Viêm dạ dày ruột cấp: Nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa

Viêm dạ dày ruột cấp là một hội chứng lâm sàng đặc trưng bởi tình trạng viêm niêm mạc dạ dày và ruột non, khởi phát nhanh chóng và tiến triển trong thời gian ngắn. Bệnh thường do nhiễm tác nhân gây bệnh qua đường tiêu hóa, dẫn đến rối loạn hấp thu và tăng tiết dịch ruột.

Viêm dạ dày ruột cấp có thể tự giới hạn trong vài ngày, nhưng cần theo dõi sát để phát hiện sớm các dấu hiệu nặng. Việc điều trị chủ yếu tập trung vào bù nước, điện giải và kiểm soát triệu chứng.

Những dấu hiệu và triệu chứng của viêm dạ dày ruột cấp 

Viêm dạ dày ruột cấp thường khởi phát đột ngột, với các biểu hiện tiêu hóa rõ rệt. Triệu chứng có thể khác nhau tùy theo nguyên nhân gây bệnh, độ tuổi và tình trạng miễn dịch của người bệnh.

Dưới đây là các triệu chứng thường gặp:

• Người bệnh có thể bị tiêu chảy nhiều lần trong ngày, phân lỏng hoặc nước, đôi khi có lẫn máu hoặc chất nhầy.
• Nôn mửa xuất hiện sớm, thường sau khi ăn hoặc uống, gây mất nước nhanh chóng.
• Đau bụng quặn từng cơn, thường khu trú vùng quanh rốn hoặc hạ vị.
• Sốt nhẹ đến cao, đặc biệt khi nguyên nhân là vi khuẩn hoặc virus.
• Mệt mỏi, chóng mặt, khô miệng, da nhợt nhạt - dấu hiệu của mất nước và rối loạn điện giải.
• Trẻ nhỏ có thể quấy khóc, bú kém, mắt trũng, nước tiểu ít hoặc không có.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh viêm dạ dày ruột cấp 

Mặc dù phần lớn các trường hợp viêm dạ dày ruột cấp có thể tự khỏi, nhưng nếu không được xử trí đúng cách, bệnh có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng, đặc biệt ở trẻ nhỏ, người già và người có bệnh nền.

Dưới đây là các biến chứng thường gặp:

• Mất nước nặng: Tiêu chảy và nôn liên tục khiến cơ thể mất nước và điện giải nhanh chóng, dẫn đến khô niêm mạc, tụt huyết áp và rối loạn nhịp tim.
• Suy thận cấp: Thiếu dịch tuần hoàn làm giảm tưới máu thận, gây tổn thương chức năng lọc.
• Toan chuyển hóa: Mất bicarbonat qua phân gây rối loạn cân bằng acid–base.
• Sốc giảm thể tích: Khi lượng dịch mất vượt quá khả năng bù, người bệnh có thể rơi vào trạng thái sốc.
• Co giật: Rối loạn điện giải, đặc biệt hạ natri máu, có thể gây co giật ở trẻ nhỏ.
• Viêm đại tràng xuất huyết: Một số vi khuẩn như Shigella hoặc EHEC có thể gây tổn thương niêm mạc đại tràng, dẫn đến chảy máu.

Khi nào cần gặp bác sĩ? 

Viêm dạ dày ruột cấp thường có thể tự giới hạn nếu được chăm sóc đúng cách tại nhà. Tuy nhiên, có những trường hợp bệnh diễn tiến nhanh và cần được can thiệp y tế kịp thời để tránh các hậu quả nghiêm trọng.

Dưới đây là những dấu hiệu cảnh báo cần đến bệnh viện:

• Số lần đi ngoài vượt quá 3 lần/ngày, phân toàn nước hoặc có máu tươi.
• Nôn liên tục, không thể ăn uống hoặc giữ nước trong cơ thể.
• Cảm giác khát dữ dội, môi khô, mắt trũng, da nhăn nheo là biểu hiện mất nước nặng.
• Trẻ em có biểu hiện rối loạn tiêu hóa, lừ đừ, ngủ li bì, không phản ứng khi gọi hoặc kích thích.
• Sốt cao không đáp ứng với thuốc hạ sốt thông thường, kéo dài trên 48 giờ.
• Có dấu hiệu co giật, rối loạn ý thức hoặc tiểu ít bất thường.

Viêm dạ dày ruột cấp là kết quả của sự xâm nhập đột ngột của các tác nhân gây bệnh vào hệ tiêu hóa. Những yếu tố này có thể đến từ thực phẩm, nước uống, môi trường hoặc tiếp xúc trực tiếp với người mang mầm bệnh.

