Bệnh Basedow: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị hiệu quả

Tuyến giáp đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa hoạt động của cơ thể, từ quá trình trao đổi chất đến hoạt động của tim mạch và thần kinh. Khi tuyến giáp gặp rối loạn, sức khỏe người bệnh sẽ bị ảnh hưởng toàn diện. Bệnh Basedow, hay còn gọi là cường giáp tự miễn, là một trong những bệnh nội tiết thường gặp, cần được nhận diện sớm để tránh các biến chứng nguy hiểm. Vậy bệnh Basedow là gì và làm thế nào để phòng ngừa, điều trị hiệu quả? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết qua bài viết dưới đây.

Bệnh Basedow là gì?

Bệnh Basedow là bệnh lý tự miễn, trong đó hệ miễn dịch sản sinh kháng thể kích thích tuyến giáp hoạt động quá mức, dẫn đến tình trạng cường giáp. Đây là nguyên nhân phổ biến nhất gây cường giáp trên toàn thế giới, chiếm khoảng 70 - 80% các trường hợp cường giáp. Bệnh Basedow không chỉ ảnh hưởng đến tuyến giáp mà còn tác động đến nhiều cơ quan khác như mắt, tim mạch và hệ thần kinh.

Bệnh Basedow thường xuất hiện ở phụ nữ từ 20-50 tuổi, với tỷ lệ mắc ở nữ giới cao gấp 5 - 10 lần so với nam giới. Tuy nhiên, bệnh cũng có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, kể cả trẻ em và người cao tuổi. Các triệu chứng của bệnh thường phát triển dần dần, khiến người bệnh khó nhận biết ngay từ đầu. Hiểu rõ bệnh Basedow là gì sẽ giúp bạn nhận diện sớm các dấu hiệu và tìm kiếm phương pháp điều trị phù hợp.

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ gây bệnh Basedow

Bệnh Basedow xảy ra do nhiều yếu tố kết hợp, từ di truyền đến môi trường. Dưới đây là những nguyên nhân và yếu tố nguy cơ chính:

• Yếu tố di truyền: Nếu gia đình có người từng mắc các bệnh về tuyến giáp, đặc biệt là cường giáp hoặc bệnh Basedow, nguy cơ mắc bệnh sẽ cao hơn. Các gen liên quan đến hệ miễn dịch có thể làm tăng khả năng xảy ra rối loạn tự miễn.
• Giới tính: Phụ nữ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn nam giới, liên quan đến sự khác biệt về nội tiết tố và phản ứng miễn dịch.
• Tình trạng stress: Căng thẳng kéo dài, áp lực tâm lý hoặc các sự kiện lớn trong cuộc sống (như mất người thân, áp lực công việc) có thể kích hoạt hoặc làm trầm trọng thêm bệnh.
• Nhiễm khuẩn hoặc tác động từ môi trường: Một số vi khuẩn hoặc virus có thể kích thích hệ miễn dịch hoạt động bất thường, dẫn đến sản sinh kháng thể tấn công tuyến giáp.
• Thói quen hút thuốc lá: Hút thuốc lá không chỉ làm tăng nguy cơ mắc bệnh mà còn làm trầm trọng các triệu chứng, đặc biệt là các vấn đề về mắt như lồi mắt.

Việc nhận biết các yếu tố nguy cơ này sẽ giúp bạn chủ động phòng ngừa và theo dõi sức khỏe tuyến giáp.

Triệu chứng của bệnh Basedow cần nhận biết

Triệu chứng của bệnh Basedow rất đa dạng, ảnh hưởng đến nhiều cơ quan trong cơ thể. Dưới đây là những biểu hiện chính mà bạn cần lưu ý:

Biểu hiện toàn thân

Bệnh Basedow gây rối loạn chuyển hóa, dẫn đến các triệu chứng như:

• Sụt cân nhanh: Người bệnh có thể giảm cân đáng kể dù ăn uống nhiều hơn bình thường do quá trình trao đổi chất tăng cao.
• Tim đập nhanh, hồi hộp: Nhịp tim tăng liên tục, thường xuyên cảm thấy khó chịu hoặc lo lắng.
• Run tay, khó tập trung: Run tay nhẹ, khó kiểm soát, kèm theo khó tập trung trong công việc hoặc học tập.
• Mệt mỏi, mất ngủ: Người bệnh thường xuyên cảm thấy kiệt sức, khó ngủ hoặc ngủ không sâu giấc.

