Viêm đường ruột là gì? Những vấn đề cần biết về viêm đường ruột

Viêm đường ruột là tình trạng viêm ở ruột. Hầu hết các trường hợp viêm đường ruột cấp tính xảy ra đột ngột và thường chỉ kéo dài trong vài ngày. Viêm ruột non bị viêm và kích thích có thể gây ra sốt, đau bụng, hoặc ảnh hưởng đến quá trình tiêu hóa dẫn đến các triệu chứng buồn nôn, tiêu chảy và nôn mửa.

Viêm đường ruột được phân loại thành bốn nhóm lớn dựa trên nguyên nhân:

• Viêm đường ruột truyền nhiễm: Loại phổ biến nhất, gây ra bởi vi rút, vi khuẩn hoặc ký sinh trùng.
• Viêm đường ruột do bức xạ: Gây ra bởi việc tiếp xúc với bức xạ, thường là từ liệu pháp xạ trị.
• Viêm đường ruột do viêm nhiễm/tự miễn: Gây ra bởi các bệnh tự miễn dịch như bệnh Crohn hoặc Lupus.
• Viêm ruột do thiếu máu cục bộ: Xảy ra khi nguồn cung cấp máu cho một phần ruột bị tắc nghẽn.

Những dấu hiệu và triệu chứng của bệnh viêm đường ruột

Các triệu chứng của viêm đường ruột thường nhất quán bất kể loại viêm là gì. Triệu chứng có thể bắt đầu từ vài giờ đến vài ngày sau khi bị nhiễm trùng. Các dấu hiệu và triệu chứng phổ biến của viêm đường ruột bao gồm:

• Sốt.
• Buồn nôn và nôn mửa.
• Đau bụng theo từng cơn, thường nằm ở bụng dưới.
• Tiêu chảy.
• Mất cảm giác thèm ăn/chán ăn.
• Tiêu phân có máu hoặc có chất nhầy.
• Đau nhức cơ thể.

Tác động của bệnh viêm đường ruột với sức khỏe 

Trong hầu hết các trường hợp, viêm đường ruột là thoáng qua và có thể được quản lý tốt tại nhà theo sự hướng dẫn của bác sĩ. Mối quan tâm lớn nhất là nguy cơ mất nước, ngoài ra nếu viêm đường ruột kéo dài, mặc dù hiếm, nó có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng hơn.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh viêm đường ruột

Biến chứng nghiêm trọng nhất của viêm đường ruột cấp tính là mất nước, đặc biệt nguy hiểm đối với trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ, người cao tuổi và những người bị suy giảm miễn dịch.

Các dấu hiệu mất nước bao gồm:

• Khô miệng.
• Mắt trũng.
• Thiếu nước mắt.
• Nước tiểu sẫm màu, lượng nước tiểu thấp hoặc ít nước tiểu.
• Mệt mỏi, yếu ớt hoặc hôn mê.
• Chóng mặt đặc biệt khi đứng dậy.
• Tim đập nhanh hoặc huyết áp thấp.
• Ở trẻ sơ sinh có thóp mềm trên đỉnh đầu.

Mất nước nghiêm trọng có thể đe dọa tính mạng. Nếu không được điều trị, nó có thể tiến triển thành sốc, dẫn đến suy thận, tim và gan và thậm chí tử vong.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bạn nên liên hệ với bác sĩ nếu có bất kỳ dấu hiệu nào sau đây:

• Các triệu chứng kéo dài hơn ba hoặc bốn ngày.
• Sốt trên 38°C (hoặc 101°F/102°F).
• Máu trong phân hoặc trong chất nôn.
• Triệu chứng mất nước.
• Nôn mửa hơn hai ngày.
• Không thể giữ chất lỏng trong 24 giờ.
• Đau bụng dữ dội, đột ngột.
• Trẻ nhỏ bị tiêu chảy và không thể giữ chất lỏng.

Có nhiều nguyên nhân gây ra viêm đường ruột. Viêm đường ruột có bốn loại nguyên nhân chính:

Viêm đường ruột truyền nhiễm

Đây là loại phổ biến nhất xảy ra khi bạn ăn hoặc uống thực phẩm/nước bị ô nhiễm bởi vi khuẩn, vi rút hoặc ký sinh trùng.

Vi khuẩn:

• Salmonella: Gây tiêu chảy, sốt, đau quặn bụng 12 đến 72 giờ sau khi nhiễm trùng.
• Escherichia coli (E. coli): Gây ra các triệu chứng nhẹ như đau bụng và sốt, đến các triệu chứng nặng hơn như phân có máu và suy thận.
• Staphylococcus aureus (S. aureus): Có thể tạo ra 7 loại độc tố khác nhau dẫn đến ngộ độc thực phẩm.
• Campylobacter jejuni (C. jejuni): Một loại vi khuẩn phổ biến gây ngộ độc thực phẩm.
• Shigella: Gây bệnh shigellosis ảnh hưởng đến ruột non.
• Yersinia enterocolitica (Y. enterocolitica): Gây tiêu chảy cấp tính, nhưng cũng có thể dẫn đến nhiễm trùng huyết gây tử vong.

