Bệnh cường giáp: Triệu chứng, nguy cơ, cách điều trị và phòng ngừa

Cường giáp là hội chứng do nồng độ hormon tuyến giáp T4, T3 tăng cao trong huyết tương gây rối loạn chuyển hóa. Bệnh được phân loại thành cường giáp nguyên phát khi tổn thương nằm ở tuyến giáp khiến giảm nồng độ TSH kèm tăng T4, T3 và cường giáp thứ phát khi rối loạn điều hòa trục vùng dưới đồi tuyến yên làm tăng TSH. 

Các nguyên nhân thường gặp gồm bệnh Basedow Graves, dùng quá liều hormon giáp hoặc viêm tuyến giáp thể gây tăng tạm thời hormon. Sinh lý bệnh liên quan tới tác động của hormon giáp lên gen và trao đổi chất làm tăng nhu cầu oxy, tăng phân huỷ protein cũng như tăng nhạy cảm hệ adrenergic. 

Những dấu hiệu và triệu chứng của bệnh cường giáp 

Dấu hiệu lâm sàng bệnh cường giáp bao gồm triệu chứng toàn thân và khu trú sau đây:

• Người bệnh có thể cảm thấy đau ngực, đánh trống ngực, hồi hộp và tim đập nhanh ngay cả khi nghỉ ngơi.
• Sụt cân nhanh mặc dù ăn bình thường hoặc tăng cảm giác thèm ăn.
• Run tay, yếu cơ, nhất là cơ gốc chi trên và dễ mỏi khi gắng sức.
• Tăng thân nhiệt, vã mồ hôi và da ấm ẩm.
• Rối loạn kinh nguyệt, thay đổi tâm trạng như lo lắng hoặc kích động.
• Xuất hiện bướu tuyến giáp, người bệnh có thể tự sờ thấy khối phình vùng cổ
• Trong một số trường hợp mắt lồi, đặc biệt trong bệnh Basedow.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh cường giáp 

Khi bệnh cường giáp không được điều trị và kiểm soát hiệu quả, các biến chứng quan trọng cần lưu ý gồm có:

• Suy tim, nhịp tim nhanh kéo dài hoặc rung nhĩ do tác động của hormon giáp lên cơ tim và hệ điện học tim.
• Cơn bão giáp cấp là tình trạng tăng hormon nặng gây sốt cao, đồng thời kích thích hệ tim mạch và rối loạn ý thức, có thể nguy hiểm tính mạng.
• Loãng xương do tăng chuyển hóa xương dẫn tới nguy cơ gãy xương trong dài hạn.
• Rối loạn chuyển hóa đường máu làm nặng thêm tình trạng đái tháo đường hoặc làm khó kiểm soát đường huyết.
• Biến chứng mắt như viêm ổ mắt, lồi mắt gây giảm thị lực và khó đóng mí mắt, đặc biệt trong Basedow.

Khi nào cần gặp bác sĩ? 

Cần đến khám bác sĩ chuyên khoa khi gặp các dấu hiệu sau đây:

• Có các triệu chứng tim mạch như tim đập nhanh, khó thở khi gắng sức hoặc hoa mắt chóng mặt.
• Có sụt cân nhiều kèm cảm giác hồi hộp và tay run không rõ nguyên nhân.
• Có thay đổi ở mắt như nhìn mờ, dị vật trong mắt hoặc mắt lồi, dễ chảy nước mắt.
• Có bướu cổ mới xuất hiện hoặc bướu tăng kích thước nhanh trong vài tuần.
• Đang dùng hormon giáp và xuất hiện triệu chứng tăng liều như tim đập nhanh, khó ngủ hoặc sụt cân.

