Tinh trùng dị dạng là gì? Cách nhận biết và cải thiện

Sức khỏe sinh sản nam giới không chỉ phụ thuộc vào số lượng tinh trùng, mà còn ở chất lượng, đặc biệt là hình thái học của từng tinh trùng. Trong đó, tinh trùng dị dạng là một tình trạng thường gặp nhưng ít được quan tâm đúng mức. Đây là nguyên nhân tiềm ẩn gây hiếm muộn ở nhiều cặp đôi hiện nay. Bài viết này của Trung tâm tiêm chủng Long Châu sẽ mang đến cho bạn cái nhìn toàn diện về tinh trùng dị dạng.

Tinh trùng dị dạng là gì? Liệu có thể có con tự nhiên?

Tinh trùng dị dạng là tình trạng tinh trùng có hình dạng bất thường ở một hoặc nhiều phần cấu trúc chính như đầu, cổ hoặc đuôi. Hình thái của tinh trùng đóng vai trò quan trọng trong việc di chuyển qua đường sinh dục nữ và tiếp cận trứng để thụ tinh. Ngay cả những sai lệch nhỏ trong cấu trúc cũng có thể làm giảm khả năng di chuyển, định hướng hoặc khiến tinh trùng không thể thực hiện chức năng sinh sản bình thường.

Một tinh trùng bình thường có đầu hình oval chứa vật chất di truyền (DNA), phần cổ nối chắc chắn với đầu và đuôi, còn đuôi phải dài và linh hoạt để tạo lực đẩy. Khi các phần này bị biến dạng như đầu méo, cổ gãy hoặc đuôi xoắn thì khả năng vận động của tinh trùng sẽ suy giảm. Theo tiêu chuẩn của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tỷ lệ tinh trùng có hình dạng bình thường cần đạt ít nhất 4% trên tổng số tinh trùng trong mẫu tinh dịch. Nếu thấp hơn, nam giới có thể gặp khó khăn trong việc có con tự nhiên.

Một câu hỏi thường gặp là: Nếu người chồng bị tinh trùng dị dạng, liệu vẫn có thể có con được không? Câu trả lời là có thể, nhưng còn tùy thuộc vào mức độ dị dạng cũng như các chỉ số khác như số lượng và khả năng di động của tinh trùng. Nếu các yếu tố còn lại ở mức bình thường, khả năng thụ thai tự nhiên vẫn có thể xảy ra. Tuy nhiên, khi tỷ lệ tinh trùng bình thường quá thấp, bác sĩ có thể chỉ định các phương pháp hỗ trợ sinh sản như IUI, IVF hoặc ICSI. Đây là những kỹ thuật hiện đại giúp tăng khả năng thụ thai, đặc biệt hiệu quả với các trường hợp tinh trùng bất thường cả về số lượng và hình thái.

Nguyên nhân tinh trùng dị dạng do đâu?

Tinh trùng dị dạng có thể hình thành từ nhiều nguyên nhân, bao gồm cả yếu tố bên trong cơ thể và tác động từ môi trường ngoài. Dưới đây là các nhóm nguyên nhân chính:

• Rối loạn nội tiết tố: Testosterone và các hormone sinh dục khác có vai trò quan trọng trong việc sản xuất và hoàn thiện tinh trùng. Khi xảy ra rối loạn nội tiết do các bệnh lý tuyến yên, tuyến giáp hoặc stress kéo dài, quá trình sinh tinh sẽ bị ảnh hưởng, dẫn đến tỷ lệ tinh trùng dị dạng tăng cao.
• Bệnh lý tại cơ quan sinh dục: Các bệnh như giãn tĩnh mạch thừng tinh, viêm tinh hoàn, viêm mào tinh hoặc viêm tuyến tiền liệt có thể trực tiếp làm tổn thương mô sinh tinh. Ngoài ra, các phương pháp điều trị ung thư như hóa trị hoặc xạ trị cũng có thể gây suy tinh hoàn, làm gián đoạn quá trình phát triển bình thường của tinh trùng.
• Thói quen sinh hoạt và môi trường sống không lành mạnh: Việc hút thuốc lá, uống rượu bia thường xuyên hoặc tiếp xúc với hóa chất độc hại như thuốc trừ sâu, kim loại nặng… có thể âm thầm gây tổn hại đến tinh hoàn. Bên cạnh đó, môi trường nhiệt độ cao (tắm nước nóng thường xuyên, đặt laptop lên đùi, mặc đồ bó sát) cũng ảnh hưởng xấu đến quá trình sinh tinh.
• Yếu tố di truyền và bẩm sinh: Một số rối loạn về nhiễm sắc thể hoặc đột biến gen như hội chứng Klinefelter hay đột biến AZF trên nhiễm sắc thể Y – có thể làm giảm khả năng sản xuất tinh trùng bình thường ngay từ trong giai đoạn phát triển phôi thai. Những yếu tố này thường khiến nam giới có tỷ lệ tinh trùng dị dạng cao và khó điều trị triệt để.

