Xét nghiệm tay chân miệng: Khi nào cần làm và quy trình thực hiện chuẩn y khoa

Bệnh tay chân miệng thường được chẩn đoán qua dấu hiệu lâm sàng, tuy nhiên, trong một số tình huống đặc biệt như dịch bùng phát, triệu chứng không điển hình hoặc bệnh nặng, xét nghiệm là bước cần thiết để xác định chính xác tác nhân gây bệnh. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ khi nào cần xét nghiệm tay chân và quy trình thực hiện loại xét nghiệm này như thế nào?

Bệnh tay chân miệng có cần phải xét nghiệm không?

Không phải tất cả trường hợp tay chân miệng đều cần xét nghiệm, nhưng trong nhiều tình huống, xét nghiệm tay chân miệng là bước cần thiết để xác định chính xác nguyên nhân và mức độ nghiêm trọng của bệnh. Đối với các trường hợp nhẹ, có triệu chứng điển hình như loét miệng, nổi ban phỏng nước ở tay chân và sốt nhẹ, bác sĩ thường có thể chẩn đoán dựa trên thăm khám lâm sàng mà không cần làm xét nghiệm chuyên sâu.

Tuy nhiên, trong các trường hợp nặng, diễn biến bất thường hoặc nghi ngờ có biến chứng thần kinh, xét nghiệm tay chân miệng là công cụ quan trọng để xác định loại virus gây bệnh, đặc biệt là khi nghi ngờ nhiễm Enterovirus 71 - chủng virus có khả năng gây viêm não, viêm màng não hoặc liệt. Các biểu hiện như sốt cao kéo dài, thở nhanh, run tay chân, nôn nhiều, lơ mơ là dấu hiệu cảnh báo cần xét nghiệm ngay.

Ngoài ra, xét nghiệm còn giúp phân biệt tay chân miệng với các bệnh lý có triệu chứng tương tự như thuỷ đậu, herpes miệng hay chốc lở. Trong giai đoạn sớm của bệnh, khi triệu chứng chưa rõ ràng, việc xét nghiệm sẽ hỗ trợ chẩn đoán chính xác hơn, giúp định hướng điều trị phù hợp và hạn chế nguy cơ biến chứng. Vì vậy, việc xét nghiệm có thể không bắt buộc trong mọi trường hợp nhưng lại đóng vai trò thiết yếu khi bệnh diễn tiến nặng hoặc không điển hình.

Chẩn đoán lâm sàng bệnh tay chân miệng

Chẩn đoán tay chân miệng bước đầu chủ yếu dựa vào biểu hiện lâm sàng và yếu tố dịch tễ học. Đây là phương pháp quan trọng giúp phát hiện sớm ca bệnh trong cộng đồng, đặc biệt ở các trường hợp nhẹ, chưa có dấu hiệu biến chứng.

Về yếu tố dịch tễ, bệnh thường gặp ở trẻ nhỏ, đặc biệt là nhóm dưới 5 tuổi - đối tượng có nguy cơ cao mắc bệnh và gặp biến chứng. Tay chân miệng có xu hướng bùng phát theo mùa, phổ biến vào mùa xuân và mùa hè. Việc ghi nhận nhiều ca bệnh xuất hiện cùng thời điểm trong khu vực lưu hành là yếu tố quan trọng giúp định hướng chẩn đoán.

Về mặt lâm sàng, các dấu hiệu đặc trưng bao gồm:

• Các nốt hồng ban hoặc bóng nước thường xuất hiện ở lòng bàn tay, lòng bàn chân, miệng, gối hoặc mông, thường không gây ngứa.
• Loét miệng;
• Có thể kèm theo sốt (hoặc không sốt), biếng ăn, quấy khóc, khó chịu, mệt lả. 

Những biểu hiện trên giúp bác sĩ nghi ngờ và chẩn đoán ca bệnh nhanh chóng.

Tuy nhiên, chẩn đoán lâm sàng không phải lúc nào cũng chính xác tuyệt đối, nhất là trong giai đoạn đầu khi triệu chứng còn chưa rõ ràng. Vì vậy, việc kết hợp với các phương tiện cận lâm sàng là cần thiết trong những trường hợp nghi ngờ biến chứng hoặc khi dịch bệnh bùng phát, nhằm hỗ trợ kiểm soát và điều trị hiệu quả.

Xét nghiệm tay chân miệng

Xét nghiệm tay chân miệng là bước cần thiết để xác nhận chẩn đoán lâm sàng và xác định chính xác loại virus gây bệnh, đặc biệt trong các trường hợp nghi ngờ nặng hoặc không điển hình. Theo Quyết định 292/QĐ-BYT của Bộ Y tế, các xét nghiệm được chia thành nhiều nhóm nhằm phục vụ cho mục tiêu đánh giá, theo dõi và phát hiện biến chứng kịp thời.

