Thủy tinh thể là gì? Vai trò, bệnh lý thường gặp và cách bảo vệ mắt hiệu quả

Ở Việt Nam, các bệnh lý liên quan đến thủy tinh thể, đặc biệt là đục thủy tinh thể chiếm tỷ lệ cao trong các nguyên nhân gây giảm thị lực và mù lòa, nhất là ở người cao tuổi. Tuy nhiên, nhiều người vẫn chưa hiểu rõ thủy tinh thể là gì, nó hoạt động như thế nào và vì sao cần chăm sóc mắt từ sớm. Bài viết sau sẽ giúp bạn giải đáp toàn diện những câu hỏi này, đồng thời hướng dẫn cách phòng ngừa các bệnh lý về thủy tinh thể hiệu quả.

Thủy tinh thể là gì và vì sao nó quan trọng với thị lực?

Thủy tinh thể là một bộ phận trong suốt, nằm phía sau đồng tử, hoạt động như một thấu kính tự nhiên của mắt. Nó giúp hội tụ ánh sáng và điều chỉnh tiêu điểm để hình ảnh hiển thị rõ trên võng mạc. Thủy tinh thể có tính đàn hồi cao và có thể thay đổi độ cong để điều chỉnh nhìn gần, nhìn xa. Đây là chức năng gọi là tiêu cự động của mắt.

• Tạo hình ảnh rõ nét: Ánh sáng khi đi qua thủy tinh thể sẽ được bẻ cong và hội tụ chính xác lên võng mạc, nơi hình ảnh được ghi nhận và truyền về não.
• Điều chỉnh nhìn gần, nhìn xa: Khi nhìn vật ở các khoảng cách khác nhau, thủy tinh thể sẽ thay đổi độ cong để giữ hình ảnh luôn rõ nét.
• Bảo vệ võng mạc: Một số loại thủy tinh thể nhân tạo hiện đại còn có khả năng lọc tia cực tím (UV) và ánh sáng xanh, giảm tác hại đối với võng mạc.

Khi thủy tinh thể bị mờ đục ánh sáng sẽ không truyền qua được một cách trọn vẹn, khiến thị lực giảm, nhìn mờ, lóa sáng, đặc biệt là khi trời tối. Đây là tình trạng gọi là đục thủy tinh thể, và phương pháp điều trị duy nhất hiện nay là phẫu thuật thay thủy tinh thể nhân tạo.

Các bệnh lý liên quan đến thủy tinh thể

Các bệnh lý liên quan đến thủy tinh thể thường gặp:

Đục thủy tinh thể

Đục thủy tinh thể là tình trạng thủy tinh thể trở nên mờ đục, cản trở đường đi của ánh sáng, khiến hình ảnh trên võng mạc bị mờ hoặc biến dạng. Triệu chứng thường gặp của đục thủy tinh thể:

• Nhìn mờ như có màn sương che trước mắt.
• Nhạy cảm với ánh sáng, thấy quầng sáng xung quanh nguồn sáng.
• Màu sắc bị nhạt, giảm độ tươi sáng.
• Thường xuyên phải thay kính nhưng thị lực vẫn không cải thiện.

Lão thị

Lão thị xảy ra khi thủy tinh thể mất dần tính đàn hồi, không còn thay đổi độ cong linh hoạt để nhìn gần.

• Độ tuổi khởi phát: Thường bắt đầu sau tuổi 40.
• Biểu hiện: Khó đọc chữ nhỏ, phải đưa sách hoặc điện thoại ra xa mới nhìn rõ.
• Tác động: Không nguy hiểm nhưng gây bất tiện trong sinh hoạt, thường cần hỗ trợ bằng kính lão hoặc các phương pháp điều chỉnh thị lực.

Sai lệch khúc xạ do bất thường của thủy tinh thể

Một số người có thủy tinh thể cong quá mức hoặc lệch trục, dẫn đến tình trạng cận thị, viễn thị hoặc loạn thị.

