Tiêu chảy nhiễm trùng là bệnh gì? Nguyên nhân, triệu chứng, điều trị và cách phòng ngừa

Tiêu chảy là triệu chứng của các bệnh nhiễm trùng do nhiều loại vi khuẩn, virus và ký sinh trùng gây ra, hầu hết đều lây truyền qua nguồn nước bị nhiễm phân. Tiêu chảy nhiễm trùng xảy ra phổ biến hơn khi thiếu điều kiện vệ sinh, nước sạch để uống, nấu nướng và sinh hoạt.

Ở trẻ dưới 5 tuổi, các tác nhân virus gây bệnh phổ biến nhất là rotavirus, norovirus, adenovirus và astrovirus. Các tác nhân vi khuẩn bao gồm Escherichia coli, Salmonella spp., Shigella spp. và Campylobacter spp., trong khi các tác nhân ký sinh trùng bao gồm Cryptosporidium, Giardia và Entamoeba spp. 

Rotavirus và E. coli là những tác nhân gây bệnh phổ biến nhất ở trẻ em thuộc mọi nhóm tuổi, trong khi các tác nhân ký sinh trùng lại phổ biến ở trẻ từ 3 – 5 tuổi. Các tác nhân vi khuẩn, bao gồm E. coli, Salmonella và Shigella, thường gặp ở nhóm trẻ từ 6 đến 10 tuổi, cũng như các virus như rotavirus, norovirus và sapovirus. Ngoài ra, có sự khác biệt về nguyên nhân gây bệnh tùy theo từng khu vực, địa phương.

Tiêu chảy nhiễm trùng là tình trạng đi tiêu phân lỏng hoặc nhiều nước do sự xâm nhập và tấn công của các tác nhân gây bệnh như virus, vi khuẩn (tiêu chảy nhiễm khuẩn) hoặc ký sinh trùng vào đường tiêu hóa. Đây là một trong những nguyên nhân phổ biến nhất gây tiêu chảy cấp, đặc biệt ở các khu vực có điều kiện vệ sinh kém hoặc thực phẩm, nước uống bị ô nhiễm.

Tiêu chảy nhiễm trùng thường khởi phát đột ngột và có thể kèm theo các triệu chứng khác như đau bụng, sốt, buồn nôn, nôn mửa hoặc mất nước. Phần lớn các trường hợp tiêu chảy nhiễm trùng có thể tự khỏi sau vài ngày mà không cần điều trị đặc hiệu. Tuy nhiên, một số trường hợp nặng, kéo dài hoặc gây mất nước nhiều có thể cần can thiệp y tế để tránh biến chứng.

Những dấu hiệu và triệu chứng của tiêu chảy nhiễm trùng

Dấu hiệu chính của tiêu chảy nhiễm trùng là phân lỏng hoặc phân nước. Các triệu chứng thường gặp khác như:

• Đầy hơi hoặc đau quặn bụng;
• Cảm giác muốn đi ngoài gấp và mạnh;
• Buồn nôn (cảm giác khó chịu ở dạ dày).

Những triệu chứng này thường không cần phải đến bác sĩ khám, đặc biệt nếu chúng chỉ kéo dài trong vài ngày.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Những trường hợp tiêu chảy nặng có thể là dấu hiệu của một tình trạng y tế nghiêm trọng, như nhiễm trùng nặng và không thể tự khỏi nếu không được điều trị.

Hãy liên hệ với bác sĩ nếu bạn bị tiêu chảy kèm theo:

• Sốt;
• Đau bụng dữ dội;
• Nôn mửa;
• Có máu hoặc chất nhầy trong phân;
• Sụt cân.

Liên hệ với bác sĩ nếu bạn có dấu hiệu mất nước, hoặc nếu bạn nhận thấy dấu hiệu mất nước ở trẻ:

• Đau đầu.
• Da nhăn, khô.
• Cáu gắt, lẫn lộn.
• Buồn nôn và nôn nghiêm trọng.
• Choáng váng, chóng mặt.
• Mệt mỏi (cảm thấy kiệt sức, không cải thiện sau khi nghỉ ngơi).
• Nước tiểu sẫm màu, lượng nước tiểu ít hoặc không đi tiểu.
• Trẻ sơ sinh đi tiểu ít hơn sáu lần mỗi ngày.
• Trẻ nhỏ không có bỉm ướt hoặc không đi tiểu trong vòng tám giờ.
• Trẻ không có nước mắt khi khóc.

