Thuốc PrEP HIV là gì? Những điều bạn cần biết về dự phòng và điều trị HIV

PrEP HIV là phương pháp dự phòng trước phơi nhiễm HIV, giúp bảo vệ những người chưa nhiễm nhưng có nguy cơ cao. Đây là một bước tiến quan trọng trong kiểm soát dịch HIV, với hiệu quả cao khi sử dụng đúng cách và kết hợp theo dõi y tế định kỳ.

PrEP HIV là gì?

PrEP (viết tắt của Pre-Exposure Prophylaxis) là biện pháp dự phòng trước phơi nhiễm HIV, sử dụng thuốc kháng virus cho những người chưa nhiễm HIV nhưng có nguy cơ cao, nhằm giảm thiểu khả năng bị lây nhiễm nếu tiếp xúc với virus. Đây là một bước tiến quan trọng trong chiến lược kiểm soát dịch HIV/AIDS, được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và nhiều quốc gia khuyến nghị áp dụng.

PrEP khác với PEP (Post-Exposure Prophylaxis) ở thời điểm sử dụng: PrEP được dùng trước khi có nguy cơ phơi nhiễm HIV, trong khi PEP được dùng sau khi đã có phơi nhiễm nghi ngờ (ví dụ sau quan hệ tình dục không an toàn hoặc tai nạn kim tiêm). Ngoài ra, PrEP là biện pháp dự phòng chủ động, mang tính liên tục hoặc theo chu kỳ, trong khi PEP mang tính tình huống và chỉ kéo dài trong 28 ngày.

So với các biện pháp dự phòng khác như sử dụng bao cao su, xét nghiệm định kỳ hay điều trị HIV ở bạn tình (điều trị ức chế tải lượng virus), PrEP có vai trò bổ sung và không thay thế hoàn toàn các phương pháp này. Việc phối hợp nhiều biện pháp giúp tăng hiệu quả phòng ngừa toàn diện.

Thuốc thường dùng trong PrEP hiện nay là sự kết hợp của hai hoạt chất: Tenofovir disoproxil fumarate (TDF) và Emtricitabine (FTC), dưới tên thương mại phổ biến là Truvada hoặc các phiên bản tương đương. Khi được sử dụng đúng cách, PrEP có thể giảm đến hơn 90% nguy cơ lây nhiễm HIV qua đường tình dục.

PrEP hoạt động như thế nào?

Cơ chế hoạt động của PrEP dựa trên việc ức chế sự nhân lên của virus HIV nếu cơ thể có tiếp xúc với virus. Khi dùng đúng liều và đủ thời gian, thuốc sẽ duy trì nồng độ kháng virus cao trong máu và các mô (như niêm mạc hậu môn, âm đạo, đường sinh dục), từ đó ngăn chặn virus xâm nhập vào tế bào miễn dịch và nhân lên trong cơ thể. 

PrEP không tiêu diệt HIV mà tạo ra một hàng rào bảo vệ sinh học, làm gián đoạn quá trình lây nhiễm ngay từ những giai đoạn đầu tiên. Tuy nhiên, PrEP chỉ hiệu quả khi được sử dụng trước khi phơi nhiễm. Việc dùng thuốc không đều hoặc dừng đột ngột có thể làm giảm hiệu quả phòng ngừa.

Ngoài ra, PrEP không thay thế cho bao cao su hoặc các biện pháp phòng tránh lây truyền bệnh lây qua đường tình dục khác. Người sử dụng PrEP cần được theo dõi định kỳ bởi nhân viên y tế để kiểm tra HIV, chức năng thận và đánh giá nguy cơ cá nhân.

Những ai nên dùng thuốc PrEP HIV?

PrEP là một phương pháp dự phòng hiệu quả dành cho những người chưa nhiễm HIV nhưng có nguy cơ cao phơi nhiễm. Việc sử dụng PrEP không dành cho tất cả mọi người, mà chủ yếu được khuyến cáo trong các nhóm có hành vi hoặc điều kiện sống làm tăng khả năng tiếp xúc với virus HIV. Dưới đây là những đối tượng nên cân nhắc sử dụng PrEP theo hướng dẫn của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và các chuyên gia y tế:

Người có bạn tình nhiễm HIV chưa đạt tải lượng virus dưới ngưỡng phát hiện

Trong một mối quan hệ có một người dương tính với HIV, nguy cơ lây truyền vẫn tồn tại nếu người đó chưa đạt tải lượng virus không phát hiện được (undetectable = untransmittable - U=U). PrEP đóng vai trò như một lớp bảo vệ bổ sung, đặc biệt trong giai đoạn đầu của điều trị ARV hoặc khi người nhiễm HIV không tuân thủ điều trị đều đặn.

