Viêm màng não do nấm là gì? Những vấn đề cần biết về viêm màng não do nấm

Viêm màng não do nấm là gì? 

Viêm màng não do nấm là một bệnh nhiễm trùng nấm hiếm gặp ở khu vực xung quanh não và tủy sống gây ra tình trạng sưng tấy ở các khu vực này. Viêm màng não do nấm là tình trạng viêm và nhiễm trùng ở màng não (các màng bảo vệ bao quanh não và tủy sống) xảy ra khi một bệnh nhiễm trùng nấm ở một bộ phận khác của cơ thể lan đến não hoặc tủy sống. 

Những triệu chứng của viêm màng não do nấm

Ở những người mắc viêm màng não do nấm các triệu chứng ban đầu có thể nhẹ, sau đó tiến triển thành các triệu chứng điển hình của viêm màng não. Trong đó, bộ ba triệu chứng điển hình bao gồm sốt, đau đầu và cứng cổ. Các triệu chứng thường gặp khác bao gồm: 

• Sốt có thể không quá cao, dưới 37,8°C;
• Đau đầu;
• Cứng cổ;
• Buồn nôn, nôn;
• Nhạy cảm với ánh sáng;
• Lú lẫn. 

Các triệu chứng này có thể xuất hiện từ từ không quá rầm rộ. Ngoài ra, người bệnh có thể gặp phải các triệu chứng khác như:

• Đau nhức cơ thể;
• Mệt mỏi;
• Buồn ngủ;
• Chán ăn;

Tác động của viêm màng não do nấm với sức khỏe 

Viêm màng não do nấm là một tình trạng nghiêm trọng và có thể đe dọa đến tính mạng. Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh có thể gây tử vong. Ngay cả khi được điều trị, tỷ lệ tử vong do viêm màng não do nấm vẫn có thể lên tới gần 50% ở nhóm bệnh nhân suy giảm hệ miễn dịch nặng.

Biến chứng có thể gặp viêm màng não do nấm

Viêm màng não do nấm có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng như co giật, nhồi máu não, não úng thủy và tăng áp lực dịch não tủy mà không có não úng thủy. Ngoài ra, người bệnh có thể gặp phải các di chứng tạm thời hoặc vĩnh viễn như suy giảm trí nhớ hoặc khó tập trung, khó khăn trong phối hợp vận động, đau đầu kéo dài, các vấn đề về thính giác, mất thăng bằng, co giật tái phát, yếu liệt hoặc co thắt cơ, các vấn đề về ngôn ngữ và thị lực.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bất kỳ ai có các triệu chứng của viêm màng não nên đến gặp bác sĩ ngay lập tức. Việc chẩn đoán và điều trị sớm là rất quan trọng để cải thiện tiên lượng bệnh.

Nguyên nhân gây viêm màng não do nấm

Viêm màng não do nấm là do nhiễm trùng nấm gây ra. Một số loại nấm có thể gây nhiễm trùng dẫn đến viêm màng não gồm Blastomyces, Candida, Coccidioides, Cryptococcus và Histoplasma. Các loại nấm khác cũng có khả năng gây bệnh như Exserohilum rostratum, Aspergillus và nấm thuộc nhóm Mucorales. Các loại nấm có thể được tìm thấy trong môi trường như:

• Cryptococcus neoformans: Có trên toàn thế giới trong đất, phân chim và gỗ mục.

• Coccidioides: Có trong đất ở vùng tây nam Hoa Kỳ, bang Washington, Mexico, Nam Mỹ và Trung Mỹ.

• Candida: Candida là một loại nấm men thường trú trong cơ thể nhưng có thể gây nhiễm trùng nếu phát triển quá mức hoặc xâm nhập vào màng não.

• Histoplasma: Loại nấm này thường được tìm thấy trong phân chim và dơi, đặc biệt ở thung lũng sông Ohio và Mississippi.

• Blastomyces: Loại nấm này có trong lá và gỗ mục đang phân hủy, cũng như trong đất ẩm, đặc biệt ở thung lũng sông Mississippi, thung lũng sông Ohio và vùng Ngũ Đại Hồ của Hoa Kỳ.

Ở những người có hệ miễn dịch suy yếu, viêm màng não do nấm thường khởi phát sau khi nấm từ ổ nhiễm ở cơ quan khác lan tới não hoặc tủy sống. Vị trí nhiễm ban đầu thường là phổi, do người bệnh hít phải bào tử nấm có trong môi trường. Sau đó, nấm có thể xâm nhập vào máu và tiến triển đến hệ thần kinh trung ương. Ngoài ra, một số trường hợp viêm màng não do nấm có liên quan đến thủ thuật y khoa. Các trường hợp này thường do vi phạm nguyên tắc kiểm soát nhiễm khuẩn hoặc sử dụng thuốc tiêm bị nhiễm nấm, đặc biệt trong các thủ thuật tiêm ngoài màng cứng.