Biểu hiện ở tim mạch

Bệnh Basedow ảnh hưởng mạnh mẽ đến hệ tim mạch, với các triệu chứng như:

• Nhịp tim nhanh liên tục: Nhịp tim có thể vượt quá 100 lần/phút ngay cả khi nghỉ ngơi.
• Tăng huyết áp tâm thu: Huyết áp tâm thu tăng, trong khi huyết áp tâm trương có thể bình thường hoặc thấp.

Biểu hiện ở mắt

Một trong những dấu hiệu đặc trưng của bệnh Basedow là các vấn đề về mắt, thường gọi là "bệnh mắt Basedow":

• Mắt lồi: Mắt lồi ra phía trước, gây cảm giác khó chịu và ảnh hưởng thẩm mỹ.
• Đỏ, chảy nước mắt: Mắt có thể đỏ, ngứa, chảy nước mắt hoặc sợ ánh sáng.

Biểu hiện ở cổ

Tuyến giáp to bất thường là một dấu hiệu dễ nhận biết:

• Bướu giáp lan tỏa: Tuyến giáp phình to, sờ thấy mềm, không đau.
• Cảm giác nghẹn: Người bệnh có thể cảm thấy khó nuốt hoặc nghẹn ở cổ, đặc biệt khi ăn uống.

Biến chứng nguy hiểm của bệnh Basedow

Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh Basedow có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng, bao gồm:

• Cơn bão giáp: Đây là tình trạng cấp cứu y tế, xảy ra khi hormone tuyến giáp tăng đột ngột, gây sốt cao, nhịp tim nhanh, rối loạn ý thức, thậm chí tử vong nếu không xử lý kịp thời.
• Rối loạn tim mạch: Rung nhĩ, suy tim hoặc đột quỵ là những biến chứng nguy hiểm, đặc biệt ở người lớn tuổi.
• Biến chứng mắt: Lồi mắt nặng, loét giác mạc hoặc mất thị lực vĩnh viễn có thể xảy ra nếu bệnh mắt Basedow không được kiểm soát. Bệnh mắt Basedow cần đánh giá riêng. Các trường hợp nặng có thể được điều trị bằng corticosteroid, phẫu thuật giải áp ổ mắt hoặc các biện pháp hỗ trợ khác. Việc ngừng hút thuốc lá có vai trò quan trọng trong cải thiện tiên lượng bệnh mắt.
• Rối loạn chuyển hóa: Tiêu cơ, loãng xương hoặc các vấn đề về chuyển hóa đường có thể ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe.
• Ảnh hưởng thai kỳ: Ở phụ nữ mang thai, bệnh Basedow không được kiểm soát có thể gây sảy thai, sinh non hoặc thai chậm phát triển.

Nhận biết và điều trị sớm là cách tốt nhất để ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm này.

Cách điều trị bệnh Basedow hiện nay

Điều trị bệnh Basedow cần được cá nhân hóa, tùy thuộc vào độ tuổi, mức độ nghiêm trọng của bệnh và tình trạng sức khỏe tổng thể. Dưới đây là các phương pháp điều trị phổ biến:

Điều trị nội khoa

Phương pháp nội khoa là lựa chọn đầu tiên cho hầu hết các trường hợp bệnh Basedow:

• Thuốc kháng giáp: Thường dùng methimazole (MMI) là lựa chọn đầu tay ở người lớn. Propylthiouracil (PTU) được ưu tiên trong 3 tháng đầu thai kỳ hoặc khi bệnh nhân không dung nạp methimazole; sau đó có thể chuyển sang MMI nếu cần. Người bệnh cần được theo dõi công thức máu (trước và khi xuất hiện triệu chứng sốt/viêm họng) và chức năng gan vì các tác dụng phụ hiếm nhưng nặng (agranulocytosis, suy gan).
• Thuốc chẹn beta: Các thuốc như propranolol giúp kiểm soát nhịp tim nhanh, run tay và các triệu chứng tim mạch khác.