Các nguyên nhân điển hình dẫn tới trạng thái cường giáp gồm có:

• Bệnh Basedow Graves do tự kháng thể kích thích thụ thể TSH, dẫn tới tăng tổng hợp và phóng thích hormon tuyến giáp.
• Nhân độc tuyến giáp hoặc đa nhân độc có tế bào tuyến tự sản xuất hormon vượt trội so với mô xung quanh.
• Viêm tuyến giáp cấp hoặc bán cấp gây phá huỷ nang tuyến, phóng thích hormon dẫn tới tăng tạm thời hormon trong máu.
• Dùng quá liều hormon giáp trong điều trị suy giáp hoặc dùng thuốc chứa iod có thể gây trạng thái cường giáp.
• U sản sinh hCG trong thai kỳ hoặc các khối u tiết hormon tương tự có thể dẫn tới cường giáp thứ phát.

Những ai có nguy cơ mắc bệnh cường giáp? 

Theo nghiên cứu, có một số nhóm đối tượng có nguy cơ cao hơn gồm có:

• Người có tiền sử gia đình mắc bệnh tự miễn tuyến giáp như Basedow hoặc Hashimoto.
• Người trẻ tuổi đặc biệt nữ giới có tỷ lệ mắc bệnh Basedow cao hơn so với nam giới.
• Người từng điều trị bằng iod phóng xạ hoặc có tiền sử xạ trị vùng đầu cổ.
• Người có tiền sử dùng thuốc có chứa iod amiodaron hoặc dùng hormon giáp không kiểm soát.
• Người có bệnh tự miễn khác như tiểu đường type 1 hoặc viêm khớp dạng thấp có nguy cơ đồng mắc cao hơn.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh cường giáp 

Bên cạnh đó, các yếu tố làm gia tăng khả năng khởi phát bệnh cường giáp gồm có:

• Yếu tố di truyền làm tăng khuynh hướng tự miễn và dẫn tới bệnh Basedow trong gia đình.
• Tiếp xúc với iod dư thừa có thể khởi phát hoặc làm nặng thêm cường giáp trên nền nhân độc.
• Stress nặng kéo dài hoặc nhiễm trùng có thể kích hoạt đáp ứng miễn dịch dẫn tới bộc phát bệnh tự miễn.
• Sử dụng một số thuốc như amiodaron, interferon hoặc lithium có thể gây rối loạn chức năng tuyến giáp.
• Phụ nữ trong thời gian mang thai hoặc giai đoạn hậu sản có thay đổi miễn dịch và hormone làm tăng nguy cơ bộc phát bệnh.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán bệnh cường giáp 

Quy trình chẩn đoán bệnh cường giáp thường cần sự kết hợp lâm sàng và xét nghiệm cận lâm sàng sau đây:

• Xét nghiệm tuyến giáp: Đo nồng độ TSH, T4, T3 để xác định trạng thái chức năng tuyến giáp và phân loại cường giáp.
• Kháng thể chống thụ thể TSH TRAb giúp chẩn đoán bệnh Basedow khi dương tính.
• Siêu âm tuyến giáp để mô tả cấu trúc bướu phát hiện nhân và hướng dẫn sinh thiết nếu cần.
• Xạ hình tuyến giáp bằng technetium hoặc iod phóng xạ giúp phân biệt bướu độc lan tỏa và nhân độc.
• Xét nghiệm bổ sung như chức năng gan, kiểm tra điện tim nếu nghi ngờ ảnh hưởng tim mạch trước khi điều trị.

Phương pháp điều trị bệnh cường giáp

Mục tiêu điều trị bệnh cường giáp là đạt nồng độ TSH đặt ra, ngăn ngừa xuất hiện triệu chứng, biến chứng và hạn chế tái phát theo các lựa chọn sau:

• Điều trị nội khoa thuốc kháng giáp là lựa chọn ban đầu ở nhiều bệnh nhân nhằm ức chế tổng hợp hormon tuyến giáp bằng methimazole hoặc propylthiouracil trong một số trường hợp đặc biệt.
• Iod phóng xạ được sử dụng để phá huỷ mô tuyến giáp có chức năng quá mức khi phù hợp. Đây là lựa chọn điều trị phổ biến cho nhân độc hoặc Basedow không kiểm soát bằng thuốc.
• Phẫu thuật cắt tuyến giáp một phần hoặc cắt gần toàn bộ tuyến áp dụng khi có bướu lớn chèn ép nghi ngờ ác tính hoặc khi bệnh nhân không thể dùng iod phóng xạ.
• Điều trị triệu chứng với thuốc chẹn beta như propranolol hoặc metoprolol giúp kiểm soát tình trạng hồi hộp, run tay và giảm triệu chứng cường giao cảm khác.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của bệnh cường giáp 