Các xét nghiệm cơ bản

Những xét nghiệm này được thực hiện sớm để đánh giá tổng quát sức khỏe bệnh nhân và sàng lọc biến chứng. Bao gồm:

• CRP (C-reactive protein): Thường ở mức bình thường, tăng cao cần theo dõi nguy cơ nhiễm trùng hoặc biến chứng.
• Đường huyết, điện giải đồ và X-quang phổi: Được chỉ định khi nghi ngờ biến chứng từ độ 2b trở lên để phát hiện rối loạn chuyển hóa hoặc tổn thương hô hấp.

Xét nghiệm CRP được chỉ định thực hiện trong chẩn đoán bệnh tay chân miệng

Các xét nghiệm theo dõi và phát hiện biến chứng
Nhằm phát hiện tổn thương trên tim mạch, thần kinh hoặc hô hấp:

• Khí máu động mạch: Đánh giá tình trạng suy hô hấp.
• Troponin I và siêu âm tim: Kiểm tra tổn thương cơ tim khi nhịp tim nhanh hoặc nghi ngờ viêm cơ tim.
• Xét nghiệm dịch não tủy: Dùng khi có dấu hiệu tổn thương thần kinh như viêm não, viêm màng não.
• RT-PCR: Là phương pháp chính xác nhất để phát hiện RNA của virus, xác định chủng gây bệnh (Coxsackievirus A16 hay Enterovirus 71).
• Test nhanh kháng thể IgM EV71: Dùng từ ngày thứ 4 trở đi nếu không làm được PCR, hỗ trợ phát hiện virus liên quan biến chứng thần kinh.

Chụp cộng hưởng từ (MRI)
Chỉ định cho bệnh nhân nghi ngờ tổn thương thần kinh trung ương, giúp xác định mức độ tổn thương và hỗ trợ định hướng điều trị.

Các nhóm xét nghiệm trên không chỉ hỗ trợ chẩn đoán chính xác bệnh tay chân miệng mà còn giúp bác sĩ đưa ra quyết định điều trị kịp thời và hiệu quả trong các trường hợp bệnh có nguy cơ diễn tiến phức tạp.

Quy trình xét nghiệm tay chân miệng như thế nào?

Quy trình xét nghiệm tay chân miệng được thực hiện theo từng bước cụ thể để đảm bảo chẩn đoán chính xác và kịp thời, nhất là trong các trường hợp nghi ngờ biến chứng hoặc cần xác định chính xác tác nhân gây bệnh. Các bước chính trong quy trình bao gồm:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ tiến hành khám để đánh giá các triệu chứng như sốt, tổn thương da, loét miệng và các dấu hiệu toàn thân. Đây là bước đầu quan trọng nhằm xác định các biểu hiện nghi ngờ tay chân miệng.
• Lấy mẫu bệnh phẩm: Tùy theo loại xét nghiệm, mẫu bệnh phẩm sẽ được lấy từ dịch họng, mụn nước, phân hoặc máu. Việc lấy mẫu đúng kỹ thuật giúp tăng độ chính xác của kết quả xét nghiệm.
• Thực hiện xét nghiệm PCR: Mẫu bệnh phẩm được chuyển đến phòng xét nghiệm để thực hiện PCR - một kỹ thuật sinh học phân tử có độ nhạy và đặc hiệu cao. Phương pháp này giúp phát hiện RNA virus gây bệnh như Coxsackievirus A16 hoặc Enterovirus 71.
• Xét nghiệm huyết thanh học: Mẫu máu sẽ được dùng để kiểm tra kháng thể chống lại Enterovirus. Kết quả dương tính cho thấy cơ thể đang có phản ứng miễn dịch với virus.
• Xét nghiệm dịch não tủy (nếu cần): Trong trường hợp bệnh nhân có dấu hiệu liên quan đến hệ thần kinh như mệt lả, co giật hoặc liệt, bác sĩ có thể chỉ định chọc dò để lấy dịch não tủy làm xét nghiệm.
• Phân tích kết quả: Sau khi có kết quả, bác sĩ sẽ tổng hợp và phân tích để đưa ra chẩn đoán cuối cùng và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.

Trong suốt quy trình, việc đảm bảo vô trùng và tuân thủ các quy định an toàn sinh học là yếu tố quan trọng nhằm đảm bảo độ chính xác và hạn chế nguy cơ lây nhiễm chéo.

Mặc dù phần lớn các trường hợp tay chân miệng đều nhẹ và có thể tự khỏi, nhưng không thể chủ quan khi xuất hiện dấu hiệu bất thường. Việc xét nghiệm tay chân miệng đóng vai trò quan trọng trong chẩn đoán chính xác, phát hiện sớm biến chứng và xác định chủng virus gây bệnh. Đặc biệt trong các ca nghi ngờ nặng, thực hiện đầy đủ quy trình xét nghiệm tay chân miệng giúp bác sĩ đưa ra phác đồ điều trị phù hợp và hiệu quả hơn.