Xét nghiệm AFB là gì? Quy trình thực hiện như thế nào?

Bệnh lao là một trong những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, có khả năng ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính mạng người mắc phải. Do đó, việc nhận biết và can thiệp điều trị bệnh ngay từ giai đoạn đầu đóng vai trò rất quan trọng. Để xác định một người có đang bị lao phổi hay không, phương pháp thường được sử dụng là xét nghiệm AFB trên mẫu đờm. Vậy xét nghiệm AFB cụ thể là gì và quy trình thực hiện ra sao? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết nhé!

Xét nghiệm AFB là gì?

Xét nghiệm AFB, còn được gọi là xét nghiệm BK, là phương pháp dùng để phát hiện sự hiện diện của vi khuẩn lao Mycobacterium tuberculosis trong dịch đờm của người bệnh thông qua soi kính hiển vi. Đây là loại vi khuẩn ưa khí, có khả năng kháng cồn và kháng acid, vì vậy được gọi tắt là AFB (Acid Fast Bacillus). Vi khuẩn này có lớp vỏ phospholipid dày, khó bị tiêu diệt bởi thuốc, đồng thời có thể tấn công nhiều cơ quan khác nhau trong cơ thể. Mycobacterium tuberculosis được nhà khoa học Robert Koch phát hiện và phân lập vào năm 1882, vì vậy còn được biết đến với tên gọi BK (viết tắt của Bacille de Koch). Chính vì thế, xét nghiệm đờm AFB thường được gọi bằng tên quen thuộc là xét nghiệm BK.

Bệnh lao được chia thành hai dạng chính: Lao phổi và lao ngoài phổi (gồm các thể lao như lao hạch, lao màng não, lao màng bụng, lao tim, lao xương, lao khớp…). Trong đó, lao phổi là thể bệnh phổ biến nhất, chiếm phần lớn số ca mắc. Người bị lao phổi thường có các triệu chứng như ho kéo dài hơn 2 tuần, sốt nhẹ vào buổi chiều, sụt cân, mệt mỏi, ra nhiều mồ hôi, đặc biệt là tình trạng ho. Ban đầu có thể chỉ là ho khan, sau đó ho có đờm, thậm chí là đờm có mủ hoặc máu. Lao phổi có khả năng lây nhiễm cao qua đường hô hấp thông thường như ho, hắt hơi, hoặc nói chuyện, do đó được xếp vào nhóm bệnh có nguy cơ lây lan cao trong cộng đồng.

Khi nghi ngờ bệnh nhân mắc lao phổi, bác sĩ thường chỉ định xét nghiệm đờm AFB nhằm hỗ trợ chẩn đoán. Đây là xét nghiệm tiêu chuẩn giúp phát hiện và gợi ý các trường hợp nhiễm lao. Dựa vào kết quả xét nghiệm AFB trong đờm, bệnh lao phổi được phân thành hai nhóm:

• Lao phổi AFB dương tính: Khi kết quả xét nghiệm cho thấy có vi khuẩn lao trong mẫu đờm, chứng tỏ vi khuẩn đang gây nhiễm trùng đường hô hấp và gây tổn thương ở phổi.
• Lao phổi AFB âm tính: Mặc dù không phát hiện vi khuẩn trong đờm, nhưng bệnh nhân vẫn có thể bị lao, cần thêm các phương pháp chẩn đoán khác để xác định chính xác tình trạng bệnh.

Quy trình thực hiện xét nghiệm đờm AFB như thế nào?

Quy trình xét nghiệm đờm AFB được thực hiện theo các bước sau:

Thu thập mẫu đờm để xét nghiệm

Thông thường, người bệnh sẽ được lấy ba mẫu đờm vào ba thời điểm khác nhau: một mẫu tại thời điểm đến khám bệnh, một mẫu vào sáng sớm khi mới thức dậy, và mẫu còn lại được thu trong lần đến khám sau khi đã nộp mẫu thứ hai. Tuy nhiên, nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho việc chẩn đoán trong cùng một ngày, hiện nay Bộ Y tế đã cho phép lấy hai mẫu đờm ngay tại cơ sở y tế, miễn là thời gian giữa hai lần lấy mẫu cách nhau ít nhất 2 tiếng.