Dưới đây là các nguyên nhân thường gặp:

• Virus đường ruột: Rotavirus, Norovirus và Adenovirus là những loại virus phổ biến gây viêm cấp tính, đặc biệt ở trẻ nhỏ.
• Vi khuẩn gây bệnh: Salmonella, Campylobacter, Shigella và Escherichia coli có thể gây tổn thương niêm mạc ruột và dẫn đến tiêu chảy cấp.
• Ký sinh trùng: Giardia lamblia và Entamoeba histolytica thường lây qua nước uống không đảm bảo vệ sinh.
• Độc tố thực phẩm: Một số loại vi khuẩn như Staphylococcus aureus hoặc Bacillus cereus tiết ra độc tố gây nôn mửa và tiêu chảy nhanh chóng.

Những ai có nguy cơ mắc phải viêm dạ dày ruột cấp? 

Viêm dạ dày ruột cấp có thể ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi, nhưng một số nhóm người có nguy cơ mắc bệnh cao hơn do đặc điểm sinh lý, môi trường sống hoặc tình trạng miễn dịch.

Dưới đây là những đối tượng dễ bị tổn thương:

• Trẻ em dưới 5 tuổi: Hệ miễn dịch chưa hoàn thiện, dễ bị nhiễm virus hoặc vi khuẩn qua đường ăn uống.
• Người cao tuổi: Sức đề kháng suy giảm, khả năng chống lại tác nhân gây bệnh yếu hơn.
• Phụ nữ mang thai: Thay đổi nội tiết và miễn dịch khiến cơ thể dễ phản ứng mạnh với nhiễm trùng tiêu hóa.
• Người mắc bệnh mạn tính: Những người bị tiểu đường, suy thận, bệnh gan hoặc HIV/AIDS có nguy cơ diễn tiến nặng hơn.
• Người sống trong khu vực thiếu nước sạch, điều kiện vệ sinh kém: Nguy cơ nhiễm ký sinh trùng và vi khuẩn đường ruột cao hơn.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải viêm dạ dày ruột cấp 

Không phải ai tiếp xúc với tác nhân gây bệnh đều mắc viêm dạ dày ruột cấp. Tuy nhiên, một số yếu tố có thể làm tăng khả năng nhiễm bệnh hoặc khiến triệu chứng trở nên nghiêm trọng hơn.

Dưới đây là các yếu tố nguy cơ cần lưu ý:

• Sử dụng nguồn nước không đảm bảo vệ sinh, đặc biệt ở vùng nông thôn hoặc khu vực thiếu hệ thống lọc nước.
• Thói quen ăn uống đường phố, thực phẩm không rõ nguồn gốc hoặc chế biến không đúng quy trình.
• Không rửa tay trước khi ăn hoặc sau khi đi vệ sinh, tạo điều kiện cho vi sinh vật xâm nhập.
• Đi du lịch đến vùng có dịch tiêu chảy cấp mà không có biện pháp phòng ngừa.
• Hệ miễn dịch suy yếu do bệnh lý nền, điều trị hóa chất hoặc thiếu vi chất dinh dưỡng.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán viêm dạ dày ruột cấp 

Việc xác định chính xác nguyên nhân gây viêm dạ dày ruột cấp đóng vai trò quan trọng trong quá trình xử trí. Bác sĩ cần dựa vào biểu hiện lâm sàng, kết hợp với các xét nghiệm hỗ trợ để đưa ra hướng điều trị phù hợp.

Dưới đây là các phương pháp thường được áp dụng:

• Khai thác triệu chứng: Ghi nhận thời điểm khởi phát, số lần đi ngoài, đặc điểm phân và các dấu hiệu mất nước.
• Khám thực thể: Đánh giá tình trạng da, niêm mạc, phản xạ, huyết áp và nhịp tim để xác định mức độ mất dịch.
• Xét nghiệm phân: Tìm vi khuẩn, virus, ký sinh trùng hoặc độc tố gây bệnh.
• Test nhanh kháng nguyên: Giúp phát hiện nhanh Rotavirus hoặc Norovirus trong phân.

Phương pháp điều trị viêm dạ dày ruột cấp

Về điều trị, nguyên tắc chính là bù nước và điện giải kịp thời với các biện pháp như sau:

• Dung dịch oresol được sử dụng trong trường hợp mất nước nhẹ đến vừa.
• Truyền dịch tĩnh mạch khi người bệnh không thể uống hoặc mất nước nặng.
• Thuốc giảm co thắt nhu động ruột hoặc chống nôn có thể được chỉ định tùy từng trường hợp.
• Kháng sinh chỉ dùng khi có bằng chứng nhiễm khuẩn, không được lạm dụng.

Việc điều trị cần cá thể hóa theo từng bệnh nhân, tránh sử dụng thuốc tùy tiện hoặc tự ý ngưng liệu trình khi chưa có chỉ định từ chuyên gia y tế.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của viêm dạ dày ruột cấp 

Chế độ sinh hoạt: 

Trong thời gian bị viêm dạ dày ruột cấp, việc điều chỉnh thói quen sinh hoạt đóng vai trò quan trọng giúp cơ thể phục hồi nhanh chóng và hạn chế biến chứng. Những thay đổi nhỏ trong nếp sống hằng ngày có thể tạo ra khác biệt lớn trong quá trình hồi phục.