Những ai có nguy cơ mắc phải viêm màng não do nấm?

Bất kỳ ai cũng có thể mắc viêm màng não do nấm, nhưng những người có hệ miễn dịch suy yếu có nguy cơ cao hơn. Thông thường, chỉ những người có hệ miễn dịch suy yếu mới phát triển bệnh này từ các bệnh nhiễm trùng nấm thông thường.

Những đối tượng sau đây có nguy cơ mắc viêm màng não do nấm cao hơn:

• Người có hệ miễn dịch suy yếu do các bệnh lý như nhiễm HIV hoặc ung thư.
• Người đang dùng các loại thuốc làm suy yếu hệ miễn dịch, bao gồm steroid, thuốc dùng sau ghép tạng, thuốc ức chế TNF (thường dùng để điều trị viêm khớp dạng thấp hoặc các bệnh tự miễn khác), hóa trị liệu, corticosteroid và các thuốc ức chế miễn dịch khác.
• Trẻ sinh non có cân nặng rất thấp có nguy cơ cao bị nhiễm trùng huyết do Candida, và nhiễm trùng này có thể lan lên não.
• Người sống ở một số khu vực nhất định của Hoa Kỳ có mức độ nấm trong môi trường cao hơn (vùng tây nam Hoa Kỳ, thung lũng sông Mississippi) do đó tăng nguy cơ nhiễm trùng phổi do nấm, có thể dẫn đến viêm màng não.
• Người đã trải qua các thủ tục phẫu thuật (mặc dù nguy cơ rất hiếm).
• Người có các bệnh mãn tính tiềm ẩn (ung thư, suy tạng, bệnh tự miễn, ghép tạng).
• Người bị suy giảm miễn dịch tế bào, giảm bạch cầu trung tính hoặc suy giảm chức năng thực bào.
• Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.
• Người có đặt ống thông tĩnh mạch trung tâm, bệnh xoang mũi, tiền sử phẫu thuật, nuôi dưỡng tĩnh mạch hoặc sử dụng ma túy tiêm tĩnh mạch.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải viêm màng não do nấm

Yếu tố nguy cơ chính gây nên tình trạng này là hệ miễn dịch suy yếu. Bên cạnh đó, việc tiếp xúc với môi trường có chứa một số loại nấm nhất định (các vùng dịch tễ, đất, phân chim/dơi, thực vật đang phân hủy) và các thủ thuật y tế có nguy cơ nhiễm bẩn cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán viêm màng não do nấm

Để chẩn đoán viêm màng não, bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng và tiền sử bệnh của bạn. Việc chẩn đoán viêm màng não do nấm có thể khó khăn và dễ cho kết quả âm tính giả. Ngoài ra, có thể có nhiều loại nấm gây nhiễm trùng hoặc kết hợp nhiễm trùng nấm và vi khuẩn. Các cận lâm sàng chẩn đoán được khuyến nghị cho bệnh nhân nghi ngờ viêm màng não do nấm bao gồm:

Chọc dò dịch não tủy

Nếu nghi ngờ viêm màng não, bác sĩ có thể sẽ chỉ định xét nghiệm máu và chọc dò tủy sống để lấy dịch não tủy xét nghiệm. Chọc dò tủy sống là thủ thuật dùng một cây kim dài để lấy dịch từ vùng xung quanh tủy sống. Các mẫu máu và dịch não tủy sẽ được sử dụng để xác định nguyên nhân gây nhiễm trùng (loại nấm nào). Điều này đặc biệt quan trọng đối với viêm màng não do nấm vì loại nấm gây bệnh sẽ quyết định phương pháp điều trị. 

Các xét nghiệm dịch não tủy và máu

Bên cạnh phương pháp chọc dò dịch não tủy, các xét nghiệm phân tích dịch não tủy và máu cũng sẽ được chỉ định nhằm hỗ trợ chẩn đoán viêm màng não do nấm, bao gồm:

• Nuôi cấy nấm và vi khuẩn.
• Xét nghiệm (1-3)-Beta-D-Glucan trong huyết thanh và dịch não tủy.
• Các xét nghiệm tùy chọn bao gồm xét nghiệm Aspergillus galactomannan trong huyết thanh và xét nghiệm PCR hoặc các xét nghiệm khuếch đại axit nucleic (NAAT) khác đối với nấm trong dịch não tủy.

Các xét nghiệm khác có thể được xem xét như sinh thiết màng não, não hoặc các vị trí khác bị tổn thương để làm xét nghiệm mô bệnh học và nuôi cấy, PCR. Các xét nghiệm mới đang được nghiên cứu như chụp PET/CT với 18F-fluorodeoxyglucose (FDG) và xét nghiệm (1-3)-beta-D-glucan trong dịch não tủy.