Đối với trẻ nhỏ chưa thể tự khạc đờm, có thể thay thế bằng cách lấy chất nhầy từ dịch hầu họng hoặc hút dịch dạ dày.

Mẫu đờm được yêu cầu phải là đờm đặc, dẻo, được khạc ra từ sâu trong đường hô hấp dưới. Việc lấy mẫu cần thực hiện trong phòng chuyên dụng với các biện pháp kiểm soát nhiễm khuẩn nghiêm ngặt nhằm bảo vệ an toàn cho nhân viên y tế và người xung quanh. Để đảm bảo kết quả xét nghiệm chính xác, người bệnh nên tuân thủ các bước sau:

• Thở sâu vào và thở mạnh ra ba lần để tạo phản xạ ho.
• Dồn lực ho để khạc ra đờm từ phổi.
• Đưa cốc đựng mẫu đờm (đã được mở nắp sẵn) lại gần miệng và khạc đờm vào trong, đảm bảo đờm nằm dưới đáy cốc rồi đóng kín nắp.
• Giao mẫu vừa lấy cho nhân viên y tế.
• Súc miệng sạch sẽ bằng nước trước khi tiến hành lấy mẫu thứ hai.
• Tiếp tục hít sâu và ho mạnh ba lần như lần đầu để khạc ra đờm từ sâu trong lồng ngực và lặp lại quy trình lấy mẫu tương tự.
• Trong trường hợp bệnh nhân gặp khó khăn khi khạc đờm, có thể áp dụng một số biện pháp hỗ trợ như vỗ rung lồng ngực, sử dụng thuốc long đờm hoặc xông khí dung bằng nước muối ấm.

Lưu ý: Nếu mẫu đờm quá ít hoặc không chứa chất nhầy – mủ, cần tiến hành lấy lại mẫu để đảm bảo chất lượng đạt chuẩn cho xét nghiệm.

Phương pháp thực hiện

Do vi khuẩn lao có vách tế bào chứa acid mycolic, nên không thể nhuộm màu bằng cách nhuộm Gram truyền thống. Vì vậy, để phát hiện vi khuẩn lao trong mẫu đờm, người ta sử dụng kỹ thuật nhuộm tiêu bản theo phương pháp Ziehl-Neelsen. Đây là kỹ thuật nhuộm đặc biệt giúp quan sát vi khuẩn lao Mycobacterium tuberculosis dưới kính hiển vi một cách rõ ràng.

Cách đọc kết quả xét nghiệm đờm AFB

Sau khi quan sát mẫu đờm dưới kính hiển vi, bác sĩ sẽ đếm số lượng vi khuẩn AFB (vi khuẩn lao) để xác định kết quả xét nghiệm là dương tính hay âm tính.

Kết quả âm tính: Khi không phát hiện được vi khuẩn AFB (tức là số lượng AFB bằng 0) trên 100 trường quan sát.

Kết quả dương tính được xác định khi có các trường hợp sau:

• Số lượng AFB từ 1 đến 9 vi khuẩn trên 100 trường quan sát.
• Số lượng AFB từ 10 đến 99 vi khuẩn trên 100 trường quan sát.
• Số lượng AFB từ 1 đến 10 vi khuẩn trên mỗi trường quan sát, trong đó cần soi ít nhất 50 trường. Nếu phát hiện trên 10 AFB trên mỗi trường, chỉ cần soi ít nhất 20 trường.

Phòng ngừa bệnh lao như thế nào?

