Viêm phổi nặng ở trẻ em: Dấu hiệu nhận biết và cách xử lý kịp thời

Viêm phổi nặng ở trẻ em là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở trẻ dưới 5 tuổi nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Nhận biết sớm các dấu hiệu của bệnh là yếu tố then chốt giúp bảo vệ sức khỏe và tính mạng cho trẻ. 

Dấu hiệu cảnh báo viêm phổi nặng ở trẻ em

Viêm phổi nặng ở trẻ em là tình trạng nhiễm trùng sâu trong phổi, thường kèm theo các biểu hiện suy hô hấp nghiêm trọng. Bệnh có thể tiến triển nhanh, đặc biệt ở trẻ nhỏ, gây nguy hiểm nếu không được can thiệp kịp thời.

Cha mẹ cần chú ý các triệu chứng sau để phát hiện sớm viêm phổi nặng ở trẻ em:

• Thở nhanh bất thường: Theo WHO, nhịp thở nhanh được xác định dựa trên độ tuổi:
  • Trẻ dưới 2 tháng: ≥60 lần/phút.
  • Trẻ 2 - 12 tháng: ≥50 lần/phút.
  • Trẻ 1 - 5 tuổi: ≥40 lần/phút.
• Co kéo lồng ngực, rút lõm xương ức: Khi trẻ thở, lồng ngực có thể co kéo mạnh hoặc vùng xương ức bị lõm vào cho thấy trẻ đang khó thở nghiêm trọng.
• Thở rít, khó thở, tím tái môi và đầu chi: Đây là dấu hiệu suy hô hấp, cha mẹ cần đưa trẻ đến bệnh viện ngay.
• Bỏ bú, mệt lả, quấy khóc kéo dài hoặc li bì: Trẻ có thể không muốn bú, mệt mỏi bất thường hoặc ngủ li bì do thiếu oxy.
• Sốt cao liên tục: Sốt trên 38,5°C, không đáp ứng với thuốc hạ sốt thông thường như Paracetamol.

Lưu ý: Các dấu hiệu này cần được phát hiện sớm để đưa trẻ đến cơ sở y tế kịp thời. Nếu trẻ có bất kỳ triệu chứng nào trên, đặc biệt là khó thở hoặc tím tái, cha mẹ không nên chần chừ.

Nguyên nhân gây viêm phổi nặng ở trẻ em

Viêm phổi nặng ở trẻ em có thể do nhiều tác nhân gây ra bao gồm virus, vi khuẩn và hiếm gặp hơn là nấm hoặc ký sinh trùng. Cụ thể:

• Virus: Các virus như RSV (Respiratory Syncytial Virus), cúm hoặc adenovirus là nguyên nhân chính, chiếm phần lớn các ca viêm phổi ở trẻ dưới 5 tuổi. RSV đặc biệt phổ biến ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.
• Vi khuẩn: Các loại vi khuẩn như Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae và Staphylococcus aureus thường gây viêm phổi nặng, đặc biệt ở trẻ suy dinh dưỡng hoặc suy giảm miễn dịch.
• Nấm hoặc ký sinh trùng: Ít gặp hơn, thường xảy ra ở trẻ suy giảm miễn dịch hoặc sống trong môi trường ô nhiễm nặng.

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc viêm phổi nặng ở trẻ em bao gồm:

• Trẻ sinh non, nhẹ cân, suy dinh dưỡng: Hệ miễn dịch yếu khiến trẻ dễ bị nhiễm trùng.
• Không tiêm phòng đầy đủ: Các vắc xin như phế cầu, Hib, cúm hoặc ho gà giúp giảm nguy cơ viêm phổi đáng kể.
• Môi trường sống ô nhiễm: Khói thuốc lá, bụi hoặc không khí ô nhiễm làm tăng nguy cơ nhiễm trùng đường hô hấp.
• Không bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu đời: Sữa mẹ chứa kháng thể giúp tăng cường miễn dịch cho trẻ. Việc không bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu, trẻ có thể không nhận được lượng kháng thể từ sữa mẹ và dễ mắc bệnh hơn.

Viêm phổi nặng ở trẻ em có nguy hiểm không? 

Viêm phổi nặng ở trẻ em là một tình trạng cực kỳ nguy hiểm nếu không được điều trị kịp thời. Theo WHO, mỗi năm có khoảng 700.000 trẻ dưới 5 tuổi tử vong vì viêm phổi, chiếm tỷ lệ tử vong cao nhất trong các bệnh nhiễm trùng ở trẻ.