Đối với viêm màng não do nấm nghi ngờ liên quan đến y tế, cần xem xét xét nghiệm cho bất kỳ bệnh nhân nào có dấu hiệu và triệu chứng của viêm màng não mà gần đây đã thực hiện tiêm ngoài màng cứng hoặc các thủ thuật tiêm khác, đặc biệt nếu các thủ tục y tế này có liên quan đến các sản phẩm hoặc vật tư đã được xác định trong các trường hợp viêm màng não do nấm khác. 

Phương pháp điều trị viêm màng não do nấm

Nội khoa

Các bác sĩ sẽ điều trị viêm màng não do nấm bằng thuốc kháng nấm liều cao, phổ rộng có khả năng xâm nhập tốt vào hệ thần kinh trung ương và thường được tiêm trực tiếp vào tĩnh mạch qua đường truyền dịch. Sau đó, người bệnh cũng cần dùng thuốc kháng nấm bằng đường uống. Liệu pháp phối hợp hai thuốc có thể được xem xét và đã được sử dụng trong các vụ bùng phát viêm màng não do nấm trước đây.

Một số loại thuốc kháng nấm cụ thể được sử dụng bao gồm:

• Amphotericin B, Fluconazole và Flucytosine có thể được sử dụng để điều trị nhiễm trùng Cryptococcus.
• Itraconazole có thể được chỉ định cho nhiễm trùng Histoplasma và nhiễm trùng Blastomyces mức độ nhẹ đến trung bình.
• Đối với nhiễm trùng Blastomyces nặng hơn có thể cần dùng Amphotericin B.
• Nếu nguyên nhân là nấm Coccidioides, người bệnh có thể cần điều trị suốt đời bằng Fluconazole hoặc một loại thuốc kháng nấm khác.
• Để điều trị nhiễm trùng Candida, bác sĩ thường kê đơn một nhóm thuốc kháng nấm gọi là echinocandins, được truyền qua đường tĩnh mạch.

Thời gian điều trị viêm màng não do nấm có thể khác nhau tùy thuộc vào từng cá nhân và loại nấm gây bệnh. Những người có hệ miễn dịch suy yếu có thể cần điều trị trong thời gian dài hơn. Một số người có thể cần duy trì điều trị lâu dài, thậm chí là suốt đời.

Ngoại khoa

Phẫu thuật không được đề cập đến như một phương pháp điều trị chính cho viêm màng não do nấm. Tuy nhiên, trong trường hợp có các biến chứng như não úng thủy, có thể cần can thiệp phẫu thuật (đặt ống dẫn lưu). Cần lưu ý rằng, các thủ thuật ngoại khoa không phải là phương pháp điều trị ban đầu cho bệnh này.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến nặng của viêm màng não do nấm

Để hạn chế diễn tiến nặng của viêm màng não do nấm, việc tuân thủ chặt chẽ phác đồ điều trị bằng thuốc kháng nấm là vô cùng quan trọng. Việc tái khám định kỳ theo chỉ dẫn của bác sĩ cũng rất quan trọng để theo dõi tiến triển của bệnh và xử trí kịp thời các biến chứng

Bên cạnh đó, việc nghỉ ngơi đầy đủ và có chế độ dinh dưỡng hợp lý có thể hỗ trợ quá trình phục hồi.

Phương pháp phòng ngừa viêm màng não do nấm hiệu quả

Những người có hệ miễn dịch suy yếu có thể thực hiện các biện pháp sau để giảm nguy cơ mắc bệnh:

• Tránh tiếp xúc với bụi bẩn, đặc biệt là ở các công trường xây dựng hoặc khu vực khai quật. Nếu không thể tránh khỏi, hãy đeo khẩu trang N95, có thể sử dụng công cụ lọc không khí.
• Tránh các hoạt động liên quan đến tiếp xúc gần với đất hoặc bụi như làm vườn, đào đất.
• Chăm sóc vết thương cẩn thận bằng cách rửa sạch các vết thương trên da bằng xà phòng và nước, đặc biệt nếu vết thương tiếp xúc với đất hoặc bụi, để giảm nguy cơ nhiễm trùng da.
• Tránh tiếp xúc với phân chim và dơi.
• Các cơ sở y tế cần tuân thủ nghiêm ngặt các biện pháp kiểm soát nhiễm khuẩn và đảm bảo thuốc cũng như thiết bị y tế không bị nhiễm bẩn để ngăn ngừa các trường hợp viêm màng não do nấm liên quan đến y tế. Cần đảm bảo quy trình sản xuất và kiểm soát nhiễm khuẩn phù hợp đối với các thuốc tiêm, đặc biệt là corticosteroid và thuốc gây tê ngoài màng cứng.