Virus: Norovirus (phổ biến nhất), Rotavirus, Adenovirus và Astrovirus.

Ký sinh trùng: Giardia, Cryptosporidium và Cyclospora là những ký sinh trùng dễ dàng lây lan giữa người với người thông qua một lượng nhỏ phân.

Nấm: Candida hoặc Aspergillus là những tác nhân có thể gây bệnh ở trẻ nhỏ, người nhập viện hoặc người suy giảm miễn dịch.

Viêm đường ruột do bức xạ

Xảy ra khi các tế bào ruột khỏe mạnh bị tổn thương do bức xạ trong quá trình xạ trị và trở nên viêm. Tình trạng này có thể là cấp tính hoặc mãn tính.

Viêm đường ruột do viêm nhiễm/tự miễn

Gây ra bởi các bệnh tự miễn dịch, nơi hệ thống miễn dịch nhầm lẫn thức ăn hoặc mô khỏe mạnh trong đường tiêu hóa là tác nhân gây bệnh dẫn đến phản ứng viêm. Các bệnh này bao gồm: Bệnh Crohn, bệnh Celiac, viêm ruột Lupus và viêm ruột tăng bạch cầu ái toan.

Các nguyên nhân khác

• Thuốc: Một số loại thuốc gồm thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs) như ibuprofen và naproxen sodium, kháng sinh và ma túy có thể gây viêm ruột.
• Thiếu máu cục bộ gây tắc nghẽn nguồn cung cấp máu đến ruột non.
• Lạm dụng rượu.

Những ai có nguy cơ mắc bệnh viêm đường ruột?

Mọi lứa tuổi đều có thể bị viêm đường ruột, nhưng nguy cơ mắc viêm đường ruột tăng cao nếu bạn có các yếu tố sau:

• Người tiếp xúc với người hoặc động vật bị nhiễm bệnh.
• Người du lịch đến vùng dịch tễ gần đây.
• Người tiếp xúc với nước chưa qua xử lý hoặc bị ô nhiễm.
• Người có tiền sử gia đình mắc bệnh đường ruột.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh viêm đường ruột

Các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc các loại viêm đường ruột cụ thể:

• Viêm đường ruột do nhiễm khuẩn/virus: Các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc loại này bao gồm xử lý thực phẩm không đúng cách, vệ sinh kém trong quá trình chế biến thịt gia cầm và thịt. Các loại thực phẩm thường liên quan đến ngộ độc thực phẩm là thịt gia cầm và thịt sống, sữa chưa tiệt trùng và rau củ chưa được rửa sạch.
• Viêm đường ruột do bức xạ: Nguy cơ cao hơn nếu bạn nhận xạ trị cho các bệnh ung thư nằm gần ruột non, chẳng hạn như ung thư cổ tử cung, tuyến tiền liệt, tử cung, hoặc đại tràng.
• Viêm ruột do thiếu máu cục bộ: Phổ biến hơn ở những người mắc các bệnh lý liên quan đến tim, mạch máu hoặc đông máu hoặc những người bị huyết áp cao hoặc thấp và bệnh tiểu đường. Việc sử dụng một số loại thuốc gồm triptans hoặc thuốc tránh thai, cũng như việc sử dụng ma túy bất hợp pháp, có thể là yếu tố nguy cơ đối với viêm ruột do thiếu máu cục bộ.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán viêm đường ruột

Viêm đường ruột thường được chẩn đoán dựa trên các triệu chứng, tiền sử bệnh và khám thực thể. Bác sĩ có thể thực hiện các xét nghiệm để xác định nguyên nhân và loại trừ các nguyên nhân tiềm ẩn khác.

Các phương pháp xét nghiệm bao gồm:

• Cấy phân: Dùng để tìm kiếm loại nhiễm trùng (vi khuẩn, vi rút hoặc ký sinh trùng) hiện diện trong phân. Tuy nhiên, xét nghiệm này không phải lúc nào cũng xác định được vi khuẩn gây bệnh.
• Xét nghiệm máu: Để đánh giá các dấu hiệu viêm và loại trừ các tình trạng khác.
• Nội soi đại tràng: Cần thiết để quan sát ruột non và lấy mẫu mô (sinh thiết).
• Chụp X-quang, CT scan và MRI. Những hình ảnh này giúp bác sĩ chẩn đoán tốt hơn mức độ tổn thương, cấu cấu trúc xung quanh và có thể được sử dụng để tìm kiếm các nguyên nhân ngoài ruột.

Phương pháp điều trị viêm đường ruột hiệu quả

Nội khoa

Bù nước và nghỉ ngơi: Nếu bị tiêu chảy, bạn cần bổ sung đầy đủ nước. Nếu bạn không thể uống đủ nước, bác sĩ có thể khuyên dùng dung dịch điện giải (kết hợp chủ yếu là nước, natri/muối), ăn thêm súp, cháo, canh,.... Trong các trường hợp tiêu chảy nặng phải truyền dịch tĩnh mạch. 