Dấu hiệu tinh trùng dị dạng có thể nhận biết

Tinh trùng dị dạng thường không gây triệu chứng rõ ràng, nhưng một số dấu hiệu gián tiếp có thể giúp bạn nhận biết và chủ động thăm khám:

• Hiếm muộn không rõ nguyên nhân: Quan hệ đều đặn không sử dụng biện pháp tránh thai trong vòng 6 đến 12 tháng nhưng vẫn chưa có thai, thì nguyên nhân có thể bắt nguồn từ chất lượng tinh trùng, trong đó có tình trạng dị dạng.
• Tinh dịch bất thường: Một số đặc điểm của tinh dịch có thể gợi ý vấn đề về tinh trùng, chẳng hạn như tinh dịch loãng như nước, vón cục, có mùi hôi bất thường hoặc đổi màu (vàng, xanh, nâu...). Những thay đổi này không khẳng định chắc chắn có tinh trùng dị dạng, nhưng là dấu hiệu cảnh báo cần kiểm tra thêm.
• Rối loạn chức năng sinh dục: Giảm ham muốn, rối loạn cương dương, xuất tinh sớm có thể liên quan đến rối loạn nội tiết ảnh hưởng đến hình thái tinh trùng.
• Đau tức vùng bìu hoặc tinh hoàn: Đặc biệt khi vận động mạnh, đứng lâu hoặc sau khi quan hệ tình dục, nếu bạn cảm thấy đau, tức nặng hoặc khó chịu ở vùng bìu thì có thể đây là dấu hiệu của các bệnh lý nam khoa như giãn tĩnh mạch thừng tinh, viêm tinh hoàn, mào tinh – những yếu tố có thể làm tăng tỷ lệ tinh trùng dị dạng.

Các dấu hiệu trên chỉ mang tính tham khảo. Để chẩn đoán chính xác, cần thực hiện xét nghiệm tinh dịch đồ và khám nam khoa. Việc phát hiện sớm sẽ giúp nâng cao khả năng điều trị và cải thiện chức năng sinh sản.

Phương pháp chẩn đoán và điều trị tinh trùng dị dạng

Để xác định chính xác tinh trùng có dị dạng hay không, nam giới cần thực hiện xét nghiệm tinh dịch đồ, đây là phương pháp chẩn đoán cơ bản, phổ biến và có độ chính xác cao trong đánh giá chức năng sinh sản. Trong xét nghiệm này, mẫu tinh dịch sẽ được phân tích dưới kính hiển vi tại các phòng xét nghiệm chuyên khoa nam học. Các chỉ số được đo lường bao gồm: Tổng số lượng tinh trùng, tỷ lệ tinh trùng di động, tỷ lệ tinh trùng có hình dạng bình thường và mức độ cũng như kiểu loại dị dạng. Trước khi làm xét nghiệm, người bệnh nên kiêng xuất tinh từ 2–7 ngày trước khi lấy mẫu để đảm bảo kết quả phản ánh đúng tình trạng sinh tinh.

