Bệnh Alzheimer ở người cao tuổi: Nguyên nhân, dấu hiệu và hướng điều trị

Alzheimer là một trong những bệnh lý thần kinh phổ biến nhất ở người lớn tuổi, ảnh hưởng trực tiếp đến trí nhớ, tư duy và chất lượng cuộc sống. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu cảnh báo đóng vai trò rất quan trọng để có hướng can thiệp kịp thời. Trong bài viết này, Trung tâm Tiêm chủng Long Châu sẽ mang đến cho bạn những thông tin đầy đủ và rõ ràng về bệnh Alzheimer trên đối tượng người cao tuổi, từ nguyên nhân, triệu chứng cho đến các phương pháp điều trị và phòng ngừa.

Bệnh Alzheimer ở người cao tuổi là gì?

Bệnh Alzheimer ở đối tượng người cao tuổi là dạng sa sút trí tuệ tiến triển chậm, đặc trưng bởi sự suy giảm trí nhớ, khả năng nhận thức và các kỹ năng sinh hoạt hằng ngày. Đây là nguyên nhân hàng đầu gây ra sa sút trí tuệ trên toàn cầu, chiếm đến gần 80% các trường hợp.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), trong năm 2021 có khoảng 57 triệu người trên thế giới đang sống chung với chứng sa sút trí tuệ và con số này dự kiến sẽ tăng nhanh trong những thập kỷ tới do dân số già hóa. Alzheimer thường bắt đầu từ từ, đôi khi bị nhầm lẫn với quá trình lão hóa tự nhiên. Tuy nhiên, khác với suy giảm trí nhớ do tuổi già, bệnh này ngày càng nặng dần và làm người bệnh mất khả năng tự chủ trong sinh hoạt.

Nguyên nhân chính xác của Alzheimer chưa được xác định hoàn toàn, nhưng các nghiên cứu cho thấy có sự kết hợp của nhiều yếu tố:

• Sinh học thần kinh: Sự tích tụ bất thường của các protein beta-amyloid và tau trong não làm tổn thương và giết chết tế bào thần kinh.
• Di truyền: Một số gen liên quan, chẳng hạn như APOE ε4, làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
• Tuổi tác: Đây là yếu tố nguy cơ lớn nhất, đặc biệt ở nhóm trên 65 tuổi.
• Môi trường và lối sống: Thói quen ít vận động, chế độ ăn không lành mạnh, hút thuốc lá, lạm dụng rượu bia hay bệnh tim mạch đều có thể thúc đẩy quá trình thoái hóa não.

Việc hiểu rõ bản chất của bệnh giúp gia đình và người chăm sóc có kế hoạch theo dõi và điều trị hiệu quả hơn.

Dấu hiệu cảnh báo bệnh Alzheimer 

Các dấu hiệu sớm của bệnh Alzheimer ở đối tượng người cao tuổi thường bị bỏ qua hoặc nhầm lẫn với lão hóa bình thường. Tuy nhiên, có một số biểu hiện đặc trưng cần đặc biệt lưu ý:

• Giảm trí nhớ thường xuyên: Người bệnh thường quên các sự kiện mới xảy ra, hỏi đi hỏi lại một thông tin, hoặc không nhớ các cuộc trò chuyện gần đây. Khác với việc quên tạm thời, tình trạng này lặp lại nhiều lần và ngày càng nghiêm trọng.
• Khó khăn trong tổ chức và giải quyết vấn đề: Việc lên kế hoạch, quản lý tài chính hay nấu một bữa ăn đơn giản trở nên khó khăn. Người bệnh mất khả năng xử lý các công việc nhiều bước mà trước đây vẫn làm dễ dàng.
• Lạc lõng về thời gian và không gian: Người bệnh có thể quên ngày tháng, không nhớ đang ở đâu hoặc đi lạc ngay cả tại những địa điểm quen thuộc.
• Rối loạn ngôn ngữ: Họ gặp khó khăn trong việc tìm từ ngữ thích hợp, dừng lại giữa chừng khi nói hoặc lặp lại các câu nói mà không nhận ra.
• Thay đổi tính cách và cảm xúc: Người bệnh có thể trở nên lo âu, cáu gắt, nghi ngờ người thân hoặc thu mình khỏi các hoạt động xã hội. Những thay đổi này ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống của cả bệnh nhân và gia đình.
• Mất khả năng thực hiện sinh hoạt cơ bản: Ở giai đoạn muộn, người bệnh cần được trợ giúp toàn diện như ăn uống, vệ sinh cá nhân, thay quần áo và chăm sóc y tế.

