Bại não thể co cứng là gì? Những thông tin cần biết

Bại não thể co cứng là một rối loạn thần kinh vận động mạn tính, xuất phát từ tổn thương vùng não kiểm soát vận động. Tình trạng này khiến cơ bị tăng trương lực bất thường, dẫn đến co cứng, hạn chế vận động và khó khăn trong kiểm soát tư thế, đi đứng hoặc các động tác hàng ngày. Đây là thể bại não phổ biến nhất, có thể ảnh hưởng một bên, hai bên hoặc toàn thân, tùy mức độ tổn thương. Cùng tìm hiểu về bệnh lý này qua bài viết dưới đây.

Bại não thể co cứng là gì?

Bại não thể co cứng (Spastic Cerebral Palsy) là thể phổ biến nhất trong các loại bại não, chiếm khoảng 70-80% tổng số trường hợp trên toàn thế giới. Đây là một dạng rối loạn vận động do tổn thương không tiến triển của hệ thần kinh trung ương, thường xảy ra trong giai đoạn trước sinh, trong khi sinh hoặc một vài năm đầu đời sau sinh, khi não bộ vẫn đang phát triển mạnh mẽ.

Đặc trưng của thể bệnh này là sự tăng trương lực cơ bất thường, khiến các cơ bị co cứng liên tục, dẫn đến hạn chế vận động và các tư thế bất thường. Người bệnh gặp khó khăn trong việc điều khiển các hoạt động vận động chủ ý như đi lại, đứng thẳng, giữ thăng bằng hoặc cử động tay chân. Tình trạng này có thể xảy ra ở một vùng cơ thể hoặc lan rộng toàn thân, tùy thuộc vào mức độ và vị trí tổn thương của não.

Bại não thể co cứng được phân loại thành nhiều dạng dựa trên vùng cơ thể bị ảnh hưởng, dưới đây là các dạng bại não thể co cứng:

• Bại não co cứng hai chi dưới (Spastic Diplegia): Co cứng chủ yếu xảy ra ở hai chân, thường gây ảnh hưởng đến khả năng đi lại.
• Bại não co cứng nửa người (Spastic Hemiplegia): Gây co cứng một bên cơ thể (cả tay và chân cùng bên), ảnh hưởng đến vận động và chức năng chi phối bên đó.
• Bại não co cứng thể toàn thân (Spastic Quadriplegia): Là dạng nặng nhất, ảnh hưởng đến cả bốn chi và thường kèm theo suy giảm ngôn ngữ, khó nuốt, rối loạn trí tuệ hoặc động kinh.

Các nguyên nhân bại não thể co cứng thường gặp

Bại não thể co cứng là hệ quả của tổn thương vỏ não vận động, vùng não chịu trách nhiệm điều khiển các cử động có chủ đích và kiểm soát trương lực cơ. Tổn thương này thường xảy ra trong giai đoạn bào thai, khi sinh hoặc trong những năm đầu đời, khi não bộ còn đang phát triển. Các nguyên nhân thường gặp bao gồm:

• Thiếu oxy não trong quá trình sinh nở (ngạt khi sinh, suy thai, sinh non).
• Nhiễm trùng trong thai kỳ (rubella, toxoplasma, viêm màng não, nhiễm trùng ối).
• Xuất huyết não hoặc đột quỵ ở trẻ sơ sinh.
• Chấn thương sọ não trước hoặc sau sinh.
• Dị tật bẩm sinh hoặc bất thường trong phát triển não.
• Yếu tố di truyền hoặc đột biến gen liên quan đến phát triển thần kinh.

Dấu hiệu nhận biết bại não thể co cứng

Bại não thể co cứng thường biểu hiện rõ ở các chức năng vận động, với mức độ ảnh hưởng khác nhau tùy từng cá nhân. Một số dấu hiệu lâm sàng thường gặp gồm:

• Tăng trương lực cơ: Cơ căng cứng bất thường, đặc biệt ở chi dưới hoặc chi trên.
• Co cứng khớp: Các khớp khó duỗi hoặc gập, dẫn đến hạn chế vận động.
• Chậm phát triển vận động: Trẻ chậm biết lẫy, bò, ngồi, đứng hoặc đi so với mốc phát triển bình thường.
• Dáng đi bất thường: Có thể quan sát thấy kiểu đi nhón chân, đi bắt chéo hai chân.
• Rối loạn thăng bằng và phối hợp: Trẻ khó giữ thăng bằng khi đứng hoặc di chuyển, dễ té ngã.
• Phản xạ gân xương tăng: Cử động không mượt mà, phản xạ thái quá khi bị kích thích.
• Vận động cử động giật cục: Cử động nhanh, bất thường, thiếu kiểm soát.

