Cúm dạ dày là gì? Những vấn đề cần biết về cúm dạ dày

Cúm dạ dày hay còn được gọi là viêm dạ dày ruột do virus là tình trạng viêm của dạ dày, ruột non và ruột già do một loại virus gây ra. Bệnh thường được gọi phổ biến là "cúm dạ dày" , tuy nhiên, thuật ngữ này về mặt y học là không chính xác vì các virus cúm (influenza viruses) không gây ra viêm dạ dày ruột do virus.

Những triệu chứng của cúm dạ dày

Thời gian ủ bệnh của viêm dạ dày ruột do virus thường dao động từ 12 đến 72 giờ, tùy thuộc vào loại tác nhân gây bệnh. Thời gian triệu chứng kéo dài thường chỉ từ 1 đến 2 ngày, tuy nhiên trong một số trường hợp có thể kéo dài đến 14 ngày. Tiêu chảy thường kéo dài dưới 7 ngày và thường cải thiện trong vòng 1 đến 3 ngày đầu.

Các dấu hiệu và triệu chứng thường gặp của viêm dạ dày ruột do virus gồm:

• Tiêu chảy: Thường là tiêu chảy nước, không có máu. Trường hợp tiêu chảy ra máu có thể gợi ý một loại nhiễm trùng khác nghiêm trọng hơn.
• Buồn nôn và/hoặc nôn: Nôn là triệu chứng nổi bật, đặc biệt phổ biến trong các trường hợp nhiễm Rotavirus hoặc Norovirus.
• Đau bụng: Cảm giác đau âm ỉ hoặc co thắt vùng bụng, có thể kèm theo đầy hơi.
• Sốt: Thường là sốt nhẹ, tuy nhiên cũng có thể không xuất hiện trong một số trường hợp.
• Đau đầu: Có thể đi kèm trong giai đoạn cấp, thường nhẹ và thoáng qua.

Tác động của cúm dạ dày với sức khỏe 

Cúm dạ dày hay viêm dạ dày ruột do virus là nguyên nhân phổ biến nhất gây ra bệnh và tử vong trên toàn thế giới, đặc biệt là ở trẻ nhỏ tại các nước đang phát triển. 

Biến chứng có thể gặp khi mắc cúm dạ dày

Biến chứng phổ biến và nguy hiểm nhất của bệnh lý này là mất nước, có thể đi kèm với mất cân bằng điện giải và nhiễm toan chuyển hóa. Nếu mất nước đủ nghiêm trọng, nó có thể dẫn đến sốc, hôn mê và thậm chí tử vong. Các biến chứng khác bao gồm như suy thận cấp hay hạ đường huyết,...

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bạn nên đến khám bác sĩ ngay khi xuất hiện một hoặc nhiều dấu hiệu sau:

• Tiêu chảy có máu.
• Sốt cao trên 40°C.
• Nôn mửa hoặc tiêu chảy kéo dài trên 2 ngày.
• Nôn ra máu hoặc nôn ra dịch màu xanh/mật.
• Dấu hiệu mất nước nghiêm trọng: Khát nước liên tục, khô miệng, tiểu ít hoặc không tiểu, nước tiểu sẫm màu, cảm giác yếu nhiều, chóng mặt hoặc choáng váng.

Lưu ý: Các biểu hiện như sốt cao, nôn ra mật, tiêu chảy có máu hoặc tiêu chảy kéo dài trên 7 ngày mà không cải thiện là những dấu hiệu nghi ngờ bệnh lý khác ngoài viêm dạ dày ruột do virus không biến chứng. Đây có thể là các tình trạng nghiêm trọng hơn và cần được chẩn đoán, điều trị kịp thời tại cơ sở y tế.

Nhiều loại virus khác nhau có thể gây viêm dạ dày ruột. Các mầm bệnh phổ biến nhất bao gồm:

• Norovirus: Là nguyên nhân phổ biến nhất gây ra các trường hợp lẻ tẻ và các đợt bùng phát bệnh tiêu chảy ở người lớn. Norovirus hiện cũng là nguyên nhân phổ biến nhất gây viêm dạ dày ruột do virus ở trẻ em tại các khu vực đã triển khai tiêm chủng Rotavirus định kỳ. Loại virus này gây ra khoảng 19 đến 21 triệu ca bệnh hàng năm tại Hoa Kỳ. Norovirus cũng có thể lây lan qua các bề mặt bị ô nhiễm, chất nôn và có gợi ý về lây truyền qua đường không khí trong một số đợt bùng phát.
• Rotavirus: Trước khi có chương trình tiêm chủng, đây là nguyên nhân hàng đầu gây ra bệnh tật và tử vong liên quan đến tiêu chảy ở trẻ em dưới 5 tuổi trên toàn thế giới.
• Các virus khác: Sapovirus, adenovirus đường ruột và astrovirus. Ngoài ra, Astrovirus, sapovirus và Aichi virus cũng gây ra bệnh tiêu chảy ở trẻ em và người lớn.

Những ai có nguy cơ mắc phải cúm dạ dày?

