người bệnh lao phổi

Bên cạnh việc bổ sung dinh dưỡng đúng cách, người bệnh cần tránh các thực phẩm có thể gây hại hoặc làm giảm hiệu quả điều trị, cụ thể như sau:

• Thực phẩm nhiều dầu mỡ và cay nóng: Các món nhiều dầu mỡ như gà rán, khoai tây chiên gây đầy hơi, khó tiêu, làm tăng áp lực cho hệ tiêu hóa. Người bệnh cũng cần tránh ăn ớt, tiêu và gia vị cay có thể kích ứng niêm mạc họng và phổi, gây khó chịu cho người bệnh đang bị tổn thương hô hấp.
• Đồ uống có cồn: Rượu bia làm tăng gánh nặng cho gan, vốn đã phải xử lý các loại thuốc kháng lao liều cao. Uống rượu trong thời gian điều trị có thể làm giảm hiệu quả của thuốc và tăng nguy cơ độc tính gan.
• Thức uống chứa caffeine: Trà đặc, cà phê hoặc nước tăng lực nếu tiêu thụ quá nhiều có thể gây mất ngủ, kích thích thần kinh, từ đó làm trầm trọng thêm tình trạng mệt mỏi. Một số loại thuốc lao cũng có thể tương tác bất lợi với caffeine.
• Thực phẩm chế biến sẵn, lên men không an toàn: Các thực phẩm như xúc xích, đồ hộp… chứa nhiều muối và chất bảo quản, có thể gây viêm nhiễm hoặc kích ứng tiêu hóa. Ngoài ra,  các món ăn lên men như dưa chua, mắm tôm… nếu không đảm bảo vệ sinh dễ dẫn đến nhiễm khuẩn tiêu hóa, đặc biệt nguy hiểm với người có hệ miễn dịch yếu.
• Kiêng ăn uống theo quan niệm sai lầm: Một số người bệnh kiêng thịt, cá, trứng… vì quan niệm “ăn vào bệnh nặng hơn”. Đây là hiểu lầm nghiêm trọng, bởi thiếu protein sẽ làm chậm quá trình phục hồi, suy yếu cơ thể và kéo dài thời gian điều trị.

Chế độ dinh dưỡng cho người bệnh lao phổi là yếu tố then chốt quyết định tiến độ và kết quả điều trị. Bên cạnh việc tuân thủ phác đồ dùng thuốc, người bệnh cần được tư vấn và thực hiện chế độ ăn uống hợp lý, đảm bảo cung cấp đầy đủ năng lượng, protein, vitamin và khoáng chất thiết yếu. Đồng thời, việc tránh xa các thực phẩm bất lợi giúp giảm tác dụng phụ của thuốc và hỗ trợ hồi phục nhanh hơn. Hãy xem dinh dưỡng như một phần không thể thiếu trong “phác đồ điều trị” và thực hiện nghiêm túc mỗi ngày để sớm lấy lại sức khỏe.