Bệnh lao là một bệnh truyền nhiễm do vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis gây ra, lây lan chủ yếu qua đường hô hấp khi người bệnh ho, hắt hơi, hoặc nói chuyện. Việc phòng ngừa đóng vai trò quan trọng trong kiểm soát dịch bệnh và bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Các biện pháp phòng ngừa bao gồm:

• Cải thiện điều kiện vệ sinh môi trường: Đảm bảo không gian sống và làm việc thông thoáng, tăng cường lưu thông không khí và tận dụng ánh sáng mặt trời để tiêu diệt vi khuẩn lao.
• Điều chỉnh thói quen sinh hoạt: Người bệnh cần che miệng bằng khăn giấy khi ho hoặc hắt hơi, đeo khẩu trang khi tiếp xúc với người xung quanh, đồng thời lấy mẫu đờm đúng nơi quy định để tránh phát tán mầm bệnh.
• Bảo vệ nhân viên y tế: Trang bị khẩu trang chuyên dụng và phương tiện bảo hộ cá nhân đầy đủ khi tiếp xúc với người bệnh.
• Giảm thiểu nguy cơ tiếp xúc nguồn lây: Sắp xếp khu vực điều trị riêng biệt cho bệnh nhân lao AFB (+), thực hiện cách ly phù hợp tại các cơ sở giam giữ, hướng dẫn người bệnh khạc đờm đúng cách và đeo khẩu trang nhằm hạn chế phát tán vi khuẩn.

Các biện pháp phòng ngừa lây nhiễm lao tại gia đình bao gồm:

• Đối với người đang điều trị lao tại nhà, cần tuân thủ nghiêm ngặt phác đồ điều trị, mang khẩu trang khi tiếp xúc gần, che miệng bằng khăn giấy khi ho hoặc hắt hơi và xử lý khăn giấy đúng cách; đồng thời thường xuyên rửa tay, giữ gìn nhà cửa sạch sẽ, thông thoáng và có đủ ánh sáng; quần áo và vật dụng cá nhân nên được giặt sạch và phơi dưới nắng.
• Tiêm vắc xin BCG cho trẻ sơ sinh để tạo miễn dịch chủ động phòng ngừa lao.
• Tăng cường sức đề kháng bằng cách ngăn ngừa các bệnh làm suy giảm hệ miễn dịch như HIV, đồng thời kiểm soát hiệu quả các bệnh mạn tính (như tiểu đường, bệnh thận, hoặc sau phẫu thuật cắt dạ dày, ruột non…).
• Duy trì môi trường sống trong lành, bảo đảm thông khí tốt và tận dụng ánh sáng tự nhiên.
• Thực hiện xét nghiệm phát hiện lao định kỳ, đặc biệt đối với những người từng tiếp xúc gần với nguồn lây hoặc trở về từ khu vực có tỷ lệ mắc lao cao.

Xét nghiệm AFB giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong việc chẩn đoán sớm bệnh lao, giúp nâng cao hiệu quả điều trị và ngăn ngừa lây lan. Hy vọng rằng những thông tin chia sẻ trên sẽ mang lại giá trị thiết thực cho quý bạn đọc. Đừng quên theo dõi các bài viết tiếp theo từ Trung tâm Tiêm chủng Long Châu để cập nhật thêm nhiều kiến thức bổ ích trong hành trình chăm sóc sức khỏe cho bản thân và gia đình. 

Tiêm vắc xin phòng lao là một phương pháp phòng bệnh hiệu quả, giúp bảo vệ trẻ nhỏ trước nguy cơ mắc các thể lao nghiêm trọng như lao kê và lao màng não. Trung tâm Tiêm chủng Long Châu hiện cung cấp dịch vụ tiêm chủng với vắc xin đạt chất lượng cao, có nguồn gốc rõ ràng, được bảo quản theo đúng tiêu chuẩn GSP và thực hiện bởi đội ngũ y tế có chuyên môn vững vàng. Khách hàng khi đến tiêm tại trung tâm sẽ được tư vấn kỹ lưỡng, theo dõi sức khỏe sau tiêm và tận hưởng không gian sạch sẽ, thoáng mát. Hãy liên hệ đặt lịch qua tổng đài miễn cước 1800 6928 để được hỗ trợ nhanh chóng và thuận tiện.