Theo các chuyên gia, nếu không được xử lý kịp thời, viêm phổi nặng ở trẻ em có thể dẫn đến:

• Suy hô hấp cấp: Trẻ không nhận đủ oxy, gây nguy hiểm đến tính mạng.
• Nhiễm trùng huyết: Vi khuẩn từ phổi lan vào máu, gây nhiễm trùng toàn thân.
• Tràn dịch màng phổi, áp xe phổi: Tích tụ mủ hoặc dịch trong khoang màng phổi, làm nặng thêm tình trạng bệnh.
• Tổn thương phổi mạn tính: Có thể dẫn đến bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính hoặc suy giảm chức năng phổi về lâu dài.

Cách xử trí khi trẻ có dấu hiệu viêm phổi nặng

Khi nhận thấy trẻ có các dấu hiệu bị viêm phổi nặng ở trẻ em, cha mẹ cần hành động nhanh chóng để đảm bảo an toàn cho trẻ.

• Đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay lập tức: Nếu trẻ có dấu hiệu thở nhanh, rút lõm lồng ngực, tím tái hoặc li bì, cha mẹ cần đưa đến bệnh viện gần nhất. Không nên chờ đợi hoặc tự ý điều trị tại nhà.
• Không tự ý dùng kháng sinh: Sử dụng kháng sinh không đúng chỉ định có thể làm nặng thêm tình trạng bệnh hoặc gây kháng thuốc.
• Tại bệnh viện:
  • Chẩn đoán: Trẻ có thể được chỉ định chụp X-quang phổi, xét nghiệm máu hoặc test nhanh virus để xác định nguyên nhân.
  • Điều trị: Bác sĩ có thể sử dụng kháng sinh tĩnh mạch (nếu do vi khuẩn), thuốc hạ sốt, hỗ trợ thở oxy hoặc truyền dịch để ổn định tình trạng trẻ.
  • Theo dõi sát: Cha mẹ cần đếm nhịp thở, quan sát tình trạng rút lõm lồng ngực, màu sắc môi và phản xạ bú/ngủ của trẻ để báo cáo với bác sĩ.

Phòng ngừa viêm phổi nặng ở trẻ em hiệu quả

Phòng ngừa viêm phổi nặng ở trẻ em là cách tốt nhất để bảo vệ trẻ khỏi căn bệnh nguy hiểm này. Các biện pháp phòng ngừa bao gồm:

• Tiêm phòng đầy đủ: Đảm bảo trẻ được tiêm các vắc xin quan trọng như vắc xin phế cầu (PCV), Hib, cúm, sởi và ho gà. Những vắc xin này giúp giảm nguy cơ nhiễm trùng đường hô hấp đáng kể.
• Dinh dưỡng đầy đủ:
  • Bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu đời để tăng cường miễn dịch.
  • Bổ sung vitamin A và kẽm qua chế độ ăn hoặc thuốc theo chỉ định bác sĩ để hỗ trợ sức đề kháng.
• Giữ ấm và tránh lây nhiễm:
  • Giữ trẻ ấm trong mùa lạnh, đặc biệt vào mùa đông xuân.
  • Rửa tay thường xuyên, đeo khẩu trang khi đưa trẻ đến nơi đông người.
  • Tránh tiếp xúc với người bị nhiễm trùng đường hô hấp.
• Cải thiện môi trường sống: Không hút thuốc gần trẻ, giữ nhà cửa thông thoáng, giảm thiểu bụi và khói ô nhiễm.

WHO khuyến nghị: Tẩy giun định kỳ và cải thiện dinh dưỡng là yếu tố then chốt trong phòng bệnh viêm phổi ở trẻ tại các quốc gia đang phát triển, đặc biệt ở những khu vực có tỷ lệ suy dinh dưỡng cao.

Viêm phổi nặng ở trẻ em là tình trạng nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể phòng và điều trị nếu được phát hiện sớm. Bố mẹ cần ghi nhớ những dấu hiệu điển hình như thở nhanh, rút lõm lồng ngực, sốt cao kéo dài, bỏ bú... để đưa trẻ đến bệnh viện kịp thời. Cùng với đó, việc tiêm phòng đầy đủ, nuôi con bằng sữa mẹ và giữ môi trường sống an toàn sẽ góp phần bảo vệ trẻ trước nguy cơ viêm phổi nặng ở trẻ em. Nếu nhận thấy bất kỳ dấu hiệu bất thường nào, hãy đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay để được chẩn đoán và điều trị đúng cách. Mong rằng, những chia sẻ hôm nay của Tiêm chủng Long Châu sẽ giúp bạn có thêm nhiều kiến thức hữu ích.