Bệnh lupus ban đỏ có lây không? Cơ chế hình thành bệnh lupus ban đỏ

Một số người có thể e ngại khi tiếp xúc với bệnh nhân mắc rối loạn tự miễn mạn tính như lupus, đặc biệt khi bệnh biểu hiện trên da. Tuy nhiên, sự lo lắng này thường bắt nguồn từ hiểu lầm về cơ chế hình thành bệnh.

Bệnh lupus ban đỏ có lây không?

Lupus ban đỏ là một bệnh lý tự miễn, tức là hệ thống miễn dịch của cơ thể tự tấn công các mô và cơ quan khỏe mạnh, gây ra viêm và tổn thương ở nhiều cơ quan khác nhau như da, khớp, thận, tim, phổi và hệ thần kinh. Một trong những thắc mắc phổ biến là liệu lupus ban đỏ có lây không? Câu trả lời là không, lupus ban đỏ không phải là bệnh truyền nhiễm và không lây từ người này sang người khác qua bất kỳ hình thức tiếp xúc nào như bắt tay, ôm, dùng chung đồ dùng, hoặc qua đường hô hấp. Bệnh không do vi khuẩn, virus hay ký sinh trùng gây ra mà liên quan đến sự rối loạn của hệ thống miễn dịch và yếu tố di truyền.

Tuy nhiên, một số yếu tố có thể góp phần kích hoạt bệnh ở người có nguy cơ, bao gồm tiếp xúc với tia cực tím, stress kéo dài, thay đổi nội tiết tố hoặc nhiễm trùng. Điều này không có nghĩa là bệnh lây truyền, mà chỉ là sự khởi phát bệnh ở những người vốn đã có sẵn nguy cơ cao.

Do đó, người mắc lupus không nên bị kỳ thị hay cách ly. Việc hiểu rõ cơ chế bệnh giúp cộng đồng nâng cao nhận thức và hỗ trợ người bệnh tốt hơn. Nếu có biểu hiện nghi ngờ, nên đến khám tại các cơ sở y tế chuyên khoa để được chẩn đoán và điều trị phù hợp.

Cơ chế hình thành bệnh lupus ban đỏ

Bệnh lupus ban đỏ, đặc biệt là lupus ban đỏ hệ thống (Systemic Lupus Erythematosus - SLE), là một bệnh lý tự miễn phức tạp, trong đó hệ thống miễn dịch nhận diện nhầm các tế bào và mô khỏe mạnh của chính cơ thể là "đối tượng lạ" và tấn công chúng.

Bình thường, hệ miễn dịch có chức năng nhận diện và loại bỏ các yếu tố ngoại lai như vi khuẩn, virus, ký sinh trùng. Tuy nhiên, ở người mắc lupus, cơ chế kiểm soát này bị suy yếu. Các tế bào lympho B và T, vốn giữ vai trò quan trọng trong quá trình miễn dịch, bị rối loạn khả năng phân biệt giữa “tế bào lạ” và “tế bào của cơ thể”. Hệ quả là, các tế bào này sản xuất ra kháng thể tự miễn (autoantibodies) - đặc biệt là kháng thể kháng nhân (ANA) - nhằm vào các cấu trúc nội sinh như nhân tế bào, DNA, protein kết nối mô liên kết...

Các kháng thể tự miễn kết hợp với kháng nguyên nội sinh tạo thành những phức hợp miễn dịch. Các phức hợp này không được cơ thể loại bỏ hiệu quả mà lắng đọng tại nhiều cơ quan như da, khớp, thận, tim, phổi, hệ thần kinh trung ương..., gây viêm, hoại tử, tổn thương mô thông qua hoạt hóa hệ thống bổ thể và thu hút tế bào viêm (bạch cầu trung tính, đại thực bào).

Sự hình thành lupus không xảy ra ngẫu nhiên mà thường bắt nguồn từ sự tương tác giữa yếu tố di truyền và yếu tố môi trường:

• Yếu tố di truyền: Nhiều nghiên cứu đã xác định mối liên hệ giữa lupus và các gen liên quan đến hệ miễn dịch như HLA-DR2, HLA-DR3, cũng như các biến thể gen điều hòa cytokine, tín hiệu tế bào T và B.
• Yếu tố môi trường: Các tác nhân như tia cực tím (UV), nhiễm virus Epstein-Barr (EBV), stress tâm lý kéo dài, nội tiết tố estrogen cao ở phụ nữ, hoặc thậm chí một số thuốc có thể kích hoạt phản ứng miễn dịch bất thường ở những người mang yếu tố di truyền nhạy cảm.