• Nguyên nhân: Có thể bẩm sinh hoặc mắc phải do chấn thương, bệnh lý mắt.
• Trường hợp đặc biệt: Đục thủy tinh thể bẩm sinh ở trẻ nếu không phát hiện và điều trị sớm sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển thị lực.

Bảo vệ thủy tinh thể như thế nào để phòng bệnh mắt hiệu quả?

Thói quen sinh hoạt hàng ngày để bảo vệ thủy tinh thể như thế nào để phòng bệnh mắt hiệu quả?

Kiểm soát ánh sáng và xây dựng lối sống lành mạnh

Thủy tinh thể rất nhạy cảm với ánh sáng và các yếu tố môi trường. Việc bảo vệ mắt mỗi ngày sẽ giúp giảm nguy cơ lão hóa sớm và đục thủy tinh thể.

• Hạn chế ánh sáng xanh: Sử dụng thiết bị điện tử như điện thoại, máy tính, TV trong thời gian dài sẽ khiến mắt căng thẳng, ánh sáng xanh có thể thúc đẩy quá trình lão hóa và gây mỏi mắt. Bạn nên đặt màn hình cách mắt 50 đến 60cm, dùng bộ lọc ánh sáng xanh hoặc kính chống ánh sáng xanh khi làm việc lâu, áp dụng nguyên tắc mỗi 20 phút, nhìn xa 20 feet là khoảng 6m trong ít nhất 20 giây để mắt nghỉ ngơi.
• Chống tia cực tím (UV): Ánh nắng chứa tia UV có thể gây tổn thương cấu trúc protein của thủy tinh thể, làm tăng nguy cơ đục thủy tinh thể sớm. Bạn nên đeo kính râm chống UV400 khi ra ngoài, đội mũ rộng vành khi đi dưới trời nắng.
• Bỏ thói quen xấu: Hút thuốc lá, uống nhiều rượu bia, ngủ ít hoặc stress kéo dài đều làm giảm khả năng tái tạo và duy trì độ trong suốt của thủy tinh thể.

Dinh dưỡng giúp tăng cường sức khỏe thủy tinh thể

Chế độ ăn giàu vitamin và chất chống oxy hóa giúp bảo vệ thủy tinh thể khỏi tổn thương do các gốc tự do gây ra.

• Vitamin A, C, E, lutein và zeaxanthin giúp bảo vệ thủy tinh thể khỏi tổn thương do gốc tự do.
• Các thực phẩm nên bổ sung: Cà rốt, cam, trứng, rau xanh đậm, cá biển giàu omega-3…
• Uống đủ nước và tránh thực phẩm nhiều dầu mỡ, cholesterol cao.

Khám mắt định kỳ để phát hiện sớm, điều trị kịp thời

Ngay cả khi chưa có triệu chứng, việc kiểm tra mắt định kỳ giúp phát hiện các vấn đề về thủy tinh thể ở giai đoạn sớm.

• Người trưởng thành nên khám mắt ít nhất 1 lần/năm.
• Sau tuổi 40 nên đo thị lực, kiểm tra tình trạng thủy tinh thể và nhãn áp.
• Người có bệnh lý nền như tiểu đường, tăng huyết áp cần theo dõi mắt định kỳ vì nguy cơ đục thủy tinh thể cao hơn.

Thủy tinh thể đóng vai trò trung tâm trong cơ chế nhìn của mắt, nhưng lại dễ bị ảnh hưởng bởi tuổi tác, môi trường và lối sống. Việc hiểu rõ chức năng, các bệnh lý thường gặp và cách chăm sóc thủy tinh thể sẽ giúp bạn chủ động hơn trong việc bảo vệ thị lực lâu dài. Hãy bắt đầu từ những thói quen nhỏ như ăn uống khoa học, sử dụng kính bảo vệ mắt và khám định kỳ để giữ cho đôi mắt sáng khỏe mỗi ngày.