Các dấu hiệu trên có thể rõ ràng hơn khi trẻ lớn, do sự phát triển thần kinh và cơ xương không đồng đều. Gia đình cần theo dõi sớm và khám chuyên khoa để can thiệp kịp thời.

Cách điều trị bại não thể co cứng

Mặc dù bại não thể co cứng là một rối loạn vận động không thể chữa khỏi hoàn toàn, việc can thiệp điều trị sớm và đúng hướng có thể giúp người bệnh cải thiện đáng kể khả năng vận động, giao tiếp và chất lượng cuộc sống. Các phương pháp điều trị phổ biến bao gồm:

• Vật lý trị liệu: Là nền tảng trong điều trị, giúp tăng cường sức mạnh cơ, cải thiện thăng bằng và khả năng phối hợp vận động thông qua các bài tập kéo giãn và vận động chức năng.
• Dụng cụ hỗ trợ: Bao gồm nẹp chỉnh hình, khung tập đi, xe lăn... hỗ trợ người bệnh duy trì tư thế đúng, phòng ngừa biến dạng khớp và cải thiện khả năng di chuyển.
• Thuốc giãn cơ: Một số thuốc như Baclofen, Diazepam hoặc tiêm Botulinum toxin (Botox) được sử dụng để làm giảm co cứng cơ, cải thiện phạm vi vận động.
• Phẫu thuật chỉnh hình: Áp dụng trong trường hợp co cứng nghiêm trọng hoặc biến dạng xương khớp, nhằm giải phóng gân, cắt chọn lọc rễ thần kinh hoặc chỉnh trục xương.
• Trị liệu ngôn ngữ và hoạt động: Hỗ trợ người bệnh cải thiện khả năng giao tiếp, kỹ năng sinh hoạt hằng ngày và hòa nhập xã hội.
• Điều trị bằng tế bào gốc: Liệu pháp tế bào gốc hiện đang trong giai đoạn thử nghiệm lâm sàng (giai đoạn I–III).
• Hỗ trợ tâm lý: Cung cấp liệu pháp tâm lý nhằm giúp người bệnh thích ứng tốt hơn với cuộc sống, cải thiện tâm trạng và hành vi.

Biến chứng bại não co cứng

Bại não thể co cứng không chỉ ảnh hưởng đến vận động mà còn gây ra nhiều biến chứng lâu dài, làm suy giảm chất lượng sống và sức khỏe tổng thể của người bệnh. Các biến chứng thường gặp bao gồm:

• Biến dạng xương khớp.
• Loạn sản khớp háng.
• Chậm phát triển thể chất.
• Rối loạn tiêu hóa.
• Co giật/động kinh.
• Khó khăn trong giao tiếp.
• Vấn đề hô hấp.
• Tổn thương da (loét do tỳ đè).

Phòng ngừa bại não thể co cứng

Mặc dù không thể phòng ngừa tuyệt đối bại não thể co cứng, nhưng việc kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ có thể giúp giảm thiểu tỷ lệ mắc phải:

• Khám thai định kỳ, kiểm soát tốt các bệnh lý thai kỳ.
• Tiêm phòng đầy đủ, đặc biệt là rubella và cúm.
• Ăn uống lành mạnh, nghỉ ngơi hợp lý để tránh sinh non.
• Sinh con tại cơ sở y tế uy tín, theo dõi sát chuyển dạ.
• Tránh chấn thương đầu ở trẻ sơ sinh, bảo vệ an toàn sau sinh.
• Tầm soát và theo dõi sớm nếu trẻ thuộc nhóm nguy cơ.

Bại não thể co cứng có thể là hậu quả nghiêm trọng của một số bệnh nhiễm trùng thần kinh nguy hiểm ở trẻ, đặc biệt là viêm màng não mô cầu. Đây là bệnh có diễn tiến nhanh, dễ gây tổn thương vĩnh viễn đến não bộ nếu không được điều trị kịp thời. Theo khuyến cáo, tiêm vắc xin phòng Hib, viêm não mô cầu và rubella giúp giảm nguy cơ bại não thứ phát do nhiễm khuẩn. Cha mẹ đừng quên đưa trẻ đi tiêm chủng đầy đủ, đúng lịch để bảo vệ con khỏi những mối nguy hiểm không lường trước được.