Chế độ sinh hoạt: 

Các khuyến nghị sinh hoạt cụ thể dành cho người mắc bệnh cường giáp gồm có:

• Nghỉ ngơi hợp lý và tránh gắng sức quá mức trong giai đoạn bệnh chưa ổn định để giảm nguy cơ suy tim.
• Lên kế hoạch kiểm tra định kỳ với bác sĩ chuyên khoa nội tiết để theo dõi hormone và điều chỉnh điều trị.
• Tránh sử dụng rượu thuốc lá, chất kích thích gây tăng nhịp tim để giảm gánh nặng tim mạch.
• Thông báo cho bác sĩ chuyên khoa về tất cả thuốc đang dùng để tránh tương tác làm thay đổi chức năng tuyến giáp.
• Chuẩn bị sẵn hồ sơ y tế khi đi khám cấp cứu để các bác sĩ khác biết tiền sử cường giáp và điều trị đang dùng.

Chế độ dinh dưỡng:

Chế độ ăn uống hỗ trợ trong khi điều trị của người bệnh cường giáp cần chú ý các điểm sau:

• Bảo đảm cung cấp đủ năng lượng và protein vì tiêu thụ năng lượng tăng trong cường giáp và người bệnh dễ sụt cân.
• Tránh bổ sung iod dư thừa qua thực phẩm chức năng hoặc thuốc không kê đơn nếu không có hướng dẫn y tế.
• Tăng cường thực phẩm giàu canxi và vitamin D để giảm nguy cơ loãng xương trong dài hạn.
• Hạn chế tiêu thụ caffeine, các chất kích thích gây tăng nhịp tim nếu người bệnh có rối loạn nhịp.
• Tư vấn chuyên gia dinh dưỡng khi cần điều chỉnh chế độ cho người có bệnh kèm theo như tiểu đường.

Phương pháp phòng ngừa bệnh cường giáp

Cường giáp không có biện pháp phòng ngừa đặc hiệu, phương pháp phòng ngừa thực tế bao gồm:

• Tránh tự ý sử dụng iod liều cao hoặc thuốc có chứa iod khi không có chỉ định y tế để giảm nguy cơ kích hoạt bệnh nhân có nhân độc.
• Sàng lọc nhóm nguy cơ như người có tiền sử gia đình bệnh tự miễn hoặc bệnh tuyến giáp để phát hiện sớm triệu chứng và xét nghiệm hormone.
• Tư vấn trước khi dùng các thuốc có thể ảnh hưởng tuyến giáp như amiodaron hoặc interferon và theo dõi chức năng tuyến giáp định kỳ.
• Giáo dục cộng đồng về dấu hiệu nhận biết cường giáp và khi nào cần khám để giảm thời gian chẩn đoán trễ.
• Quản lý stress, điều chỉnh chế độ dinh dưỡng và hành vi lối sống lành mạnh để giảm nguy cơ bộc phát bệnh tự miễn.

Cường giáp là hội chứng chuyển hóa do tăng hormon tuyến giáp có nhiều nguyên nhân và có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới tim xương và hệ thần kinh nếu không được quản lý tốt. Chẩn đoán dựa trên lâm sàng xét nghiệm hormone kháng thể và hình ảnh học giúp phân loại nguyên nhân và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp. Kết hợp điều trị y khoa phẫu thuật hoặc iod phóng xạ khi cần cùng với điều chỉnh lối sống dinh dưỡng và theo dõi chuyên khoa là chiến lược hiệu quả để đạt trạng thái euthyroid giảm biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh.