Vi khuẩn hiếu khí là gì? Có khả năng gây những bệnh nào?

Vi khuẩn hiếu khí là nhóm vi sinh vật đặc biệt cần oxy để duy trì sự sống và phát triển. Chúng có mặt ở khắp nơi trong môi trường sống, từ đất, nước đến trong cơ thể con người. Mặc dù không phải tất cả các vi khuẩn hiếu khí đều gây hại, nhưng một số loại có thể xâm nhập và gây nhiễm trùng. Tùy thuộc vào loại vi khuẩn và vị trí nhiễm trùng, bệnh do vi khuẩn hiếu khí có thể gây ra nhiều triệu chứng khác nhau, từ nhẹ đến nghiêm trọng.

Vi khuẩn hiếu khí là gì?

Vi khuẩn hiếu khí là nhóm vi sinh vật có nhu cầu bắt buộc về oxy để duy trì sự sống, phát triển và thực hiện các hoạt động trao đổi chất. Chúng sử dụng oxy trong quá trình hô hấp tế bào để tạo ra năng lượng dưới dạng ATP – nguồn năng lượng thiết yếu cho mọi hoạt động sống. Nếu không có oxy, những vi khuẩn này sẽ không thể sinh tồn.

Những vi khuẩn này phát triển tốt trong môi trường giàu oxy. Cụ thể, nồng độ oxy hòa tan (DO – Dissolved Oxygen) trong nước cần đạt tối thiểu 2 mg/l để đảm bảo điều kiện tồn tại cho vi khuẩn hiếu khí.

Đặc điểm

Vi khuẩn hiếu khí sở hữu những đặc trưng nổi bật như sau:

• Cần oxy để sống: Chúng cần ít nhất 2% oxy để sinh trưởng và thường phát triển mạnh trong môi trường giàu oxy (trên 21%).
• Hô hấp hiếu khí: Dùng oxy để phân giải các chất hữu cơ, từ đó sản sinh năng lượng dưới dạng ATP, cùng với CO₂ và nước.
• Hình thái đa dạng: Bao gồm cả vi khuẩn Gram dương, Gram âm, dạng hình cầu, hình que và nhiều dạng khác.
• Vai trò sinh học: Tham gia vào quá trình phân hủy sinh học, chu trình dinh dưỡng, cố định đạm và nhiều hoạt động sinh thái khác.

Phân loại

Vi khuẩn hiếu khí có thể được chia thành các nhóm khác nhau theo các tiêu chí như:

Hình dạng:

• Cầu khuẩn (hình tròn): Ví dụ Staphylococcus aureus.
• Trực khuẩn (hình que): Ví dụ Bacillus subtilis.
• Xoắn khuẩn (hình xoắn): Ví dụ Treponema pallidum.

Cấu tạo thành tế bào:

• Gram dương: Thành tế bào dày, giữ màu nhuộm Gram (Ví dụ: Streptococcus pneumoniae).
• Gram âm: Thành tế bào mỏng, không giữ màu Gram (Ví dụ: Pseudomonas aeruginosa).

Chuyển hóa của vi khuẩn hiếu khí:

• Vi khuẩn quang dưỡng: Tạo năng lượng từ ánh sáng (Ví dụ: Cyanobacteria).
• Vi khuẩn hóa dưỡng: Dựa vào phản ứng hóa học để tổng hợp năng lượng (Ví dụ: Escherichia coli).

Độc tố từ vi khuẩn hiếu khí:

• Gây bệnh: Có thể làm phát sinh bệnh ở người và động vật (Ví dụ: Mycobacterium tuberculosis).
• Không gây bệnh: Vô hại đối với con người và động vật (Ví dụ: Lactobacillus acidophilus).

Vi khuẩn hiếu khí gây bệnh như thế nào?

Vi khuẩn hiếu khí gây bệnh qua nhiều cơ chế khác nhau, bao gồm:

Sản sinh độc tố

Một số vi khuẩn hiếu khí sản xuất độc tố làm tổn hại tế bào và mô của cơ thể, gây ra các triệu chứng bệnh lý. Chẳng hạn:

• Vi khuẩn Bacillus anthracis: Gây bệnh than, sản sinh độc tố gây hoại tử, suy hô hấp và tử vong.
• Vi khuẩn Pseudomonas aeruginosa: Gây nhiễm trùng đường hô hấp, da và hệ tiết niệu, sản xuất độc tố làm hoại tử, viêm nhiễm và tổn thương mô.

Gây tổn thương mô

Vi khuẩn hiếu khí có thể xâm nhập vào cơ thể và làm hư hại các tế bào và mô, gây ra các triệu chứng như:

• Vi khuẩn Streptococcus pneumoniae: Gây viêm phổi, viêm tai giữa và viêm xoang, phá hủy các tế bào phổi, dẫn đến ho, khó thở và sốt.
• Vi khuẩn Staphylococcus aureus: Gây nhiễm trùng da, mô mềm và xương, phá hủy tế bào da, gây mưng mủ, sưng tấy và đau nhức.

Kích thích hệ miễn dịch

Vi khuẩn hiếu khí có thể kích thích hệ miễn dịch quá mức, dẫn đến các triệu chứng như:

• Vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis: Gây bệnh lao, kích thích hệ miễn dịch quá mức, gây ho kéo dài, sụt cân và sốt.
• Vi khuẩn Chlamydia pneumoniae: Gây viêm phổi, kích hoạt hệ miễn dịch quá mức, dẫn đến ho, khó thở và mệt mỏi.

Cản trở quá trình trao đổi chất

Vi khuẩn hiếu khí có thể cạnh tranh với các tế bào của cơ thể trong việc chiếm đoạt oxy và các chất dinh dưỡng, dẫn đến các triệu chứng như:

• Vi khuẩn Helicobacter pylori: Gây viêm loét dạ dày, cạnh tranh với các tế bào dạ dày để thu nhận vitamin B12, gây thiếu máu.
• Vi khuẩn Escherichia coli: Gây tiêu chảy, cạnh tranh với các tế bào ruột để hấp thụ nước và chất dinh dưỡng, dẫn đến mất nước và suy dinh dưỡng.

Mức độ nghiêm trọng của bệnh do vi khuẩn hiếu khí gây ra phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm loại vi khuẩn, tình trạng sức khỏe của người bệnh và khả năng miễn dịch của cơ thể.

Biểu hiện lâm sàng nghi ngờ nhiễm khuẩn hiếu khí

Biểu hiện lâm sàng của nhiễm khuẩn hiếu khí có thể khác nhau tùy thuộc vào vị trí nhiễm trùng, loại vi khuẩn và mức độ nghiêm trọng của bệnh. Tuy nhiên, một số dấu hiệu chung có thể gợi ý nhiễm khuẩn hiếu khí, bao gồm:

• Sốt: Đây là dấu hiệu thường gặp nhất của nhiễm trùng, do hệ miễn dịch của cơ thể phản ứng với sự xâm nhập của vi khuẩn.
• Đau: Cảm giác đau có thể xuất hiện tại vùng nhiễm trùng, chẳng hạn như đau họng khi bị viêm họng, hoặc đau bụng khi bị viêm ruột.
• Sưng tấy: Sưng tấy xảy ra do sự tích tụ của dịch và tế bào bạch cầu tại nơi nhiễm trùng.
• Mủ: Mủ là chất lỏng đặc, có màu vàng hoặc trắng, chứa tế bào bạch cầu chết và vi khuẩn. Mủ có thể xuất hiện tại vùng nhiễm trùng hoặc trong các dịch tiết của cơ thể như đờm, mủ da, hoặc mủ tiểu.
• Chảy mồ hôi: Đây là phản ứng của cơ thể để giảm nhiệt độ khi sốt.
• Mệt mỏi: Cảm giác mệt mỏi là kết quả của việc cơ thể tiêu tốn năng lượng để chống lại nhiễm trùng.
• Suy giảm chức năng: Sự suy giảm chức năng có thể xuất hiện tại vị trí nhiễm trùng, ví dụ như khó thở khi bị viêm phổi, hoặc tiêu chảy khi bị viêm ruột.

Ngoài ra, một số trường hợp nhiễm khuẩn hiếu khí có thể biểu hiện qua những triệu chứng đặc trưng như:

• Viêm phổi: Ho, khó thở, đau ngực.
• Viêm họng: Đau họng, ho, sốt.
• Viêm da: Da đỏ, sưng tấy, nóng rát, có thể có mủ.
• Viêm ruột: Tiêu chảy, nôn mửa, đau bụng.

Do đó, nếu có bất kỳ triệu chứng nào nghi ngờ nhiễm khuẩn hiếu khí, người bệnh nên đến gặp bác sĩ để được thăm khám và chẩn đoán chính xác. Cần lưu ý rằng các biểu hiện lâm sàng trên chỉ là dấu hiệu gợi ý, không phải là chẩn đoán cuối cùng, và cần kết hợp với các xét nghiệm cận lâm sàng để xác định nguyên nhân bệnh.

Tóm lại, vi khuẩn hiếu khí là những sinh vật sống cần oxy để phát triển, và mặc dù chúng có thể có ích trong một số quá trình sinh học, nhưng cũng có những loại có khả năng gây bệnh nguy hiểm cho con người. 

Đặc biệt, vi khuẩn phế cầu (Streptococcus pneumoniae) có thể gây ra nhiều bệnh lý nghiêm trọng như viêm phổi, viêm màng não và nhiễm trùng huyết. Các bệnh nhiễm trùng do vi khuẩn phế cầu có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, đặc biệt là đối với trẻ em, người già và những người có hệ miễn dịch yếu. Tiêm vắc xin phế cầu là một biện pháp phòng ngừa hiệu quả giúp bảo vệ cơ thể khỏi các bệnh nhiễm trùng nguy hiểm này. Vắc xin phế cầu không chỉ giúp giảm nguy cơ mắc bệnh mà còn giảm thiểu mức độ nghiêm trọng của bệnh nếu có xảy ra. 

Trung tâm Tiêm chủng Long Châu cung cấp dịch vụ tiêm vắc xin phế cầu an toàn và hiệu quả với đội ngũ y bác sĩ giàu kinh nghiệm, sẵn sàng tư vấn và hỗ trợ bạn. Để biết thêm chi tiết và đặt lịch tiêm, bạn có thể truy cập website Tiêm chủng Long Châu hoặc gọi hotline 1800 6928. Đừng chần chừ, hãy đến Trung tâm Tiêm chủng Long Châu để bảo vệ sức khỏe cho bản thân và gia đình ngay hôm nay!

Xem thêm:

Phế cầu khuẩn gây bệnh gì và các loại vắc xin phòng bệnh do phế cầu khuẩn

Phế cầu khuẩn lây lan thế nào trong cộng đồng?