Viêm dạ dày ruột xảy ra trên toàn thế giới và có thể ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi. Các nhóm có nguy cơ cao hơn bao gồm:

• Trẻ nhỏ (dưới 5 tuổi): Đặc biệt dễ bị tổn thương vì hệ miễn dịch của trẻ cần thời gian để trưởng thành.

• Người lớn tuổi: Hệ thống miễn dịch có xu hướng kém hiệu quả hơn và những người sống trong môi trường tập trung như nhà dưỡng lão cũng dễ bị lây nhiễm.

• Người bị suy giảm miễn dịch: Những người có sức đề kháng với nhiễm trùng thấp như HIV/AIDS, hóa trị hoặc tình trạng y tế khác dễ mắc bệnh hơn.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải cúm dạ dày

Các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh bao gồm:

• Tuổi dưới 5 tuổi.
• Vệ sinh cá nhân kém.
• Tiếp xúc với người bệnh.
• Chưa chủng ngừa vắc xin phòng Rotavirus.
• Thực phẩm hoặc nước bị ô nhiễm.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán cúm dạ dày

Chẩn đoán viêm dạ dày ruột do virus là một chẩn đoán lâm sàng, thường dựa trên sự hiện diện của tiêu chảy, kèm theo nôn mửa, sốt và đau bụng.

Chẩn đoán lâm sàng và tiền sử bệnh: Các bác sĩ thường chẩn đoán viêm dạ dày ruột do virus dựa trên các triệu chứng, nếu các triệu chứng nhẹ và chỉ kéo dài trong thời gian ngắn, thì thường không cần xét nghiệm.

Các xét nghiệm có thể xem xét:

• Xét nghiệm phân: Thường không cần thiết trừ khi có các triệu chứng không điển hình như tiêu chảy ra máu, sốt cao, đau bụng dữ dội hoặc mất nước nghiêm trọng. Các xét nghiệm sẵn có trong phòng khám và phòng cấp cứu thường chỉ tìm nguyên nhân do vi khuẩn, không phải virus cụ thể.
• Huyết thanh điện giải, creatinine, glucose: Các xét nghiệm này thường không cần thiết, nhưng nên được xem xét ở trẻ em bị mất nước nghiêm trọng hoặc những người cần nhập viện và điều trị bằng đường tĩnh mạch (IV).
• Công thức máu toàn bộ (CBC): Có thể được xem xét khi nghi ngờ nhiễm trùng huyết hoặc có thể cho thấy dấu hiệu cô đặc máu do mất nước.

Chẩn đoán hình ảnh: Chụp CT có thể cho thấy thành đại tràng dày nhẹ, nhưng không có dấu hiệu cụ thể nào chẩn đoán được viêm dạ dày ruột do virus, chụp CT được thực hiện nhằm loại trừ các nguyên nhân nghiêm trọng khác.

Phương pháp điều trị cúm dạ dày

Mục tiêu chính của điều trị là duy trì đủ nước cho bệnh nhân và bù đắp lượng chất lỏng và chất điện giải đã mất.

Nội khoa

Viêm dạ dày ruột do virus chủ yếu được quản lý bằng các liệu pháp hỗ trợ.

Liệu pháp bù nước đường uống (ORT): Đây là một trong những trụ cột trong điều trị cúm dạ dày vì đã được chứng minh có hiệu quả tương đương, nếu không muốn nói là tốt hơn so với liệu pháp truyền dịch tĩnh mạch (IV) đối với trẻ em bị mất nước nhẹ đến trung bình. ORT ít gây tổn thương cho cơ thể, dễ thực hiện và rẻ hơn. Nên sử dụng dung dịch bù nước đường uống (ORS) có nồng độ glucose và điện giải có sinh lý phù hợp với cơ thể. Trẻ nặng < 10 kg nên uống khoảng 60 - 120 mL ORS sau mỗi lần nôn hoặc tiêu chảy; trẻ nặng > 10 kg nên uống 120 - 240 mL ORS sau mỗi lần.

Truyền dịch tĩnh mạch (IV): Cần thiết cho trẻ em bị mất nước nghiêm trọng, hoặc những người không thể dung nạp đường uống (nôn không ngừng mặc dù đã dùng thuốc chống nôn, ý thức suy giảm, liệt ruột).

Thuốc chống nôn: Dùng thuốc cầm nôn (Ondansetron) có thể làm tăng tỷ lệ thành công của ORT và giảm thiểu nhu cầu truyền dịch IV hoặc nhập viện. Liều dùng khuyến nghị cho Ondansetron đường uống là 2 mg cho trẻ nặng 8 - 15 kg, 4 mg cho trẻ nặng > 15 kg đến ≤ 30 kg và 8 mg cho trẻ > 30 kg. Một liều duy nhất thường là đủ. Các thuốc chống nôn khác thường không được khuyến nghị.