Phương pháp điều trị lupus ban đỏ

Điều trị lupus ban đỏ cần được cá nhân hóa, tùy thuộc vào mức độ hoạt động của bệnh, cơ quan bị ảnh hưởng và đáp ứng điều trị của từng người. Các nhóm thuốc thường được sử dụng bao gồm:

• Thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs): Giúp kiểm soát đau và viêm nhẹ ở cơ xương khớp.
• Thuốc chống sốt rét (Hydroxychloroquine): Là thuốc nền lâu dài cho hầu hết bệnh nhân lupus, giúp ổn định hệ miễn dịch, giảm tần suất đợt bùng phát và phòng ngừa tổn thương lâu dài.
• Corticosteroids: Được sử dụng để kiểm soát nhanh các đợt lupus hoạt động mạnh, đặc biệt khi có tổn thương các cơ quan quan trọng như thận, tim, hệ thần kinh. Tuy nhiên, cần sử dụng đúng liều và thời gian để hạn chế tác dụng phụ như loãng xương, tăng huyết áp, đái tháo đường…
• Thuốc ức chế miễn dịch: Như azathioprine, mycophenolate mofetil hoặc cyclophosphamide, được chỉ định trong các trường hợp nặng, nhất là lupus thận hoặc bệnh lý thần kinh trung ương.
• Thuốc sinh học: Như belimumab hoặc rituximab, được dùng trong lupus kháng trị hoặc không đáp ứng điều trị thường quy.

Việc điều trị lupus không chỉ phụ thuộc vào thuốc mà còn đòi hỏi sự hợp tác lâu dài giữa bệnh nhân và bác sĩ. Người bệnh cần tái khám định kỳ, làm các xét nghiệm theo dõi tình trạng hoạt động của bệnh, chức năng gan thận, máu và các cơ quan liên quan. Đồng thời, cần chủ động duy trì lối sống lành mạnh:

• Tránh tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời do nguy cơ kích hoạt bệnh.
• Giảm stress tâm lý, ngủ đủ giấc, duy trì hoạt động thể chất phù hợp.
• Không tự ý ngừng thuốc khi thấy triệu chứng giảm.
• Hạn chế các yếu tố nguy cơ như hút thuốc, ăn nhiều muối hoặc chất béo bão hòa.

Lupus ban đỏ có phòng ngừa được không?

Lupus ban đỏ có cơ chế bệnh sinh phức tạp, liên quan đến rối loạn miễn dịch, yếu tố di truyền và tác động từ môi trường. Chính vì vậy, hiện nay chưa có biện pháp phòng ngừa hoàn toàn bệnh lupus. Tuy nhiên, vẫn có thể làm giảm nguy cơ khởi phát hoặc hạn chế các đợt bùng phát bệnh bằng cách kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ và duy trì lối sống lành mạnh.

Kiểm soát các yếu tố môi trường kích hoạt

Dù không thể thay đổi yếu tố di truyền, nhưng người có nguy cơ cao hoặc đã được chẩn đoán lupus có thể chủ động tránh tiếp xúc với các yếu tố kích hoạt bệnh, bao gồm:

• Tia cực tím (UV): Là yếu tố phổ biến có thể làm khởi phát hoặc làm nặng thêm triệu chứng lupus da và hệ thống. Cần hạn chế ra nắng, sử dụng kem chống nắng phổ rộng (SPF ≥ 30) và mặc đồ bảo hộ khi ra ngoài trời.
• Stress kéo dài: Stress tâm lý ảnh hưởng lớn đến hệ miễn dịch. Các biện pháp thư giãn, thiền, tập yoga, thể dục nhẹ nhàng có thể giúp cân bằng tinh thần.
• Nhiễm trùng: Một số virus như Epstein-Barr (EBV) có thể liên quan đến khởi phát lupus. Việc giữ vệ sinh và điều trị nhiễm trùng kịp thời là điều cần thiết.
• Một số thuốc: Một số loại thuốc có thể gây lupus do thuốc, do đó cần thông báo cho bác sĩ nếu có tiền sử bệnh tự miễn khi dùng thuốc dài ngày.