Nam quan hệ tình dục đồng giới 

Nam có quan hệ tình dục với nam là một trong những nhóm có tỷ lệ nhiễm HIV cao nhất, đặc biệt khi không sử dụng bao cao su thường xuyên, có nhiều bạn tình, hoặc từng mắc bệnh lây truyền qua đường tình dục (STIs). PrEP giúp giảm thiểu đáng kể nguy cơ lây nhiễm trong nhóm này nếu được sử dụng đúng cách và đều đặn.

Người chuyển giới nữ quan hệ tình dục với nam giới

Đây cũng là nhóm có nguy cơ cao, đặc biệt trong bối cảnh thiếu tiếp cận dịch vụ y tế, kỳ thị xã hội và khó khăn trong việc sử dụng bao cao su đều đặn. PrEP mang lại cơ hội tự chủ hơn trong việc bảo vệ sức khỏe cá nhân.

Người có bạn tình thuộc nhóm nguy cơ cao

PrEP có thể phù hợp với những người có bạn tình có nguy cơ nhiễm HIV - chẳng hạn như người tiêm chích ma túy, có quan hệ với nhiều người, sống trong khu vực có tỷ lệ lây nhiễm HIV cao, hoặc đã từng nhiễm STIs.

Người sử dụng ma túy qua đường tiêm chích

Sử dụng kim tiêm chung là một con đường lây truyền HIV rõ ràng và nguy hiểm. PrEP không thay thế cho chương trình trao đổi bơm kim sạch, nhưng có thể giúp giảm nguy cơ nhiễm HIV nếu tiếp xúc với máu nhiễm bệnh.

Phụ nữ mang thai, chuẩn bị mang thai hoặc cho con bú có nguy cơ phơi nhiễm HIV

PrEP có thể được cân nhắc trong một số trường hợp đặc biệt để bảo vệ sức khỏe của người mẹ và ngăn ngừa lây truyền HIV từ mẹ sang con. Việc đánh giá lợi ích và nguy cơ cần được thực hiện bởi bác sĩ chuyên khoa.

Những người từng điều trị PEP (dự phòng sau phơi nhiễm) nhiều lần

Người đã từng phải dùng PEP sau các tình huống có nguy cơ cao (quan hệ không an toàn, tai nạn nghề nghiệp...) và vẫn duy trì hành vi nguy cơ nên chuyển sang sử dụng PrEP như một biện pháp dự phòng dài hạn, ổn định hơn.

Dùng thuốc PrEP HIV có thể gây ra những tác dụng phụ nào?

Mặc dù PrEP được đánh giá là an toàn và dung nạp tốt với hầu hết người sử dụng, nhưng giống như bất kỳ loại thuốc nào, nó vẫn có thể gây ra một số tác dụng phụ, đặc biệt trong giai đoạn đầu sử dụng. Việc nhận biết sớm các tác dụng không mong muốn giúp người dùng theo dõi và xử trí kịp thời.

• Rối loạn tiêu hóa nhẹ: Đây là tác dụng phụ thường gặp nhất trong những tuần đầu dùng PrEP. Người dùng có thể gặp buồn nôn, đau bụng, tiêu chảy hoặc chán ăn. Các triệu chứng này thường là tạm thời và tự cải thiện sau vài ngày đến vài tuần mà không cần ngừng thuốc.
• Nhức đầu và mệt mỏi: Một số người có thể cảm thấy đau đầu âm ỉ, chóng mặt hoặc mệt mỏi sau khi bắt đầu PrEP. Những biểu hiện này thường nhẹ và thoáng qua, ít khi ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt hàng ngày.
• Tăng nhẹ men gan hoặc ảnh hưởng chức năng thận: Ở một số trường hợp hiếm, PrEP có thể ảnh hưởng đến chức năng gan hoặc thận. Do đó, người sử dụng cần được xét nghiệm máu định kỳ để theo dõi men gan và creatinin huyết thanh. Nếu có dấu hiệu bất thường, bác sĩ sẽ đánh giá lại chỉ định điều trị.
• Mất mật độ xương nhẹ: Một số nghiên cứu cho thấy PrEP có thể làm giảm mật độ khoáng của xương, dù mức độ rất nhẹ và thường không gây triệu chứng. Việc bổ sung canxi, vitamin D và duy trì lối sống lành mạnh giúp hạn chế tác động này.

PrEP HIV là công cụ dự phòng mạnh mẽ giúp giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm trong các nhóm có hành vi nguy cơ cao. Việc nhận biết đúng đối tượng phù hợp và tuân thủ hướng dẫn sử dụng là yếu tố then chốt để đạt hiệu quả bảo vệ tối ưu. Chủ động với PrEP HIV chính là bước đi thiết thực trong phòng ngừa HIV một cách an toàn và bền vững.