Những ai có nguy cơ mắc phải tiêu chảy nhiễm trùng?

Tiêu chảy nhiễm trùng có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, nhưng nguy cơ cao hơn ở:

• Trẻ em dưới 5 tuổi, đặc biệt là trẻ sơ sinh không được bú sữa mẹ đầy đủ.
• Người cao tuổi, do hệ miễn dịch suy yếu theo tuổi tác.
• Người có hệ miễn dịch suy giảm (như người nhiễm HIV, đang hóa trị hoặc dùng thuốc ức chế miễn dịch).
• Người sống trong khu vực thiếu vệ sinh, thiếu nước sạch hoặc có hệ thống xử lý chất thải kém.
• Khách du lịch đến các vùng đang lưu hành dịch tiêu chảy hoặc có điều kiện vệ sinh không đảm bảo.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải tiêu chảy nhiễm trùng

Một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ tiêu chảy nhiễm trùng như:

• Ăn hoặc uống thực phẩm, nước bị nhiễm khuẩn.
• Không rửa tay sau khi đi vệ sinh hoặc trước khi ăn.
• Tiếp xúc với người đang bị tiêu chảy hoặc người chăm sóc trẻ nhỏ bị nhiễm bệnh.
• Du lịch đến vùng có dịch tễ cao mà không có biện pháp phòng ngừa phù hợp.
• Dùng thuốc kháng sinh dài ngày, có thể làm rối loạn hệ vi sinh đường ruột, tạo điều kiện cho vi khuẩn có hại phát triển.
• Trẻ em không được phòng ngừa vắc xin rotavirus, một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tiêu chảy nặng ở trẻ nhỏ.

Phương pháp chẩn đoán và xét nghiệm bệnh tiêu chảy nhiễm trùng

Hầu hết các trường hợp tiêu chảy không cần chẩn đoán hay điều trị đặc hiệu. Trong những trường hợp nặng hơn, bác sĩ sẽ tìm nguyên nhân gây bệnh. Họ sẽ hỏi về tiền căn, bệnh sử, đi du lịch gần đây và việc bạn có tiếp xúc với người đang mắc bệnh hay không.

Bác sĩ có thể chỉ định một số xét nghiệm:

• Xét nghiệm máu để loại trừ một số bệnh lý có thể gây tiêu chảy.
• Xét nghiệm phân để kiểm tra xem có máu, nhiễm khuẩn hay ký sinh trùng không.
• Xét nghiệm hơi thở methane hydro nhằm phát hiện tình trạng không dung nạp lactose hoặc fructose, hoặc sự phát triển quá mức của vi khuẩn trong ruột non.
• Nội soi đường tiêu hóa trên và dưới để phát hiện các bất thường như loét, khối u hoặc tổn thương cấu trúc khác có thể gây tiêu chảy.

Điều trị tiêu chảy nhiễm trùng

Phần lớn các trường hợp tiêu chảy nhiễm trùng có thể tự khỏi mà không cần điều trị đặc hiệu. Mục tiêu chính trong điều trị là bù nước và điện giải, phòng ngừa mất nước, đặc biệt quan trọng ở trẻ nhỏ, người cao tuổi và người suy giảm miễn dịch.

Bù nước và điện giải:

• Dung dịch oresol (ORS) là phương pháp điều trị hàng đầu, giúp bổ sung nước, muối và đường bị mất qua phân.
• Trong trường hợp mất nước nặng, có thể cần truyền dịch đường tĩnh mạch.

Thuốc điều trị nguyên nhân:

• Kháng sinh chỉ được sử dụng khi xác định hoặc nghi ngờ nguyên nhân do vi khuẩn gây bệnh nặng hoặc người bệnh có yếu tố nguy cơ (suy giảm miễn dịch, người già...).
• Thuốc kháng ký sinh trùng (ví dụ: Metronidazole) được chỉ định nếu nguyên nhân do ký sinh trùng như Giardia lamblia hoặc Entamoeba histolytica.

Điều trị triệu chứng (nếu cần):

• Các thuốc làm chậm nhu động ruột. Tuy nhiên, cần thận trọng và dùng theo chỉ định của bác sĩ.
• Men vi sinh (probiotics) có thể hỗ trợ rút ngắn thời gian tiêu chảy và phục hồi cân bằng hệ vi sinh đường ruột.