Điều trị khác:

• Kháng sinh chỉ được kê đơn cho các trường hợp nhiễm khuẩn nặng.
• Thuốc chống tiêu chảy chỉ sử dụng khi xác định rõ nguyên nhân gây bệnh có liên quan đến vi trùng không dưới sự chỉ định của bác sĩ.
• Thuốc chống viêm: Đối với viêm đường ruột tự miễn như bệnh Crohn cần dùng thuốc kháng viêm như corticosteroid để giảm viêm.
• Nếu tiêu chảy phát triển sau khi dùng thuốc lợi tiểu, thuốc hạ áp thì bạn có thể cần ngưng dùng chúng, nhưng phải thảo luận với bác sĩ trước.

Ngoại khoa

• Viêm đường ruột do bức xạ: Nếu được chẩn đoán mắc viêm ruột do bức xạ, có thể cần thay đổi liệu pháp bức xạ, thậm chí có thể cần ngừng hoàn toàn xạ trị hoặc cần phẫu thuật để loại bỏ phần ruột bị tổn thương.
• Viêm đường ruột do thiếu máu cục bộ và biến chứng: Phẫu thuật có thể cần thiết trong các trường hợp nghiêm trọng hoặc kháng trị, đặc biệt khi có các biến chứng như tắc ruột hoặc để phục hồi lưu lượng máu.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của viêm đường ruột

Chế độ dinh dưỡng

• Chế độ ăn nhạt (BRAT): Chế độ này không cung cấp dinh dưỡng lâu dài, nhưng tốt cho vài ngày đầu.
• Thực phẩm dễ tiêu hóa: Ăn với số lượng nhỏ và thường xuyên để ngăn ngừa buồn nôn. Súp gà với bánh quy giòn mặn hoặc nước dùng cũng là lựa chọn tốt để giữ nước và tăng năng lượng.
• Tránh các chất kích thích: Tránh rượu, caffeine và thức ăn cay vì chúng có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng.
• Bổ sung Probiotics: Cung cấp men vi sinh có thể giúp duy trì hệ vi khuẩn đường ruột khỏe mạnh, có khả năng giảm nguy cơ viêm đường ruột.

Chế độ sinh hoạt

• Nghỉ ngơi đầy đủ là rất quan trọng cho sự phục hồi.
• Tránh hút thuốc và uống rượu quá mức.
• Tránh bơi ở vùng nước có thể bị ô nhiễm.
• Nếu bạn đang dùng NSAIDs, Aspirin hoặc steroid đường uống, hãy thận trọng và thảo luận với bác sĩ.

Phương pháp phòng ngừa viêm đường ruột hiệu quả

Phòng ngừa đặc hiệu

Có nhiều loại vắc xin ngừa bệnh lý viêm đường ruột, phổ biến nhất là vắc xin phòng Rotavirus (gây tiêu chảy cấp ở trẻ nhỏ) và các vắc xin phòng tả, thương hàn, viêm gan A. Đối với người mắc bệnh viêm ruột (IBD) như bệnh Crohn hoặc viêm loét đại tràng, bên cạnh việc tiêm vắc xin phòng bệnh thông thường, cũng cần quan tâm các vắc xin khác như cúm, viêm phổi và Zona. 

Phòng ngừa không đặc hiệu

• Luôn rửa tay bằng xà phòng và nước sau khi đi vệ sinh, trước khi tiếp xúc với thực phẩm và trước khi ăn, có thể sử dụng sản phẩm dựa trên cồn có ít nhất 60% cồn.
• Nấu chín thức ăn hoàn toàn và đúng cách. Thịt bò, thịt lợn và thịt cừu nên được nấu ở nhiệt độ bên trong tối thiểu 145˚F (63˚C), thịt xay là 160˚F (71˚C) và thịt gia cầm là 165˚F (74˚C).
• Tránh lây nhiễm chéo: Rửa các dụng cụ và bề mặt bếp đã tiếp xúc với thịt sống hoặc rau, giữ thịt sống cách xa thực phẩm khác.
• Bảo quản thực phẩm đúng cách: Giữ thức ăn lạnh lạnh và thức ăn nóng nóng, làm lạnh thức ăn thừa kịp thời, vứt bỏ thức ăn thừa sau bốn ngày.
• Không nên trữ trứng hoặc sữa ở cửa tủ lạnh vì điều này làm giảm sự tiếp xúc của chúng với sự thay đổi nhiệt độ thường xuyên, có thể thúc đẩy sự phát triển của vi khuẩn không mong muốn.
• Đun sôi nước từ các nguồn không rõ như suối và giếng ngoài trời trước khi uống.
• Sử dụng nước đóng chai khi đi du lịch.