Điều trị nội khoa thường kéo dài 12 - 18 tháng; sau ngưng thuốc cần theo dõi định lượng FT4 và TSH vì có thể tái phát - tỉ lệ tái phát đáng kể, do đó cần tư vấn bệnh nhân về khả năng phải điều trị kéo dài hoặc lựa chọn điều trị triệt để (RAI hoặc mổ). Người bệnh cần tuân thủ liều lượng và theo dõi thường xuyên để tránh tác dụng phụ của thuốc.

Điều trị bằng iốt phóng xạ

Iốt phóng xạ là phương pháp hiệu quả, được sử dụng rộng rãi ở nhiều quốc gia:

• Cơ chế hoạt động: Iốt phóng xạ phá hủy một phần mô tuyến giáp, làm giảm hoạt động quá mức của tuyến.
• Ưu điểm: Không cần phẫu thuật, thời gian phục hồi nhanh.
• Lưu ý: Phương pháp này không phù hợp với phụ nữ mang thai hoặc cho con bú. Ở phụ nữ có thai, ưu tiên điều trị nội khoa với PTU trong 3 tháng đầu, sau đó cân nhắc chuyển sang MMI; RAI tuyệt đối chống chỉ định; quản lý phải phối hợp chuyên khoa sản - nội tiết.

Sau điều trị bằng i-131, nhiều bệnh nhân cuối cùng phát triển suy giáp và cần thay hormone tuyến giáp suốt đời. Ngoài ra i-131 có thể làm trầm trọng bệnh mắt Basedow; cân nhắc chống chỉ định hoặc dự phòng steroid ở bệnh nhân có mắt Basedow hoạt động hoặc hút thuốc.

Phẫu thuật tuyến giáp

Phẫu thuật được chỉ định khi các phương pháp trên không hiệu quả hoặc có chống chỉ định:

• Chỉ định: Bướu giáp quá to gây chèn ép, bệnh tái phát sau điều trị nội khoa hoặc iốt phóng xạ. Phẫu thuật trong thai kỳ chỉ được xem xét ở tam cá nguyệt thứ hai khi các phương pháp khác không hiệu quả hoặc chống chỉ định.
• Quy trình: Cắt bỏ một phần hoặc toàn bộ tuyến giáp, sau đó bệnh nhân có thể cần dùng hormone thay thế suốt đời.

Chế độ dinh dưỡng và lối sống

Lối sống lành mạnh đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ điều trị bệnh Basedow:

• Dinh dưỡng cân đối: Hạn chế dư thừa iốt (như lạm dụng rong biển, thực phẩm bổ sung iốt liều cao), và nên được cá thể hóa tùy theo tình trạng dinh dưỡng; tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi kiêng khem quá mức.
• Tránh kích thích: Hạn chế rượu bia, thuốc lá và các chất kích thích như cà phê.
• Tập luyện nhẹ nhàng: Các bài tập như yoga, đi bộ giúp giảm căng thẳng và cải thiện sức khỏe tổng thể.

Phòng ngừa và theo dõi bệnh Basedow

Để phòng ngừa và kiểm soát bệnh Basedow hiệu quả, bạn cần:

• Khám sức khỏe định kỳ: Kiểm tra hormone tuyến giáp và các dấu hiệu bất thường ít nhất 1-2 lần/năm.
• Tuân thủ điều trị: Uống thuốc đúng liều, tái khám đúng hẹn để theo dõi tiến triển bệnh.
• Ngưng hút thuốc lá: Hút thuốc làm tăng nguy cơ mắc bệnh và làm trầm trọng các triệu chứng, đặc biệt là bệnh mắt Basedow.
• Theo dõi triệu chứng: Nếu xuất hiện các dấu hiệu bất thường như mắt lồi, tim đập nhanh hoặc mệt mỏi kéo dài, hãy liên hệ ngay với bác sĩ.

Bệnh Basedow là bệnh lý tuyến giáp có thể kiểm soát tốt nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng cách. Việc hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng và các phương pháp điều trị sẽ giúp bạn chủ động bảo vệ sức khỏe, phòng tránh các biến chứng nguy hiểm. Hãy duy trì lối sống lành mạnh, khám sức khỏe định kỳ và tuân thủ phác đồ điều trị để đảm bảo chất lượng cuộc sống tốt nhất.