Điều trị bệnh lý nền (nếu có):

Nếu tiêu chảy là hậu quả của bệnh mạn tính như viêm ruột (IBD) hoặc hội chứng ruột kích thích (IBS), cần điều trị phối hợp để kiểm soát nguyên nhân nền.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của tiêu chảy nhiễm trùng

Để hỗ trợ quá trình điều trị và phục hồi nhanh chóng, người bệnh tiêu chảy nhiễm trùng cần thực hiện một số thay đổi trong sinh hoạt hằng ngày và bổ sung dinh dưỡng đầy đủ.

Chế độ sinh hoạt:

• Nghỉ ngơi đầy đủ: Người bệnh cần được nghỉ ngơi để cơ thể có đủ năng lượng chống lại nhiễm trùng và hồi phục.
• Giữ vệ sinh cá nhân: Rửa tay sạch bằng xà phòng sau khi đi vệ sinh và trước khi ăn để tránh lây lan mầm bệnh cho người khác.
• Theo dõi triệu chứng: Nếu tiêu chảy kéo dài hơn 2 – 3 ngày hoặc có dấu hiệu nặng cần đến cơ sở y tế để được thăm khám và điều trị kịp thời.
• Hạn chế vận động mạnh: Người bệnh nên hạn chế tập luyện thể thao hay làm việc nặng cho đến khi tình trạng tiêu chảy được cải thiện.

Chế độ dinh dưỡng:

• Uống nhiều nước: Ưu tiên nước lọc, dung dịch oresol hoặc nước trái cây để bù nước và điện giải. Tránh nước ngọt có gas, cà phê và đồ uống có cồn vì có thể làm nặng thêm tình trạng tiêu chảy.
• Ăn thức ăn mềm, dễ tiêu: Ưu tiên cháo, súp, khoai tây nghiền, cơm trắng, bánh mì nướng, chuối chín... giúp giảm gánh nặng cho hệ tiêu hóa.
• Tránh thực phẩm kích thích: Không ăn thực phẩm nhiều dầu mỡ, đồ chiên rán, cay nóng, hoặc thực phẩm sống (gỏi, rau sống) vì dễ làm tình trạng tiêu chảy trầm trọng hơn.
• Hạn chế sữa và sản phẩm từ sữa: Tạm thời giảm hoặc tránh dùng sữa, đặc biệt nếu có tình trạng không dung nạp lactose tạm thời sau tiêu chảy.
• Bổ sung men vi sinh: Thực phẩm chứa probiotics như sữa chua (nếu dung nạp tốt) hoặc theo hướng dẫn của bác sĩ có thể hỗ trợ phục hồi hệ vi khuẩn có lợi trong đường ruột.
• Bổ sung dinh dưỡng đầy đủ: Duy trì chế độ ăn cân đối với đủ tinh bột, đạm, vitamin và khoáng chất khi tình trạng tiêu chảy đã cải thiện.

Phòng ngừa tiêu chảy nhiễm trùng

WHO khuyến cáo các biện pháp chính để phòng ngừa tiêu chảy bao gồm:

• Sử dụng nguồn nước uống an toàn;
• Sử dụng hệ thống vệ sinh sạch sẽ;
• Rửa tay bằng xà phòng;
• Nuôi con hoàn toàn bằng sữa mẹ trong 6 tháng đầu đời;
• Vệ sinh cá nhân và vệ sinh thực phẩm tốt;
• Tham gia các chương trình giáo dục sức khỏe về cách lây truyền của các bệnh nhiễm trùng;
• Dùng vắc xin phòng virus Rota.

Bạn có thể dùng vắc xin phòng ngừa virus Rota tại Trung tâm Tiêm chủng Long Châu, một địa chỉ uy tín cung cấp dịch vụ tiêm chủng chất lượng cao. Trung tâm Tiêm chủng Long Châu cam kết cung cấp vắc xin chính hãng, được bảo quản và vận chuyển theo tiêu chuẩn quốc tế, đảm bảo an toàn và hiệu quả. Đội ngũ y bác sĩ tại đây sẽ tư vấn và theo dõi sức khỏe của trẻ trước, trong và sau khi tiêm chủng.