Ngoài tinh dịch đồ, một số xét nghiệm bổ trợ có thể được chỉ định trong trường hợp cần làm rõ nguyên nhân:

• Xét nghiệm hormone sinh dục như testosterone, FSH, LH... nhằm đánh giá chức năng nội tiết liên quan đến quá trình sản xuất tinh trùng.
• Siêu âm tinh hoàn để kiểm tra cấu trúc, phát hiện bất thường như giãn tĩnh mạch thừng tinh, ung thư tinh hoàn, teo tinh hoàn.
• Xét nghiệm di truyền được áp dụng khi nghi ngờ có bất thường nhiễm sắc thể hoặc đột biến gen ảnh hưởng đến khả năng sinh tinh.

Sau khi có kết quả chẩn đoán, hướng điều trị sẽ phụ thuộc vào nguyên nhân và mức độ nghiêm trọng của tình trạng tinh trùng dị dạng. Trong nhiều trường hợp, việc điều trị đúng và kịp thời có thể cải thiện rõ rệt chất lượng tinh trùng.

• Thay đổi lối sống là bước can thiệp cơ bản nhưng hiệu quả. Người bệnh cần ngưng hút thuốc, hạn chế rượu bia, ngủ đủ giấc, kiểm soát stress và duy trì thói quen tập thể dục thường xuyên. Ngoài ra, nên tránh tiếp xúc với nhiệt độ cao ở vùng kín như tắm nước nóng lâu, mặc đồ bó sát hoặc đặt laptop trên đùi.
• Điều trị y khoa sẽ được áp dụng khi phát hiện nguyên nhân bệnh lý cụ thể. Ví dụ, nếu có tình trạng viêm nhiễm đường sinh dục thì cần điều trị triệt để bằng thuốc. Trường hợp giãn tĩnh mạch thừng tinh có thể cần can thiệp phẫu thuật. Bên cạnh đó, bác sĩ có thể chỉ định bổ sung nội tiết tố hoặc vi chất như kẽm, selen, vitamin E, C... để hỗ trợ cải thiện quá trình sinh tinh.
• Can thiệp hỗ trợ sinh sản là lựa chọn tối ưu với những trường hợp nặng, khi các biện pháp điều trị thông thường không mang lại hiệu quả rõ rệt. Các phương pháp như IUI (bơm tinh trùng vào buồng tử cung), IVF (thụ tinh trong ống nghiệm) hoặc ICSI (tiêm tinh trùng trực tiếp vào trứng) giúp nâng cao khả năng thụ thai và hiện đang được ứng dụng rộng rãi tại các trung tâm hỗ trợ sinh sản.

Những biện pháp làm tăng khả năng sinh sản

Bên cạnh điều trị y tế, nam giới có thể chủ động cải thiện khả năng sinh sản thông qua các biện pháp hỗ trợ tự nhiên:

• Dinh dưỡng hợp lý: Ăn thực phẩm giàu kẽm (hàu, hạt bí, thịt bò), vitamin E, C và omega-3 (cá hồi, hạt lanh, dầu oliu). Hạn chế đồ ăn nhanh, nhiều dầu mỡ và đường tinh luyện.
• Tăng cường vận động: Tập thể dục đều đặn giúp cải thiện tuần hoàn máu đến tinh hoàn và tăng hiệu quả sinh tinh. Ưu tiên các bài tập nhẹ nhàng, bền sức như đi bộ, yoga hoặc bơi lội.
• Khám sức khỏe định kỳ: Thực hiện xét nghiệm tinh dịch đồ và khám nam khoa định kỳ giúp phát hiện sớm các bất thường, từ đó can thiệp kịp thời để nâng cao khả năng có con.

Tinh trùng dị dạng là vấn đề không nên chủ quan, nhất là khi bạn đang có kế hoạch sinh con. Việc hiểu rõ nguyên nhân, lựa chọn đúng phương pháp điều trị và điều chỉnh lối sống hợp lý sẽ góp phần cải thiện chất lượng tinh trùng, từ đó nâng cao khả năng làm cha. Trung tâm tiêm chủng Long Châu hy vọng bài viết này đã cung cấp cho bạn những thông tin hữu ích, rõ ràng và dễ hiểu để bạn có thể chủ động chăm sóc sức khỏe sinh sản của mình một cách hiệu quả nhất.