Lối sống và dinh dưỡng hỗ trợ phòng ngừa tái phát

Duy trì một lối sống lành mạnh và chế độ dinh dưỡng khoa học có thể đóng vai trò quan trọng trong việc giảm nguy cơ tái phát và kiểm soát diễn tiến của bệnh. Đây là phần không thể tách rời trong quá trình điều trị và chăm sóc dài hạn cho người bệnh lupus.

• Ngủ đủ giấc và ổn định nhịp sinh học: Giấc ngủ đóng vai trò thiết yếu trong phục hồi hệ miễn dịch. Người bệnh nên ngủ đủ 7 - 9 giờ mỗi đêm, tránh thức khuya và hạn chế thay đổi nhịp sinh hoạt, vì thiếu ngủ kéo dài dễ gây rối loạn miễn dịch và kích hoạt các đợt bùng phát.
• Ăn uống chống viêm: Chế độ ăn nên giàu rau xanh, trái cây tươi, cá béo (giàu omega-3), ngũ cốc nguyên hạt và thực phẩm giàu chất chống oxy hóa. Hạn chế đường tinh luyện, đồ chiên xào, thực phẩm chế biến sẵn và chất béo bão hòa để giảm viêm và hỗ trợ điều hòa miễn dịch.
• Tránh hút thuốc và hạn chế rượu bia: Hút thuốc làm tăng phản ứng viêm và giảm hiệu quả điều trị, đặc biệt là ở người dùng thuốc chống sốt rét hoặc corticosteroids. Rượu bia cũng nên hạn chế tối đa vì ảnh hưởng đến gan, thận - các cơ quan thường bị tổn thương trong lupus.
• Giữ cân nặng hợp lý và vận động nhẹ nhàng: Tập thể dục đều đặn với cường độ vừa phải như đi bộ, yoga hoặc bơi lội giúp giảm viêm, cải thiện tuần hoàn và duy trì thể trạng ổn định. Cần tránh tập luyện quá sức, đặc biệt trong giai đoạn bệnh hoạt động.

Tầm soát và phát hiện sớm ở người có nguy cơ

Đối với những người có tiền sử gia đình mắc lupus ban đỏ hoặc các bệnh tự miễn khác (như viêm tuyến giáp Hashimoto, viêm khớp dạng thấp, bệnh celiac,...), nguy cơ phát triển lupus cao hơn người bình thường. Mặc dù không thể phòng ngừa hoàn toàn, nhưng việc tầm soát sớm giúp phát hiện những biểu hiện tiền lâm sàng và can thiệp kịp thời, từ đó hạn chế biến chứng và tổn thương cơ quan.

Người có nguy cơ cao nên:

• Khám chuyên khoa định kỳ, đặc biệt khi có các triệu chứng không đặc hiệu như mệt mỏi kéo dài, đau cơ khớp, nổi ban, rụng tóc từng mảng, loét miệng tái diễn…
• Thực hiện xét nghiệm kháng thể tự miễn như ANA (kháng thể kháng nhân), anti-dsDNA, anti-Sm, cũng như bổ thể C3, C4 và tốc độ lắng máu.
• Theo dõi sự thay đổi ở các cơ quan thường bị ảnh hưởng như thận (đạm niệu, creatinine), gan (men gan), và hệ thống huyết học (số lượng hồng cầu, bạch cầu, tiểu cầu).
• Chủ động ghi nhận các yếu tố kích hoạt bệnh như stress kéo dài, phơi nắng nhiều, hoặc sau nhiễm virus để trao đổi với bác sĩ trong các lần khám.

Trên đây là những thông tin chúng tôi cung cấp đến bạn để giải đáp cho thắc mắc bệnh lupus ban đỏ có lây không. Lupus ban đỏ là một bệnh lý phức tạp, mạn tính và không lây nhiễm, nhưng lại thường bị hiểu nhầm, dẫn đến tâm lý e dè hoặc kỳ thị đối với người bệnh. Việc nhận thức đúng về bản chất tự miễn của lupus, cũng như nắm rõ cơ chế bệnh sinh và các yếu tố nguy cơ, là nền tảng quan trọng để cộng đồng có cái nhìn toàn diện hơn. Hơn bao giờ hết, người mắc lupus cần được cảm thông, hỗ trợ và đồng hành để có thể sống khỏe mạnh và hòa nhập trọn vẹn với xã hội.