Dưới đây là các nguyên tắc sinh hoạt nên áp dụng:

• Nghỉ ngơi đầy đủ, tránh vận động mạnh hoặc làm việc quá sức khi đang mệt mỏi.
• Giữ vệ sinh cá nhân nghiêm ngặt, rửa tay bằng xà phòng sau mỗi lần đi vệ sinh và trước khi ăn.
• Theo dõi lượng nước tiểu, số lần đi ngoài và nhiệt độ cơ thể mỗi ngày.
• Không tự ý dùng thuốc cầm tiêu chảy hoặc kháng sinh nếu chưa có chỉ định.

Chế độ dinh dưỡng:

Dinh dưỡng đóng vai trò thiết yếu trong việc phục hồi niêm mạc tiêu hóa sau khi bị tổn thương do viêm dạ dày ruột cấp. Việc lựa chọn thực phẩm phù hợp giúp giảm kích ứng, cải thiện hấp thu và tăng cường sức đề kháng.

Dưới đây là các nguyên tắc ăn uống nên áp dụng:

• Ưu tiên món lỏng, dễ tiêu như cháo loãng, cơm mềm, súp rau củ nấu kỹ.
• Tránh thực phẩm nhiều chất béo, chiên xào hoặc có gia vị mạnh như tiêu, ớt, tỏi sống.
• Uống nước từng ngụm nhỏ, có thể dùng nước đun sôi để nguội, nước gạo rang hoặc oresol theo hướng dẫn.
• Không dùng nước ngọt có gas, cà phê, rượu bia hoặc nước ép đóng chai.
• Ăn thành nhiều bữa nhỏ trong ngày, không nên ăn quá no hoặc bỏ bữa.

Phương pháp phòng ngừa viêm dạ dày ruột cấp

Viêm dạ dày ruột cấp là bệnh lý có khả năng lây lan nhanh qua đường tiêu hóa, đặc biệt trong môi trường tập thể. Việc chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa giúp giảm nguy cơ mắc bệnh và hạn chế sự bùng phát trong cộng đồng.

Đặc hiệu

Viêm dạ dày ruột cấp thường do virus hoặc vi khuẩn gây ra, trong đó nhóm virus đường ruột là nguyên nhân phổ biến nhất, đặc biệt ở trẻ nhỏ. Chủng ngừa vắc xin phòng bệnh là biện pháp đặc hiệu giúp giảm tỷ lệ mắc và biến chứng nặng.

• Vắc xin Rotavirus: Phòng ngừa viêm dạ dày ruột cấp do virus Rota - nguyên nhân hàng đầu gây tiêu chảy nặng ở trẻ dưới 5 tuổi.
• Vắc xin tả: Giúp ngăn ngừa nhiễm Vibrio cholerae, đặc biệt cho người sống hoặc đến vùng lưu hành dịch tả.

Chủng ngừa vắc xin, kết hợp với vệ sinh ăn uống và rửa tay thường xuyên, là biện pháp hiệu quả nhất để phòng ngừa đặc hiệu viêm dạ dày ruột cấp.

Không đặc hiệu

Dưới đây là các cách phòng ngừa cần được áp dụng:

• Rửa tay kỹ bằng xà phòng trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh hoặc khi tiếp xúc với người nghi ngờ mắc bệnh.
• Sử dụng nguồn nước sạch để ăn uống, nấu nướng và vệ sinh cá nhân.
• Bảo quản thực phẩm đúng cách, tránh để ở nhiệt độ phòng quá lâu hoặc dùng lại đồ ăn thừa không được đun sôi.
• Khử khuẩn bề mặt thường xuyên tiếp xúc như tay nắm cửa, bàn ăn, điện thoại bằng dung dịch chuyên dụng.
• Hạn chế tiếp xúc gần với người đang có triệu chứng tiêu chảy, nôn ói hoặc sốt.
• Tăng cường sức đề kháng bằng cách bổ sung vitamin, ngủ đủ giấc và vận động hợp lý.

Viêm dạ dày ruột cấp là bệnh lý phổ biến, có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng nếu không được xử trí kịp thời. Việc nhận biết sớm triệu chứng, kết hợp chăm sóc đúng cách và phòng ngừa chủ động là chìa khóa để bảo vệ sức khỏe hệ tiêu hóa. Duy trì vệ sinh cá nhân, ăn uống an toàn và tiêm chủng đầy đủ cho trẻ nhỏ sẽ giúp giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh và ngăn ngừa lây lan trong cộng đồng.