Thuốc chống tiêu chảy: Nói chung, các loại thuốc chống tiêu chảy không được khuyến nghị sử dụng thường xuyên ở trẻ em. Racecadotril (thuốc chống tiết dịch) và Smectite/diosmectite (chất hấp phụ) đã được nghiên cứu, nhưng cần thêm bằng chứng chắc chắn hơn trước khi khuyến nghị sử dụng thường quy.

Probiotics và kẽm: Probiotics có thể giúp rút ngắn thời gian tiêu chảy và thời gian nằm viện ở những bệnh nhân bị viêm dạ dày ruột do virus. Tuy nhiên, cần có các nghiên cứu lớn hơn để xác định chủng cụ thể và liều lượng tối ưu. Bổ sung kẽm có lợi trong điều trị tiêu chảy ở trẻ em tại các khu vực có tỷ lệ thiếu kẽm hoặc suy dinh dưỡng cao. Tuy nhiên, bằng chứng hiện tại không ủng hộ việc sử dụng kẽm thường quy ở trẻ nhỏ hơn 6 tháng tuổi, trẻ được nuôi dưỡng tốt hoặc trẻ ở khu vực nguy cơ thiếu kẽm thấp.

Ngoại khoa

Việc quản lý tập trung vào chăm sóc hỗ trợ và bù nước không có phương pháp điều trị ngoại khoa cho bệnh lý này.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của cúm dạ dày

Chế độ dinh dưỡng

• Bù nước liên tục: Uống dung dịch bù nước đường uống thường xuyên theo từng lượng nhỏ và tăng dần thể tích nếu dung nạp tốt. Có thể sử dụng ống nhỏ giọt hoặc thìa cho trẻ nhỏ.

• Ăn sớm trở lại: Ăn trở lại sớm với chế độ ăn phù hợp với lứa tuổi đã được chứng minh là thúc đẩy sự phục hồi và giảm thời gian tiêu chảy.

• Thực phẩm dễ dung nạp: Thực phẩm giàu carbohydrate phức hợp (gạo, ngũ cốc, bánh mì, khoai tây), trái cây, rau và thịt nạc thường được dung nạp tốt hơn.

• Tiếp tục bú sữa mẹ: Trẻ sơ sinh bú sữa mẹ nên được tiếp tục bú mẹ.

• Thực phẩm cần tránh: Nên tránh các chất lỏng có nồng độ glucose và điện giải không sinh lý như đồ uống có ga và nước ép trái cây ngọt,... vì chúng có hàm lượng carbohydrate cao và có thể gây tiêu chảy thẩm thấu. Không nên uống nước lọc với số lượng lớn vì có thể dẫn đến hạ đường huyết và hạ natri máu.

Chế độ sinh hoạt

• Nghỉ ngơi: Bệnh thường tự giới hạn và thuyên giảm sau 1 - 3 ngày.

• Tránh lây lan: Tránh chuẩn bị thức ăn cho người khác và hạn chế tiếp xúc gần cho đến khi các triệu chứng được giải quyết.

Phương pháp phòng ngừa cúm dạ dày hiệu quả

Một số phương pháp giúp phòng ngừa bệnh cúm dạ dày hiệu quả gồm:

Phương pháp phòng ngừa đặc hiệu:

• Vắc xin Rotavirus: Việc tiêm chủng Rotavirus cho trẻ em đã được chứng minh là hiệu quả trong việc ngăn ngừa bệnh tật nghiêm trọng và tử vong liên quan đến Rotavirus, giảm đáng kể tỷ lệ nhập viện. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến nghị đưa vắc xin Rota vào tất cả các chương trình tiêm chủng quốc gia.

• Vắc xin Norovirus: Hiện đang được thử nghiệm lâm sàng với kết quả hứa hẹn. Hy vọng việc phát triển vắc xin norovirus hiệu quả sẽ giảm hơn nữa tỷ lệ mắc viêm dạ dày ruột do virus.

Phương pháp phòng ngừa không đặc hiệu:

• Vệ sinh tay kỹ lưỡng: Là phương pháp hiệu quả nhất để giảm sự lây lan virus qua đường phân miệng. Rửa tay bằng xà phòng và nước ấm ít nhất 20 giây, đặc biệt là sau khi đi vệ sinh, thay tã và trước khi chuẩn bị hoặc ăn uống.

• Sử dụng vật dụng cá nhân riêng biệt: Tránh dùng chung đồ dùng ăn uống, ly uống nước và khăn tắm.

• Khử trùng bề mặt cứng: Nếu có người bị bệnh trong nhà, hãy khử trùng các bề mặt cứng như mặt bàn, tay nắm cửa,... bằng hỗn hợp thuốc tẩy gia dụng và nước.

• Nuôi con bằng sữa mẹ: Việc này được khuyến nghị, vì sữa mẹ có thể giảm tỷ lệ mắc bệnh viêm dạ dày ruột và rút ngắn thời gian tiêu chảy.

• Thận trọng khi đi du lịch: Chỉ uống nước đóng chai được niêm phong kỹ hoặc nước có ga, tránh đá viên, tránh thức ăn sống không được bóc vỏ (trái cây, rau sống) và thịt/cá chưa nấu chín kỹ.