Nhận biết các dấu hiệu trên càng sớm, khả năng can thiệp điều trị hiệu quả càng cao, giúp làm chậm tiến triển của bệnh.

Các phương pháp điều trị bệnh Alzheimer

Hiện nay, Alzheimer chưa có cách chữa khỏi hoàn toàn, nhưng nhiều liệu pháp y học hiện đại có thể cải thiện triệu chứng và nâng cao chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân.

Điều trị bằng thuốc

Dưới đây là các thuốc điều trị:

• Thuốc ức chế men cholinesterase (donepezil, rivastigmine, galantamine): Tăng cường dẫn truyền thần kinh, cải thiện trí nhớ và khả năng học tập.
• Memantine: Dùng cho giai đoạn trung bình đến nặng, giúp ổn định chức năng nhận thức.
• Choline alfoscerate: Bổ sung dưỡng chất cần thiết cho hoạt động của não bộ, thường kết hợp cùng các thuốc khác để tăng hiệu quả.
• Liệu pháp miễn dịch mới (Lecanemab): Thuốc kháng thể kháng amyloid đã được FDA chấp thuận, mở ra hy vọng điều trị trúng đích cho giai đoạn sớm.

Điều trị không dùng thuốc

Đồng thời, cần kết hợp với phương pháp không dùng thuốc như:

• Trị liệu tâm lý - hành vi: Giao tiếp cởi mở, khuyến khích người bệnh tham gia các hoạt động nhẹ nhàng, duy trì sự gắn kết xã hội.
• Âm nhạc, ánh sáng và vận động trị liệu: Giúp cải thiện tâm trạng, giảm lo âu và tăng cường khả năng vận động.
• Giáo dục và hỗ trợ người chăm sóc: Người thân cần được hướng dẫn để giảm căng thẳng và tránh suy nhược khi chăm sóc lâu dài.

Phòng ngừa và làm chậm tiến triển bệnh

Dù không thể loại bỏ hoàn toàn nguy cơ mắc bệnh, nhưng việc duy trì một lối sống lành mạnh sẽ giúp làm giảm đáng kể khả năng khởi phát Alzheimer:

• Duy trì hoạt động thể chất đều đặn: Người trưởng thành nên tập thể dục ít nhất 150 phút mỗi tuần với các hình thức như đi bộ nhanh, bơi lội, đạp xe hoặc yoga. Việc vận động thường xuyên giúp cải thiện tuần hoàn máu não, duy trì chức năng thần kinh và tăng cường sức khỏe tim mạch.
• Ăn uống cân bằng và khoa học: Mỗi người cần ưu tiên bổ sung thực phẩm giàu omega-3 (có trong cá hồi, cá thu, hạt chia), nhiều rau xanh, trái cây tươi và ngũ cốc nguyên hạt. Chế độ ăn giàu chất chống oxy hóa sẽ giúp bảo vệ tế bào thần kinh trước sự lão hóa.
• Giữ tinh thần lạc quan và chủ động tham gia hoạt động xã hội: Việc giao tiếp thường xuyên, tham gia các câu lạc bộ, hoạt động cộng đồng hoặc học hỏi kiến thức mới không chỉ tạo niềm vui mà còn giúp kích thích não bộ, duy trì sự linh hoạt trong tư duy.
• Kiểm soát tốt các bệnh mạn tính: Người có bệnh lý như tăng huyết áp, đái tháo đường hoặc rối loạn lipid máu cần tuân thủ điều trị và tái khám định kỳ. Việc kiểm soát tốt những bệnh này sẽ giảm thiểu nguy cơ tổn thương mạch máu não, từ đó hạn chế tiến triển của bệnh Alzheimer.
• Tránh hút thuốc lá và hạn chế rượu bia: Thuốc lá và rượu bia không chỉ ảnh hưởng đến tim mạch, gan mà còn làm tăng nguy cơ tổn thương tế bào thần kinh. Vì vậy, từ bỏ thuốc lá và sử dụng rượu bia ở mức tối thiểu sẽ góp phần bảo vệ não bộ lâu dài.

Bệnh Alzheimer ở người cao tuổi là thách thức lớn đối với y tế và xã hội, bởi không chỉ ảnh hưởng đến bản thân người bệnh mà còn tạo gánh nặng cho gia đình và cộng đồng. Sự quan tâm, đồng hành và chia sẻ từ gia đình chính là liều thuốc tinh thần quý giá nhất đối với người bệnh Alzheimer. Hy vọng bài viết của Trung tâm Tiêm chủng Long Châu đã mang đến cho bạn cái nhìn toàn diện, từ nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết cho đến phương pháp điều trị và phòng ngừa bệnh lý này.